دود جراحی خطرناک است

ماهیت دود لیزر و کوتر یکسان است دود جراحی ناشی از افزایش دمای سلول های بافت تا نقطه ی جوش, افزایش فشار داخل سلول, پارگی غشا و بیرون ریختن محتویات داخل سلولی به شکل ذرات میکرونی است ۹۵ دود جراحی از آب و ۵ آن از اجزای بافت, خون, مواد شیمیایی, ویروس ها و باکتری ها تشکیل شده است در ادامه به سه عارضه ی اصلی دود جراحی اشاره شده است

امروزه متخصصان پوست و مو به خاطر استفاده‌ی روزافزون از دستگاه‌های کوتر و لیزر بیش از گذشته در معرض دود ناشی از تخریب ضایعات پوستی قرار دارند. این دود را اصطلاحاً دود جراحی یا surgical smoke می‌نامند. استنشاق دود جراحی نه تنها بالقوه سرطان‌زا است بلکه با خطر بیماری‌های ریوی و یا انتقال ویروس‌ها همراه است. بنابراین ضروری است همکارانی که زیاد با لیزر و کوتر کار می‌کنند مراقب سلامت خود باشند و حین کار به جای ماسک‌های عادی از ماسک‌های فیلتردار استفاده کنند.

ماهیت دود لیزر و کوتر یکسان است. دود جراحی ناشی از افزایش دمای سلول‌های بافت تا نقطه‌ی جوش، افزایش فشار داخل سلول، پارگی غشا و بیرون ریختن محتویات داخل سلولی به شکل ذرات میکرونی است. ۹۵% دود جراحی از آب و ۵% آن از اجزای بافت، خون، مواد شیمیایی، ویروس‌ها و باکتری‌ها تشکیل شده است. در ادامه به سه عارضه‌ی‌ اصلی دود جراحی اشاره شده است.

۱- سرطان‌زایی (موتاژنیسیته)

ترکیبات شیمیایی دود جراحی شامل هیدروکربن‌ها، فنول‌ها، نیتریل‌ها و اسیدهای چرب است. اکریلونیتریل، سیانید هیدروژن و مونوکسیدکربن که بسیار خطرناک هستند نیز در دودجراحی یافت می‌شوند.

اکریلونیتریل مایعی بی رنگ با بوی تند است که از راه پوست و ریه‌ها جذب می‌شود. تماس کوتاه مدت با این ماده موجب تحریک چشم، تهوع ، استفراغ، سردرد، سرگیجه و عطسه می‌شود. تماس مزمن با اکریلونیتریل سرطان‌زا است.

مواد شیمیایی خطرناک دیگر شامل سیانید هیدروژن و بوتادین Butadiene است. سیانید هیدروژن مشکلات قلب و عروق ایجاد می‌کند و بوتادین سرطان‌زا است. میزان سیانید هیدروژن در دود کوتر ۳۰ برابر کمتر از دود سیگار و میزان بوتادین نیز ۱۰۰ برابر کمتر از دود سیگار است. به طور کلی عوارض استنشاق مزمن این دو ماده‌ی آلی در حد استنشاق غیر مستقیم دودسیگار دیگران است.

ماده‌ی خطرناک دیگر بنزن Benzene است. این ماده در کوتاه مدت موجب سردرد، سرگیجه، تهوع، تحریک چشم‌ها و بینی و سیستم تنفسی می‌شود. تماس مزمن با بنزن حتی با غلظت‌های کم ممکن است منجر به اختلالات خونی از قبیل آنمی و حتی لوسمی شود.

در یک بررسی محققان از هوای اتاق عمل ماموپلاستی نمونه‌برداری کردند و باکتری‌های سالمونلا را در معرض این نمونه‌ هوا قرار دادند. نتیجه‌ی‌ آزمایش بروز اثرات موتاژنی در DNA سالمونلا بود. اثر موتاژنی دود ناشی از لیزر یا کوتر یک گرم از بافت معادل اثر موتاژنی کشیدن ۳ تا ۶ سیگار بود. با این حال بررسی‌های ژنتیکی بیشتری لازم است تا روشن شود که آیا دود جراحی موتاژنی مستقیمی برای انسان دارد یا خیر.

