مروری بر مکتوبات و اسناد تاریخی کودتای ۲۸ مرداد

منابع مکتوب و اسناد تاریخی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ شامل کتاب ها, پژوهش ها, خاطرات, اسناد, تک نگاری ها و تحقیقات تاریخی و ادبی اند

منابع مکتوب و اسناد تاریخی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ شامل کتاب‌ها، پژوهش‌ها، خاطرات، اسناد، تک‌نگاری‌ها و تحقیقات تاریخی و ادبی‌‌اند. شمار چنین منابع و مآخذ آنچنان گسترده است که نمی‌توان به بررسی تمام آنها پرداخت. به همین دلیل «ایبنا» در سالگرد این رویداد تاریخی مروری بر بعضی از این کتاب‌ها دارد. به گزارش ایبنا، کتاب‌ها و منابع بسیاری درباره کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نگاشته شده‌ است. منابع و مآخذ ۲۸ مرداد آنچنان گسترده است که حتی بررسی عناوین مهم آن نیز کاری دشوار به نظر می‌رسد. پیداست که این گزارش دربردارنده همه کتاب‌هایی نیست که خواننده را برای فهم و شناخت آن دوره تاریخی یاری دهد. کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، از وقایع مهم و عبرت‌آموز تاریخ معاصر ایران است این کودتا به واسطه عملیات مشترک سرویس‌های اطلاعاتی امریکا و انگلیس و عمال وابسته به آنها در ایران اجرا شد و به سرنگونی دولت دکتر مصدق و بر سر کار آمدن یک رژیم سلطنتی مستبد انجامید.

پس از پیروزی نهضت ملی شدن صنعت نفت در ایران، که با همکاری نیروهای مذهبی و ملی صورت گرفت، دولت انگلستان تلاش کرد تا منافع از دست رفته خود را دوباره به دست آورد، اما با قیام مردم در ۳۰ تیر ۱۳۳۱ به رهبری آیت‌الله کاشانی که موجب بازگشت دکتر مصدق به قدرت شد، دولت استعمارگر انگلیس به فکر ارایه طرحی افتاد تا دولت دکتر مصدق را سرنگون کند؛ در این زمان سفارت انگلیس در تهران بسته شده بود و انگلیسی‌ها درصدد به دست آوردن موقعیت از دست رفته خود بودند. دولت انگلستان برای رسیدن به اهداف خود تلاش کرد تا موافقت دولت امریکا را کسب کند. در این مقطع زمانی ترومن از حزب دموکرات، ریاست‌جمهوری امریکا را بر عهده داشت. اما تلاش انگلستان برای جلب نظر دولتمردان امریکا برای اقدام علیه دولت مصدق بی‌نتیجه ماند. با روی کار آمدن جمهوری‌خواهان در امریکا و به قدرت رسیدن «آیزنهاور» در پست ریاست‌جمهوری امریکا، به دنبال برخی اقدامات دولت مصدق از یک سو و ترس شدید امریکا از نفوذ کمونیسم در ایران، سرانجام در اوایل سال ۱۳۳۲، ایالات متحده امریکا برای انجام کودتا در ایران متقاعد شد و سازمان جاسوسی امریکا (سیا) بودجه‌یی را در این زمینه در اختیار سفارت خود در تهران و سایر عمال کودتاگر قرار داد. در میان آثار منتشر شده، کتاب «کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در آیینه تصویر» به قلم رضا زریری یکی از منابع آگاهی‌بخش است که انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی آن را چاپ و پخش کرده است. این کتاب با هدف تبیین واقعه کودتای ۲۸ مرداد به روایت تصویر گردآوری شده است. در فصل نخست کتاب با عنوان «آیت‌الله کاشانی، دکتر مصدق و کابینه او» به شرح زندگی آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق پرداخته شده و تصاویری از این دو شخصیت ارایه شده است.

شرح ماجرای ملی شدن صنعت نفت و خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس در بخش بعدی به صورت کوتاه ذکر شده و پس از آن تصاویری از مبارزات مردم ایران به رهبری آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق، فداییان اسلام و برخی از رجال سیاسی آن زمان درج شده است. در کنار این تصاویر توضیحاتی درباره شخصیت‌ها و وقایع مربوط به تصویر، دیده می‌شود. در فصل نخست کتاب ۱۱۵ عکس تاریخی به چشم می‌خورد. فصل دوم با عنوان «کودتای بیست و پنج مرداد» در دو بخش به فعالیت مقامات امریکا و انگلستان برای کودتا در ایران در ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ و تظاهرات خیابانی مردم در حمایت از دولت و شکست کودتا پرداخته شده است. در لابه‌لای توضیحات این فصل عکس‌هایی از وقایع مهم آن زمان از جمله پایین کشیدن مجسمه رضا پهلوی از میدان توپخانه تهران در ۲۶ مرداد ۱۳۳۲ به چشم می‌خورد. در فصل دوم ۲۷ عکس تاریخی برای استفاده علاقه‌مندان با توضیحات مرتبط آن آورده شده است. فصل سوم کتاب با عنوان «کودتای بیست و هشت مرداد»، به شرح حوادث مربوط به کودتا، تظاهرات و شورش‌های خیابانی، حمله به مراکز حساس دولتی و تصرف منزل دکتر مصدق و معرفی عاملین کودتا اختصاص دارد. عکس‌های تاریخی از صحنه‌های درگیری و شورش خیابانی کودتاچیان و عوامل آنها درج شده است.

در این فصل ۱۲۷ عکس تاریخی از حوادث کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و حوادث مرتبط آن به چشم می‌خورند. در فصل چهارم و پایانی کتاب با عنوان «دولت کودتا، اقدامات و سرانجام آن» به شرح زندگانی و فعالیت‌های فضل‌الله زاهدی به عنوان عامل اصلی کودتا و کابینه او پرداخته شده و در بخش بعد به سرانجام کودتاچیان و بهره‌مندی‌های مادی فراوان آنها از پول‌های بیت المال مردم ایران اشاره شده است. تصاویر برخی از این عوامل از جمله نعمت الله نصیری، هدایت‌الله گیلانشاه و شعبان جعفری نیز در این بخش دیده می‌شود. محاکمه دکتر مصدق، دستگیری طرفداران دکتر مصدق و اعضای حزب توده ایران و تبعید دکتر مصدق از دیگر عناوینی‌اند که در این فصل شرح آنها دیده می‌شوند.

ارایه تصاویری از سالگردهای کودتای بیست و هشت مرداد که از سوی کارگردانان کودتا و حامیان سلطنت «قیام ملی» لقب گرفت، بخش پایانی فصل چهارم کتاب را تشکیل می‌دهد. در این فصل ۸۵ عکس به چشم می‌خورد. کتاب دیگری که باید بدان اشاره کرد، «مرداد خاموش» نام دارد. مسعود کوهستانی‌نژاد طاری، نویسنده کتاب «مرداد خاموش» تمامی مطالب این کتاب ۶۰۰ صفحه‌یی را درباره وقایع یک شب تاریخی می‌داند و از آن به مثابه دادگاهی در این زمینه یاد می‌کند؛ دادگاهی که هیچگاه در زمان حمله به منزل آیت‌الله کاشانی تشکیل نشد.