تقوای دل, عامل تندرستی

آگاه باشید که فقر نوعی بلا است و سخت تر از تنگدستی بیماری تن و سخت تر از بیماری تن بیماری قلب است

آگاه باشید که فقر نوعی بلا است و سخت‌تر از تنگدستی بیماری تن و سخت‌تر از بیماری تن بیماری قلب است . آگاه باشید که همانا عامل تندرستی تقوای دل است.(نهج البلاغه/ ترجمه دشتی/حکمت ۳۸۸)حضرت امیرالمومنین در این حکمت گهربار به رابطه و ارتباط متقابل جسم و روح اشاره داشته و عامل سلامت جسم و تن را دل متقی دانسته اند. از این رو راز سلامتی و تندرستی انسان را می‌توان در تقوا دانست. در ابتدا نیاز است مراد از تندرستی را دریافته و به معنای صحیح آن پی ببریم.

معنای تندرستی

معنای تندرستی این است که دستگاه خلقت انسان، و حسهای او کامل، عقلش پای بر جا، و زبانش برای گفتار آزاد باشد، خدا در این باره فرموده: «ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم، در خشکی و دریا روان ساختیم، از خوراکهای پاکیزه و گوارا نصیبشان کردیم، و بر بسیاری از مخلوقات خود برتری فراوان دادیم.» (اسراء: ۷۰). خدای عز و جل خبر داده که نژاد آدم را بر سایر مخلوقات از چارپایان، درندگان، جانوران آبی، پرندگان و خلاصه هر جنبنده‏ای محسوس، به نیروی تشخیص عقل و به قدرت بیان، امتیاز و فضیلت داده، چنان که در آیه دیگر فرموده: «ما انسان را در بهترین قوام آفریدیم.» (تین: ۴) پس نخستین نعمت خدا بر انسان سلامت عقل و برتری از بسیاری موجودات دیگر به عقل کامل و بیان روشن است. از این رو خداوند انسان را به پیروی اوامر و اطاعت خود دعوت کرده که به او خلقت مستقیم، نطق کامل و قدرت تشخیص داده، پس از آنکه نیروی انجام تکلیف عطا کرده، فرموده: «هر چه توانید از خدا پروا کنید، و بشنوید و اطاعت نمائید.» (تغابن: ۱۶). (تحف العقول/ترجمه جنتی/متن ۷۵۱ ) اما رابطه تقوا و تندرستی به چه صورت است؟

معنای تقوا

در ابتدا نیاز است به تعریف مختصری از تقوا، معنا و مفهوم آن بپردازیم. تقوا از ماده «وقی»می باشد که به معنای حف صیانت و نگهداری است. راغب در کتاب مفردات قرآن می‌گوید: وقایه عبارت است از محافظت چیزی از هرچه به او زیان می‌رساند و تقوا یعنی نفس را محافظت کردن از آنچه درباره آن بیم می‌رود .تقوا در عرف شرع نگهداری نفس از آنچه انسان را به گناه می‌کشاند می‌باشد. (مفردات قرآن /ص ۵۳۱).از این رو تقوی عبارتست از صیانت تکاملی ذات. این مطلب برای همه ثابت‏شده است که ابعاد شخصیت درونی انسان در مجرای تحول و دگرگونی قرار می‌گیرد و با نظر دقیق در استعداد انعطاف پذیری انسان معلوم می‌شود همانگونه که انعطاف‏ می‌تواند آدمی را از امتیازات والای روحی ملکوتی به مراحل پست‏حیوانی تنزل‏بدهد، همین استعداد می‌تواند وی را به عالی‏ترین مراحل ممکن از رشد و کمال نائل‏بسازد.تقوی که عبارتست از صیانت تکاملی ذات، جلوگیری شدید از برخورداری ازاستعداد انعطاف به‌طرف پلیدی‏ها و خودکامگی‏ها و به فعلیت رساندن استعداد اعتلای ذات در مسیر حیات معقول رو به جاذبه کمال مطلق. اگر کسی به این نوع صیانت‏ذات توفیق نیابد،اولین چیزی را که از دست‏خواهد داد هویت‏شخصیتی خویش‏است.( شرح نهج البلاغه/ علامه جعفری ) امام صادق علیه السلام فرمودند: و امّا تقوا، و آن، عبارت است از حذر کردن از چیزهایی که موجب سَخط و غضب الهی باشد، با آن که کثرت عبادت و طاعت در معنی تقوا مأخوذ است. و اخبار در این باب، زیاده از حدّ و حصر است و آیه‏ «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ ا... أَتْقاکُمْ»؛ یعنی: «گرامی‏ترینِ شما در پیش خدای تعالی، آن کسی است که تقوای او زیاده باشد»، دلیلی واضح است بر رفعت شأن تقوا. (منهج الیقین (شرح نامه امام صادق علیه السلام به شیعیان )/ ۵۹ ) .

رابطه میان تقوا و تندرستی

از معنایی که برای تقوا ارائه شد تا حدودی می‌توان حقیقت آن را از نظر اسلام در نظر گرفت . به یک معنا تقوا را اینگونه می‌توان شرح داد که انسان برای بقای خویش و رسیدن به حقیقت انسانیت‌اش نیاز به گذر از مراحل و مراتبی دارد، به زبان ساده انسان دراین دنیا در حال مبارزه و جنگ و جدال با امور ضد و نقیض حاکم براین عالم است چرا که این دنیا، دنیای اضداد است و آدمی اسیر این تناقضات اما برای رسیدن به غایت خویش باید خود را در برابر این تناقضات حفظ و نگهداری کند. ( سیری در نهج البلاغه/ مطهری ) با توجه به مطالب ذکر شده می‌توان گفت تقوا محدود به امور اخروی انسان نبوده بلکه امور دنیوی او را نیز در‌بر‌می‌گیرد. روح انسان برای به دست آوردن کمالات لاجرم باید سلامت جسم را نیز به همراه داشته و از جسم خویش در این راه صیانت کند بنابراین در مسیر کمال و تحقق تقوای دل تندرستی انسان نیز مورد توجه قرار می‌گیرد از این روست که حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند عامل تندرستی تقوای دل است.

نقش تقوا در زندگی انسان

تقوا همچون واکسن ضد بیماری، فرد و جامعه را از گرفتاری به انواع امراض اخلاقی و اجتماعی نگه می‌دارد و اقشار مردم را از بدبختی‌های خانمان سوز که امروز جامعه جهانی و بین‌المللی به سختی گرفتار آن شده‌اند نجات می‌دهد.تقوا نه تنها به اصلاح نفس و سیرت انسانی و امور معنوی کمک می‌کند، بلکه در امور مادی و بهداشتی و حفظ حقوق مردم نیز نقش آفرین است. قرآن کریم در اشاره به این حقیقت می‌فرماید: «اگر مردمان شهر و دیار، همه اهل ایمان و تقوا بودند، ما، درهای برکات آسمان و زمین را روی آنان می‌گشودیم». (اعراف/۹۶) آری، اگر توده مردم اهل تقوا باشند، آبروی مردم مصون می‌ماند، تلاش و تولید و پیشرفت مضاعف می‌شود، روح اخوت و محبت که عامل همبستگی و پیوستگی و پیشرفت است همیشه زنده می‌ماند و دشمنان و بدخواهان، از درون و برون مرز نمی‌‌توانند به ما آسیبی برسانند.

مریم پناهنده