فیلترینگ اینترنت پالایش یا سانسور

صدها هزار وبلاگ و سایت اینترنتی, هزار و ۵۰۰ کافی نت در تهران, بالغ بر هزار شرکت ارائه دهنده اینترنت و حدود هفت و نیم میلیون کاربر, تنها برخی از جلوه های رشد فزاینده اینترنت در ایران هستند

اما اینترنت در ایران چهره های بحث انگیز دیگری نیز دارد. بر اساس یکی از جدیدترین و معدود تحقیقات میدانی انجام شده توسط شرکت OpenNet که تلاش دارد اعمال و کاربرد فیلترینگ در کشورهای مختلف دنیا را شفاف کند، بیش از ۳۰ درصد سایت های اینترنتی مورد آزمایش این گروه تحقیقاتی، در ایران مسدود شده اند.

ایران از همان روزهای آغازین عرضه اینترنت در کشور، نگرانی خود را از تنوع آنچه در این دنیای مجازی یافت می شود، پنهان نساخته بود. ایران همواره گفته است بیشتر دلواپس سایت های "ضد اخلاقی" است، اما منتقدان می گویند بسیاری از سایت های سیاسی مخالف حکومت و وبلاگ ها نیز گرفتار سانسور شده اند.

مطابق آنچه در "مقررات و ضوابط شبکه‌ های اطلاع رسانی رایانه‌ای" ایران آمده، کلیه ایجاد کنندگان نقطه تماس بین ‌المللی از جمله شرکت مخابرات موظفند تا "سیستم ۰۳۹;پالایش۰۳۹; Filtering مناسب به منظور ممانعت از دسترسی به پایگاه‌ های ممنوع اخلاقی و سیاسی و حذف ورودی‌ های غیر مطلوب را فراهم کنند".

فیلترینگ اما مختص به ایران نیست و بسیاری از کشورها در حوزه هایی خاص آن را بکار می بندند. در حالی که کشورهای غربی از آن اغلب در زمینه مقابله با "سو استفاده جنسی از کودکان" استفاده می کنند، به گفته فعالان حقوق بشر، کشورهایی نظیر چین، عربستان، کوبا و ایران با اعمال فیلترینگ "سعی در خاموش کردن صدای مخالفان" خود دارند.

●"سانسور افزار"

در آغاز دوران رشد چشمگیر اینترنت و افزایش تصاعدی محتوی در آن، والدین آمریکایی تحت تاثیر چند مورد منتشر شده در رسانه های بزرگ، از دسترسی فرزندانشان به اینترنت به هراس افتادند و فشاری را آغاز کردند که منجر به تصویب "قانون نزاکت ارتباطات" Communications Decencey Act در کنگره آمریکا شد. این قانون، مسدود ساختن محتویات "غیر اخلاقی" را مجاز دانسته است.شرکت Secure Computing امتیاز برنامه خود را به هیچ کسی در ایران نفروخته است و هرگونه استفاده از برنامه های ما توسط شرکت های رسا در ایران بدون رضایت ما صورت گرفته و ناقض قوانین ما است.

دیوید بارت، مدیر روابط عمومی Secure Computing بدنبال تصویب این قانون، شرکت های سازنده نرم افزارهای امنیتی برای رایانه ها و شبکه ها، برنامه هایی را عرضه کردند که یا در مبدا خدمات اینترنتی یعنی شرکت های "رسا" ISP و یا بصورت مجزا توسط شرکت ها یا کاربران عادی بر روی رایانه ها نصب می شوند.

بسیاری از شرکت های تولیدکننده برنامه های امنیتی تمایل ندارند برنامه هایشان را تحت عنوان "سانسور افزار" Censorware معرفی کنند. با توجه به جنبه منفی این عنوان، آنها عناوینی چون فیلترینگ را ترجیح می دهند. سانسور افزارها می توانند با یافتن کلماتی خاص در یک آدرس اینترنتی دسترسی به آن سایت را مسدود کنند یا حتی در نمونه های پیشرفته تر، محتوای سایت ها را نیز برای یافتن کلید واژه های تعیین شده کاوش نمایند.

آدرس های اینترنتی وب سایت های مورد نظر نیز می توانند به این برنامه ها شناسانده شده و مسدود شوند. نمونه های خانگی چنین نرم افزارهایی امکان فعال کردن "قفل والدین" Parental Lock را به پدر و مادران می دهد تا مانع دسترسی کودکان به سایت های غیر اخلاقی شوند.

