میرزا تقی‌خان / محمدتقی‌خان امیرکبیر

جنسیت: مرد
نام پدر: کربلائی محمدقربان هزاوه‌ای فراهانی
تولد و وفات: (ح ۱۲۲۲ -۱۲۶۸) قمری
محل تولد: ایران - مرکزی - هزاوه ، از قرای فراهان
شهرت علمی و فرهنگی: خدمتگزار علم ، فرهنگ …

جنسیت: مرد
نام پدر: کربلائی محمدقربان هزاوه‌ای فراهانی
تولد و وفات: (ح ۱۲۲۲ -۱۲۶۸) قمری
محل تولد: ایران - مرکزی - هزاوه ، از قرای فراهان
شهرت علمی و فرهنگی: خدمتگزار علم ، فرهنگ ، تمدن
ملقب به اتابک اعظم ، امیرنظام و امیرکبیر. پدرش در دستگاه میرزا برگ فراهانی و فرزند او ، ابوالقاسم قائم‌مقام دوم ، سمت آشپز داشت و بعدها به‌عنوان ناظر و ریش سفید خانه میرزا ابوالقاسم انتخاب شد. میرزا تقی از دوران کودکی در خانهٔ قائم‌مقام بودو میرزا ابوالقاسم در تربیت و نشو نمای وی سهم بسزائی داشت. در حدود ۱۲۴۳ق امیر به خدمت دبیری و پس از آن در خدمت استیفاء (وصول مالیات و حقوق دیوانی) داخل شد. سپس در سلک منشیان رسمی قائم‌مقام درآمد. وی بعدها عهده‌دار معاونت امیرنظام ، میرزا محمدخان زنکنه شد و ملقب به وزیر نظام گردید و بعد از مرگش جانشین او شد و به امیر نظان لقب یافت. اولین مسافرت برون‌مرزی میرزا تقی خان برای معذرت خواهی دولت ایران از قتل گریبایدوف بود. دومین سفر او برای ملاقات با نیکلای اول ، امپراطور روسیه بود که به همراه محمدخان زنگنه و چند تن دیگر به ایروان رفت. مهمترین سفر خارجی میرزا تقی‌خان مسافرت به کشور عثمانی بود. وی ، با عنوان سفیر ایران ، برای برقراری صلح با عثمانی ، به همراه حاج میرزا آقاسی به ارزروم (ارزنهٔ الروم) رفت. امیرکبیر پس از موفقیت در تنظیم و عقد پیمان صلح به ایران بازگشت که این مأموریت چهارساله را می‌توان از موفق‌ترین و مهم‌ترین مأموریت‌های خارج از کشور این مرد برای ایران دانست. پس از مرگ محمدشاه میرزا تقی‌خان بای به تخت نشاندن ناصرالدین‌شاه تلاش بسیاری کرد و به دلیل لیاقت‌های او ، شاه وی را عهده‌دار مقام صدارت اعظمی نمود و ملقب به امیرکبیر اتابک اعظم نمود. اوضاع ایران در زمان به صدارت رسیدن امیرکبیر به هم ریخته و هرج و مرج حاکم بود. خزانهٔ دولت خالی شده بودو فرمانداران در شهرستان‌های تابعه خود حکومت خودمختار تشکیل داده بودند. همچنین ناامنی در جاده‌ها و در شهرها حکم‌فرما بود. اصلاحات امیر کبیر ابتدا با عزل افراد بی‌کفایت و نصب اشخاص کاردان شروع شد. او سپس اوضاع مالی و امنیت جاده‌ها و راه‌ها را سامان بخشید و پس از اصلاح دارائی و امور مالی کشور به اصلاح ارتش پرداخت. از مهمترین اصلاحات اقتصادی امیرکبیر: توسعهٔ زراعت نیشکر مازندران و خوزستان ، توسعهٔ زراعت زعفران و برخی از ادویه‌های خارجی در خراسان ، ایجاد کارخانه کاغذ‌سازی در شمال شرقی تهران ، تأسیس کارخانه‌های کاغذسازی در شمال شرقی تهران ، تأسیس کارخانه‌های چلواربافی و چینی‌سازی در تهران و حریر بافی در کاشان و بلورسازی در قم بود. همچنین امور معدن مس قراچه‌داغ و دیگر معادن نظم گرفت. او همچنین اصلاحاتی در دویر قضائی انجام داد. امیر کبیر برای آنکه از روایط صاحب نفوذان داخلی با بیگانگان قیم تهران آگاه شد ، ادارهٔ مخصوص و سرّئی در تهران به نام منهیان ، که کارکنان آن کاملاً مستور و مخفی بودند ، تأسیس کرد. امیر کبیر در مسائل سیاسی نیز اصلاحاتی انجام دادند ، از جمله سر و سامان بخشیدن به وضع سفارت‌خانهٔ‌های ایران در خارج از کشور و تلاش در راه‌اندازی و انتشار روزنامهٔ "وقایع‌اتفاقیه" بود. او همچنین به تمام مداخلات ناروا و نامشروع بگانگان در ایران خاتمه داد. امیر کبیر همچنین در مفاد قرارداد واگذاری قسمتی از سواحل دریای خزر و نیز واگذاری بیمارستانی در گرگان به روسیه بازنگری و تجدید نظر کرد. یکی دیکر از مهمترین کارهای امیرکبیر تأسیس دارالفنون بود که می‌توان این اقدام را از مهم‌ترین کارهای وی در جهت پیشرفت علم و فرهنگ ایران دانست. پس از این همه فعالیت در راه‌ آبادانی کشور ، بر اثر ناسپاسی ناصرالدین‌شاه و اقدامات اطرافیانش و خارجیانی که هر یک به گونهٔ‌ای از طرف او ضربه و زیان دیده بودند ، ابتدا به دستور شاه عزل و سپس به کاشان فرستاده شد. پس از تبعید توهین‌آمیز امیر به کاشان بر اثر اصرار میرزا آقاخان نوری سرانجام شاه حکم قتل او را امضاء کرد و امیر کبیر به طرز فجیعی در حمام فین کاشان با زدن رگ‌های دست و پا به شهادت رسید. پیکر امیرکبیر ابتدا در کاشان و سپس به پایمردی همسرش ، عزت‌الدوله ، در کربلا به خاک سپرده شد.