نشانه های عزت نفس بالا در کودکان چیست

همچنان که کودکان از خود درکی پیدا می کنند و هویت خود را می یابند تلویحاً برای خصوصیات خود ارزش منفی و مثبت قائل می شوند

همچنان‌که کودکان از خود درکی پیدا می‌کنند و هویت خود را می‌یابند تلویحاً برای خصوصیات خود ارزش منفی و مثبت قائل می‌شوند. در مجموع این ارزیابی‌هائی که کودک از خود می‌کند عزت نفس او را تشکیل می‌دهد. عزت نفس شامل ارزیابی شخصی از خصوصیات خودش و ارزیابی خصوصیات دیگران در مقایسه با خویش است. عزت نفس مهارتی اکتسابی است و به‌دنبال تجربیات مثبت به‌دست می‌آید.

● احساس حقارت

احساس حقارت نقطه مقابل عزت نفس به شمار می‌آید. همبستگی قوی و منفی میان این دو همواره اثبات شده است.

عوامل بی‌شماری در ایجاد احساس حقارت می‌توانند نقش مهمی داشته باشند از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

ـ موفقیت‌مدار بودن جوامع و فرهنگ‌ها

ـ مقایسه کودک با سایرین، همسالان، دوستان و... توسط افرادی‌که برای کودک ارزشمند هستند.

ـ مقایسه خود واقعی کودک با خود ایده‌آل خویش.

ـ عدم آگاهی از احساسات دیگران چرا که ما تا حدودی تنها از احساسات خودمان آگاه هستیم و در مورد احساسات دیگران همواره به ذهن‌خوانی می‌پردازیم.

ـ قضاوت نابجا درباره نقاط مثبت خویش و بیشتر بر نقاط ضعف خود تأکید داریم.

ـ ناکامی‌ها و شکست فرد در راه رسیدن به انتظارات گروه اجتماعی خودش چرا که فرد از استعدادهای خود به‌طور کامل باخبر نیست.

ـ عدم انگیزه‌های لازم در فرد، می‌توان گفت که برای برخی از اشخاص عادت‌های لازم هنوز ایجاد نشده است یا این‌که برخی از امور اصلاً ارزش قلمداد نمی‌شود.

درجات احساس حقارت ثابت نبوده و دچار نوسان است و در وقت موفقیت کودک نشانه‌ای از احساس حقارت ملاحظه نمی‌گردد. هرگاه خواسته والدین از فرزندان فراتر از سطح توان کودکان باشد در کودک حالت تدافعی ایجاد خواهد کرد که در مرحله نخست به‌صورت نگرش دفاعی طغیان علیه والدین و در مرحله بعد نگرش دفاعی طغیان علیه تمام منابع قدرت تعمیم خواهد یافت. پدری که برای پسرش حق هیچ‌گونه تصمیم‌گیری قائل نیست. همه تصمیمات را برای او می‌گیرد و او را جهت موفقیت در مدرسه و یا ورزش تحت فشار قرار می‌دهد، در او نسبت به‌خود یک نگرش تدافعی ایجاد می‌کند، که این نگرش در نهایت به‌صورت نگرش تعمیم‌یافته‌ای نسبت به همه قدرت‌ها درمی‌آید. نتیجه این عمل پدر می‌تواند به‌صورت طغیانی آشکار علیه پدر ظاهر شود و یا به ترس شدید از شکست و یا عدم موفقیت در پسر بینجامد که در هر دو حال احساس حقارت در او ایجاد می‌شود. از آنجائی‌که بسیاری از کودکان فیدبک‌های منفی فراوانی از محیط اطراف خویش دریافت می‌کنند، چه بسا به‌صورت منفی خودشان را ارزیابی خواهند کرد و اغلب رفتارهائی از خود بروز می‌دهند که مطابق با این برداشت آن‌ها از خویشتن است. به‌عبارت دیگر وقتی کودکان تلقی منفی از خود داشته باشند غالباً رفتار منفی نیز از آن‌ها سر می‌زند. کودکانی که عزت نفس پائینی دارند فکر می‌کنند دیگران هم نظرشان در مورد آن‌ها مثل نظر خود آن‌هاست و به‌همین خاطر رفتاری منفی نسبت به این افراد نشان می‌دهند. لذا اگر والدین، عزت نفس پائین فرزندانشان را مورد توجه قرار دهند ممکن است مشکلات رفتاری آن‌ها نیز برطرف گردد.