شرکت تحقیقاتی OpenNet در گزارش خود، شرکت آمریکایی Secure Computing تولید کننده برنامه های امنیت رایانه و شبکه را متهم کرده بود که برنامه سانسور افزار خود موسوم به Smartfilter را در اختیار ایران قرار داده است.این شرکت بعدا با تکذیب فروش این نرم افزار، ایران را متهم کرد که بطور غیر قانونی از برنامه Smartfilter استفاده می کند.دیوید بارت، مدیر روابط عمومی شرکت Secure Computing به بخش فارسی بی سی سی گفته است که شرکت های رسا در ایران برای اجرای دستور دولت برای فیلترینگ سایت ها، برنامه های مختلفی بکار می برند و خیلی از آنها هم از برنامه Smartfilter متعلق به این شرکت استفاده می کنند.

به گفته آقای بارت، "این شرکت ها از نسخه آزمایشی برنامه استفاده می کنند" که ناقض قوانین این شرکت است. وی می گوید شرکت متبوعش در حال حاضر با مسدود ساختن امکان پیاده کردن فایل این نسخه آزمایشی برای آی پی های ایرانی، با این مسئله مقابله می کند.

●"وظیفه همه"

در ایران مسئله فیلترینگ با مشکل "ناهماهنگی" مراکز سیاست گذار و مجریان آن روبرو بوده است. مقامات ایران می گویند فیلترینگ "وظیفه همه" است. عبدالمجید ریاضی، دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات، چندی پیش در گفتگو با روزنامه شرق فیلترینگ را "اصلی" معرفی کرده که "همه دنیا آن را قبول دارند".از آنجا كه مسئولان خودشان به مشكلات موجود بر سر اجرای فیلترینگ واقف هستند بنابراین سعی كرده ایم روی برنامه ها یك تجدیدنظر صورت بگیرد و به همین علت یك پروژه فیلترینگ تعریف و به مناقصه گذاشته شد و در حال حاضر در حال پیگیری است كه دیگر مشكلات فعلی فیلترینگ را نداشته باشیم.

عبدالمجید ریاضی، دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات

وی می گوید: "در کشور ما به دلیل اینکه یک کشور اعتقادی و مذهبی است، مردم بحث فیلترینگ را به طور کامل باور دارند. فیلترینگ در کشور ما در درجه اول سایت های فساد انگیز را در بر می گیرد که اکثریت تمایل به اجرای آن دارند، چرا که جامعه را از تباهی نجات می دهد".

او تاکید می کند: "همه به نوعی موظف هستند جلوی مفاسد اخلاقی را بگیرند و این وظیفه هر ایرانی است، همان طور که اگر در خیابان فردی با یک صحنه غیر اخلاقی روبه رو شود، وظیفه دارد جلوی آن را بگیرد، هر چند اگر پلیس هم نباشد".

کارشناسان اینترنت در ایران همواره از عملکرد "ناهمانگ" و "سلیقه ای" در امر فیلترینگ اینترنت انتقاد کرده اند. آنها همچنین بارها از فیلتر "خودسرانه" و "پیشگیرانه" سایت های اینترنتی توسط شرکت های "رسا" شکایت کرده اند.

با این حال قوه قضائیه ایران نشان داده است که مسئله فیلترینگ را جدی می گیرد. در دی ماه سال ۱۳۸۴، سه شرکت خدمات دهنده اینترنت در کرج به جرم "عدم رعایت فیلترینگ" از سوی ستاد مبارزه با جرایم رایانه ای کرج و با حکم دادگاه پلمپ شدند.

مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه ‌ای، شرکت های رسا را موظف کرده است که "امکان و اعمال برقراری ۰۳۹;پالایه۰۳۹; (Filter) در شبکه رسا باید فراهم باشد. ضوابط و مصادیق موارد پالایش، توسط شورای عالی اطلاع رسانی تصویب و اعلام می‌شود".

هم اکنون یک کمیته سه نفره متشکل از نمایندگان صدا و سیما، وزارت ارشاد و وزارت اطلاعات از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی مامور نظارت بر فعالیت های اینترنتی است. این گروه با تهیه فهرست سایت هایی که باید مسدود شوند، تنها نهاد رسمی مسئول در این زمینه است.

با این حال گفته می شود قوه قضائیه نیز بارها بر امر فیلترینگ یا اطلاع رسانی از طریق اینترنت دخالت کرده و مستقیما دستور مسدود ساختن سایت ها را به شرکت های "رسا" ابلاغ نموده است.

●هوشمند اما خطاکار

سانسور افزارها بصورت برنامه ریزی شده یا هوشمندانه تصمیم می گیرند که چه محتوایی را در دسترس یک رایانه یا شبکه بخصوص قرار دهند. اما هوشمندی این نرم افزارها از آغاز توسط گروه های هوادار آزادی های شخصی به چالش گرفته شده است. سانسور افزارها می توانند با یافتن کلماتی خاص در یک آدرس اینترنتی دسترسی به آن سایت را مسدود کنند آزمایش های گوناگون نشان داده است که این برنامه ها بسیاری از اوقات دچار خطا شده و کلمات مشابه را به درستی تشخیص نمی دهند. برای نمونه در ایران کلمه "سکس" بعنوان کلید واژه ممنوعه به این برنامه ها داده شده ولی این برنامه ها "دانشگاه اسکس" یا "دانشگاه میدلسکس" را نیز ممنوعه به حساب می آورند.بسیاری از منتقدان در ایران می گویند که ناکارآمدی سانسور افزارها موجب ایجاد اخلال در مطالعات علمی دانشگاهیان و محققان شده و آنها را از منابع ارزشمند موجود در اینترنت محروم ساخته است.

