کالبدشکافی خشم

احساس خشم یکی از احساس های ذاتی انسان است و الزاما مخرب نیست

احساس خشم یکی از احساس‌های ذاتی انسان است و الزاما مخرب نیست. در گذشته‌های دور انسان با حیوانات و درندگان روبه‌رو می‌شد ولی در جامعه تغییر یافته امروزی دیگر آن موقعیت‌های قدیمی که لازم بود از خودمان دفاع کنیم، فرار کنیم و بجنگیم وجود ندارد و ما در اطرافمان دیگر با جانورهای وحشی روبه‌رو نمی‌شویم. در نتیجه خشم ذاتی و غریزی خود را باید کنترل کنیم، کنترل خشم به معنی خفه کردن خشم و از بین بردن آن نیست بلکه منظور این است که این احساس را با نظام اجتماعی هماهنگ کنیم.

اگر دقت کنید می‌بینید که در بسیاری از موارد احساس خشمی که به ما دست می‌دهد بسیار بیشتر از مساله‌ای است که اتفاق افتاده است. مثلا وقتی فردی حرفی می‌زند که به ما برمی‌خورد ما آنقدر عصبانی می‌شویم که می‌خواهیم او را کتک بزنیم در حالی که آن حرف آنقدر هم مهم نبوده است.

دکتر رضا محقق روانپزشک در زمینه خشم می‌گوید: خشم انرژی ماست و با احساس خشم می‌توانیم کنترل اوضاع را بیشتر در دست بگیریم، خشم شجاعت لازم را برای ابراز وجود به ما می‌دهد و بالاخره خشم باعث کسب موقعیت بهتر فردی در گروه می‌شود. اما این مزایا برای خشمی است که کنترل شده و در مسیر صحیح واقع شود. دکتر محقق ادامه می‌دهد که خشم نامتناسب می‌تواند به راحتی زندگی ما را مختل کند چرا که خشم سهل‌الوصول‌ترین وسیله برای سرزنش کردن، سرپوش‌گذاشتن روی اشتباهات و پوشاندن ترس‌هاست.

ما برای این‌ که خود را آرام کنیم به راحتی از خشم استفاده می‌کنیم و دیگران را سرزنش می‌کنیم و یا با یک ابراز خشم و پرخاشگری اشتباهی که مرتکب شده‌ایم را می‌پوشانیم و وقتی با احساس‌های بدی مثل تحقیر شدن، شرمگین شدن و احساس گناه کردن مواجه می‌شویم به سرعت خشمگین شده و با خشم می‌خواهیم که بر این ترس‌ها و احساسات بد غلبه کنیم.

به گفته این روانپزشک، خشم می‌تواند به طور نامتناسب برای رسیدن به منافع شخصی، کنترل دیگران، احساس قدرت و جلب توجه به کار رود. مثل کودکانی که پرخاشگرند و می‌خواهند جلب توجه کنند و یا مردان پرخاشگر و خشمگینی که می‌خواهند افراد خانواده را کنترل کنند. این روانپزشک می‌گوید: مهم‌ترین مشکلی که بروز نامتناسب خشم ایجاد می‌کند این است که در نهایت ارتباط فرد با افراد اطرافش مختل می‌گردد و در نهایت به ضرر خود او خواهد شد ممکن است که در کوتاه مدت فرد بتواند کنترل اوضاع را با خشم به دست بگیرد و اعمال قدرت بکند و روی احساسات بد خود را بپوشاند و آرامش پیدا کند، اما خشم نامتناسب حتما در درازمدت باعث اختلال در روابط و در نتیجه تنها شدن فرد پرخاشگر در محیط‌های مختلف خواهد شد.

● محرک‌های محیطی خشم

دکتر محقق برای ایجاد احساس خشم محرک‌ها و مسبب‌های محیطی را لازم می‌داند چرا که تا محرکی ما را تحریک به خشم نکند ما خشمگین نمی‌شویم. این محرک‌ها از این قبیلند: اگر کسی در موقعیتی قرار بگیرد که در اثر وجود موانعی نتواند به هدفش برسد و ناکام شود، مثل گرسنگی شدید، سر و صدای زیاد، گرما و سرمای زیاد، خستگی، مشکلات و محدودیت‌های جسمی، موانع محیطی، افراد، شرایط‌ خاص مثل ترافیک و... که می‌توانند باعث بروز خشم شوند. اگر کسی مورد حمله واقع شود، که هم از لحاظ فیزیکی است و هم از لحاظ روحی مانند مورد سرزنش قرار گرفتن. وقتی شخصی مورد بی‌عدالتی واقع شود و در نهایت وقتی احساس تحقیر شدن و تخریب شدن در فرد به وجود بیاید. همگی این شرایط و موقعیت‌ها می‌تواند به عنوان محرکی برای ایجاد خشم به حساب بیایند.