نکته‌ی جالب دیگر احتمال انتقال سلول‌های سرطانی است. گاهی اوقات از کوتر یا لیزر برای تخریب سرطان‌‌های پوستی از قبیل SCC،BCC و ملانوم استفاده می‌شود. در این صورت سلول‌های بدخیم به شکل سالم و زنده در هوای اتاق عمل پخش می‌شوند و احتمال ورود به بدن پزشک یا پرسنل اتاق عمل منتفی نمی‌باشد. البته تا کنون گزارشی از بدخیمی‌ به این شکل در انسان وجود نداشته است ولی شرط احتیاط آن است که در حین کوتر یا لیزر سرطان‌های پوستی از ماسک‌های فیلتردار استفاده شود و سیستم تخلیه‌ی دود برقرار باشد.

۲- عوارض ریوی

آثار مضر دود لیزر در ریه‌ی حیوانات آزمایشگاهی ثابت شده است. تغییرات پارانشیم ریه در موش‌های آزمایشگاهی به شکل هیپرتروفی عروق، احتقان آلوئول ها و آمفیزم بوده است. احتمالاً بنزن، فرمالدئید و اکرولئین مسبب این تغییرات هستند. رسوب ذرات ریز در آلوئول‌های ریه‌ی موش‌ به دنبال لیزر CO۲ موجب تغییراتی از قبیل پنومونی بینابینی، برونشیولیت و آمفیزم می‌شود. گاهی ممکن است کاربران لیزر و کوتر نسبت به ذراتی که در دود جراحی معلق هستند آلرژی پیدا کنند. ضمناً دود جراحی حاوی مونوکسیدکربن است. این گاز وارد خون شده و با تشکیل کربوکسی هموگلوبین و مت‌هموگلوبین منجر به هیپوکسی و مشکلات قلب و عروق در افراد مستعد می‌شود.

۳- عفونت‌زایی

عفونت‌زایی دود جراحی از قدیم مطرح بوده است. ویروس‌ها ممکن است در دود کوتر و لیزر زنده بمانند و موجب انتقال عفونت به پزشک شوند. این مسأله‌ در دود لیزرهای Er:YAG, ND:YAG و CO۲ اثبات شده است. در یک بررسی DNA ویروس ایدز تا ۱۴ روز پس از عمل در دود جراحی یافت شد البته بیماریزایی ایدز از راه استنشاق هنوز در انسان اثبات نشده است. همکارانی که از لیزر CO۲ برای تخریب زگیل یا کوندیلوم آنوژنیتال استفاده می‌کنند در معرض انتقال ویروسHPV و بروز ضایعات پاپیلوماتوز در راه‌های هوایی فوقانی (نازوفارنکس) قرار دارند.

علاوه بر ویروس‌ها، بعضی از باکتری‌ها نیز در دود جراحی زنده می‌مانند. مثلاً باکتری‌های استاف کواگولاز منفی،کورینه باکتری‌ و نایسریا از هوای اتاقی کشت داده شده‌اند که بیماران درآن تحت درمان با لیزر Resurfacing قرار گرفته بودند.

● محافظت در برابر دود جراحی

برای محافظت از پزشکان، پرسنل اتاق عمل و حتی بیماران در برابر دود جراحی راه‌کارهای زیر وجود دارد:

۱- استفاده از ماسک‌های فیلتردار. متأسفانه ماسکهای ساده‌ی جراحی که به شکل روزمره استفاده می‌شوند قدرت محافظتی پایینی دارند و ذرات موجود در دود جراحی به راحتی از منافذ آنها عبور می‌کنند. ماسک‌های ساده، ذرات بزرگتر از ۵ میکرون را فیلتر می‌کنند در حالی‌ که ذرات دود جراحی کوچک‌تر از یک میکرون هستند. بنابراین حتماً باید از ماسک‌های فیلتر‌دار استفاده شود.

۲- کاربرد لوله‌های مکش‌دود. با قرار دادن لوله‌ی‌مکش دود در مجاورت محل کوتر یا لیزر می‌توان بخارات سمی را بلافاصله‌ تخلیه کرد. متأسفانه این نوع دستگاه‌ها قدرت مکش زیادی ندارند مثلاً اگر فاصله‌ی ‌لوله مکش از محل عمل ۱ سانتی‌متر باشد موفقیت این کار ۹۸% و اگر فاصله‌ به ۲ سانتی‌متر افزایش داده شود کارآیی آن به ۵۰% کاهش می‌یابد.

۳- سیستم تخلیه‌ی دود مرکزی. مؤثرترین راه برطرف کردن دود جراحی استفاده از سیستم تخلیه‌ی دود مرکزی در کلیه‌ی اتاق‌های عمل جراحی است. در این نوع سیستم‌ها از پمپ‌های استاندارد با قدرت مکش‌زیاد استفاده می‌شود و به راحتی هوای اتاق عمل تصفیه می‌شود.

دکترتورج مکرمی