خطای سانسور افزارها به گفته مدیر روابط عمومی شرکت Secure Computing به ساختار اینترنت مربوط می شود. دیوید بارت به بی سی سی گفته است: "خطا در فیلترینگ سایت ها بیشتر بخاطر استفاده چند سایت از یک "رایانه سرویس دهنده" (سرور) و با آدرس آی پی مشابه پیش می آید. بستن یک "رایانه سرویس دهنده" می تواند موجب شود سایت های دیگری که از آن استفاده می کنند نیز مسدود گردند."

آقای بارت می گوید این خطا قابل اصلاح است و می توان با آسانی آن را رفع نمود.دولت ایران چندی پیش "پروژه فیلترینگ" را به مناقصه گذاشته و وعده داده است که با یکپارچه کردن سیستم فیلترینگ مشکلات موجود را برطرف خواهد ساخت.سانسور افزارها هرچند ظاهرا دیوارهایی نفوذ ناپذیر به نظر می آیند اما چندان هم مقاوم نیستند. کاربران "حرفه ای" اینترنت از همان ابتدای بکارگیری برنامه های فیلترینگ، راه های عبور یا به زعم خود "مقابله" با آنها را یافته و به سایت های دلخواه خود دست می یابند. با پیشرفت فن آوری سانسور افزارها، عبور ازآنها مشکل تر شده اما به نظر نمی رسد "غیر ممکن" شده باشد. چندی پیش "سازمان گزارشگران بدون مرز" که مدافع حقوق روزنامه نگاران در دنیا است راهنمایی برای عبور از فیلترینگ به زبان فارسی منتشر ساخت.این سازمان بارها از ایران انتقاد کرده است که روزنامه نگاران و وبلاگ نویسان را بدلیل انتشار مطالبشان در اینترنت دستگیر یا تهدید کرده است.پیشتر نیز دولت ایالات متحده آمریکا از طریق سایت "صدای آمریکا"، متناوبا سایت هایی را در دسترس کاربران ایرانی اینترنت قرار داده تا بتوانند از سد فیلترینگ عبور کنند و سایت های دلخواه خود را آزادانه ببینند.

●تحریم یا فیلترینگ

هرچند در بحث فیلترینگ همواره دولت ایران هدف انتقاد قرار داشته است، اما اینک چندی است که کاربران در ایران با نوع دیگری از آنچه "فیلترینگ" می خوانند، روبرو هستند.بر اساس قوانین دولت آمریکا ارائه خدمات به کوبا، ایران، کره شمالی، سودان، سوریه و ... فعالانه منع می شود.

سایت GoDaddy از جمله، سایت های ایرانی از "رایانه های سرویس دهنده" (سرور) آمریکایی حذف می شوند، ایرانی ها نمی توانند از طریق برخی سایت های آمریکایی به ثبت دامنه ها Domain Name اقدام کنند، خدمات مالی PayPal متعلق به شرکت حراج اینترنتی، ای بی eBay برایشان غیر ممکن است و از پیاده کردن بسته نرم افزاری گوگل نیز بر روی رایانه های خود محروم شده اند.به گفته مسئولین این شرکت ها بسیاری از محدودیت های اعمال شده بدلیل تحریم های دولت آمریکا بر ایران صورت گرفته است. در همین حال آنها چنین استدلال می کنند که با وجود شرکت های ارائه دهنده خدمات مشابه در دیگر کشورها و از جمله خود ایران، این محدودیت ها مانع جدی برای کاربران ایرانی ایجاد نخواهد کرد.اما همه کارشناسان این حوزه بر این نکته اشتراک نظر دارند که شرکت های آمریکایی عموما از قیمت های بسیار ارزان تری نسبت به رقبای دیگر خود برخوردارند و این به معنای آن است که ایرانی ها در خرید خدمات مشابه باید هزینه بسیار بیشتری بپردازند.از سوی دیگر برخی از خدمات ارائه شده در اینترنت حتی در کشورهایی که مورد تحریم نیستند نیز عرضه نمی شوند. برای مثال شرکت یاهو خدمات " موسیقی نامحدود " Music Unlimited خود را تنها در آمریکای شمالی عرضه کرده و به کاربران اروپایی و غیر آمریکایی اجازه ثبت نام نمی دهد.