این پزشک معتقد است که ۲ راه‌حل عمده در برابر خشم وجود دارد:

۱) فرو دادن خشم به درون خود

۲) بروز دادن خشم به بیرون

● فرو خوردن خشم

آیا فرو خوردن خشم درست است؟ دکتر محقق جواب این سوال را منفی می‌داند و می‌گوید دلیل فرو دادن خشم عمدتا ترس از طرد شدن و ترس از ناراحتی طرف مقابل، ترس از دست دادن موقعیت و وجهه در گروه، ترس از خشم دیگران و خشم خود است. فرو دادن خشم به هیچ عنوان درست نیست چرا که خشم به خودتان آسیب می‌زند و باید آن را بروز دهید. مساله دیگر ایجاد سوءتفاهم با دیگران است چرا که اگر ما خشم‌مان را بروز ندهیم بقیه متوجه نارضایتی و ناراحتی ما نمی‌شوند و به رفتارهای خود ادامه می‌دهند و در نهایت و در پی تکرار رفتار افراد شما بالاخره از کوره در می‌روید و به اصطلاح از خشم منفجر می‌شوید و افراد را از خود رنجیده می‌کنید. به خواسته‌های خود نمی‌رسید و در حقیقت عزت نفستان کاهش پیدا می‌کند، اضطراب و افسردگی و بیماری‌های جسمی که ریشه‌های عصبی دارند مانند زخم معده، بیماری‌های قلبی و پوستی و تنفسی و فشارخون و... همه از عوارض فرو دادن خشم هستند.

● روش‌های خنثی‌سازی خشم

دکتر محقق تکنیک‌های خنثی‌سازی خشم را به شرح زیر برمی‌شمارد:

۱) دقت به محرک‌های تکراری که ما را خشمگین می‌کند یعنی مدیریت بهتر موقعیت‌هایی که برای ما محرک خشم به حساب می‌آیند. مثلا مردی وقتی از سر کار به خانه می‌آید و گرسنه و خسته است به احتمال بیشتری با همسرش دعوا می‌کند و این فرد می‌تواند با بازبینی خود به این واقعیت برسد که بیشتر دعواهای زناشویی با همسرش در این زمان اتفاق می‌افتد. این فرد می‌تواند با به کار گرفتن چند راهکار ساده از بروز تنش جلوگیری کند مثلا قبل از ورود به خانه یک شیرینی یا شکلات بخورد و یا کمی ورزش کند و آب سرد به صورتش بزند تا حالت خستگی و گرسنگی از بین برود. یافتن محرک‌ها با بازبینی دقیق خود و موقعیت و احساس‌هایی که در موقعیت‌های مختلف داریم امکان‌پذیر است و پس از یافتن محرک‌ها به کار بردن ابتکارات فردی در از بین بردن این محرک‌ها می‌تواند خشم ما را خنثی کرده و در بروز تنش در ما و بیرون از ما جلوگیری کند.

۲) حرف زدن با خود: حرف زدن با خود یکی از راه‌های رسیدن به آرامش و کنترل احساس‌های بد است. منظور از حرف زدن با خود این نیست که ما در خیابان و یا جاهای دیگر بلند بلند با خود حرف بزنیم بلکه منظور حرف زدن با خود در تنهایی است. مثلا اگر جایی در خیابان به علتی خشمگین شدید و نتوانستید آن را بروز دهید وقتی به خانه می‌آیید مدتی در اتاق خود خلوت کنید و با خود حرف بزنید و خشم خود را به صورت کلامی بروز دهید و توجیهات خود را برای آن اتفاق به خودتان بگویید. حتی‌الامکان از فحش دادن بپرهیزید چرا که ما باید یاد بگیریم که رفتار طرف مقابلمان را توصیف کنیم نه خود فرد را زیر سوال ببریم.

۳) صحبت کردن با یک فرد مورداعتماد: با در نظر گرفتن موقعیت مکانی و زمانی فرد مورد اعتمادتان می‌توانید با او درد دل کنید و مورد خشم خود را با او در میان بگذارید، این مساله باعث آرام شدن شما خواهد شد.

۴) نوشتن احساس خشم: نوشتن احساسات بد و خواندن آنها می‌تواند در خنثی‌سازی خشم ما بسیار موثر باشد.

۵) تشخیص افکار پشت احساس خشم: معمولا افکار پشت خشم ما با خطاهای شناختی همراه است مانند تفکر همه یا هیچ مثل زمانی که یک فرد برای ما مزاحمت ایجاد می‌کند و ما راجع به همه مردم قضاوت بد می‌کنیم و می‌گوییم این روزها همه مردم مزاحم می‌شوند. تعمیم دادن مثل زمانی که همسر فردی به او یک انتقاد می‌کند و آن فرد بلافاصله می‌گوید تو همیشه به من ایراد می‌گیری و رفتار او را به همیشه تعمیم می‌دهد. ذهن‌خوانی افراد مانند زمانی که شخصی کاری به ما می‌دهد که برایش انجام دهیم و ما فکر می‌کنیم او می‌خواهد از ما سوءاستفاده کند و در ذهنش فکر سوءاستفاده از ماست. برچسب زدن به افراد مثل این‌ که فردی به همسرش می‌گوید شما خانوادگی ایرادگیر هستید. بایدها و نبایدهای بی‌جا برای خود و دیگران. تمام این‌ها از خطاهای شناختی است که ما را به سمت خشم هدایت می‌کند.

حدیث‌السادات میرزایی