● نشانه‌های خودکم‌بینی در کودک

کودکان با احساس خودکم‌بین و یا احساس حقارت در بستر موارد نشانه زیر را از خویش بروز می‌دهند:

ـ حساسیت نسبت به انتقاد دیگران، به‌نظر آنان مرجع تمام انتقادها خودشان هستند.

ـ زود تحت‌تأثیر دیگران قرار می‌گیرند. نیازمند پشت‌گرمی دیگران هستند. متکی و وابسته بوده و بسیار محتاط عمل می‌کنند.

ـ کودک خودکم‌بین دچار انزوا شدیدی است.

ـ نسبت به چاپلوسی دیگران واکنش نشان می‌دهد.

ـ در رقابت‌ها واکنشی نامطلوب دارد (با حالت طعنه‌آمیز و نامناسبی می‌گوید او را شکست می‌دهم، رویش را کم خواهم کرد.)

ـ گرایش شدید نسبت به تحقیر دیگران دارد.

ـ احساس خودکم‌بینی منجر به ناسازگاری شده و تمام وجود کودک را فرا می‌گیرد.

ـ کودک خودکم‌بین افسرده، عصبی مزاج و بدون حس همکاری با دیگران است.

● نشانه‌های عزت‌نفس بالا

برخی از نشانه‌های عزت‌نفس را می‌توان به قرار زیر در نظر گرفت:

ـ کودک با عزت نفس بالا مسئولیت‌پذیر است.

ـ هدفمند عمل می‌کند.

ـ مستقل عمل می‌کند.

ـ برآورده کردن خواسته‌های خود را به تعویق می‌اندازد.

ـ آرام به‌نظر آمده و از عهده فشار محیط برمی‌آید.

ـ احساس پذیرش در محیط را دارد.

ـ مثبت‌اندیش و مثبت‌بین است.

● مهارت‌های افزایش عزت نفس در کودکان

ـ والدین نقش حیاتی در بالا بردن عزت نفس کودکانشان دارند. علاوه بر عوامل مؤثر در عزت نفس از جمله عامل وراثت و نقش آن در شکل‌گیری شخصیت کودک و تربیت و نقش بالای والدین و مربیان، آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان منجر به موفقیت‌های بیشتر آن‌ها در آینده خواهد شد.

ـ دریافت بازخورد مثبت‌تری از سوی والدین و اطرافیان ارزشمند برای کودک منجر به وجود آمدن احساس خوب درباره خویش می‌شود.

ـ توجه به کارهای مثبت کودک، شناخت استعدادهای کودک بدون بزرگ‌نمائی و به رخ کشیدن مداوم اشتباهات گذشته آن‌ها.

ـ کمک به جبران شکست‌های او تا کودک بدون احساس شرمندگی متوجه شود چه تجربه‌ای از این اتفاق به‌دست آورده است.

ـ اشتباه کودکان را بزرگ جلوه نکنیم بلکه آن‌ها را متوجه سازیم که اشتباهات قابل جبران هستند.

ـ با تأکید بر تلاش و کوشش کودکان در انجام وظایف و مسئولیت‌ها در مقابل توجه به نه نتایج صرف عمل کودکان تنها شکست و موفقیت مهم نباشد.

ـ حضور واقعی در زندگی کودکان.

ـ دخالت مثبت و دادن بازخوردهای مثبت با توجه به این‌که ریز قضایا نشویم.

ـ تعامل سالم در خانه و داشتن روابط گرم و صمیمانه میان اعضاء خانواده، منظور روابطی بدون بیان مداوم سئوال منفی، سرزنش دیگران و تحقیر دیگران و... باشد.

ـ ایجاد مثبت‌اندیشی در میان اعضاء خانواده.

ـ پذیرش فرزندان همان‌گونه که هستند.

ـ رفتار خوب کودک را به‌خود او نسبت دهیم نه به‌نظر داوران، معلمان و دیگران.

ـ شنونده واقعی بودن از جمله مهارت‌هائی است که در نهایت کمک به ایجاد و یا افزایش عزت نفس در کودکان خواهد شد.

فخرالسادات حسینی