معیار نفاق و ایمان

خداوند متعال پس از خلق انسان, تکالیف و وظایفی را برای وی مقرر داشت و این تعالیم و وظایف را به وسیله انبیا و اوصیای الهی برای انسان تبیین نمود

خداوند متعال پس از خلق انسان، تکالیف و وظایفی را برای وی مقرر داشت و این تعالیم و وظایف را به وسیله انبیا و اوصیای الهی برای انسان تبیین نمود. گروهی از این افراد خویش را مقید به انجام تکالیف الهی نموده و کسب رضای الهی را بر رضای خویش مقدم داشته‌اند که در قرآن کریم از این گروه با عنوان «مومنان» یاد و برای آنان اوصاف و ویژگی‌هایی بیان شده است. «حفظ و ادای امانت»[۱] در برابر خالق و خلق از صفات بارز مومنان است و این در حالی است که تمام انسانها به انجام چنین تکلیف الهی امر شده‌اند. در سوره هایی از قرآن مجید به این موضوع با عناوین مختلف پرداخته و انسان ها به ادای امانت و عدم خیانت در آن امر شده‌اند. این آیات به شرح ذیل می باشند:

۱- ادای امانت: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُوَدُّواْ الْأَمَانَاتِ إِلیَ أَهْلِهَا وَ إِذَا حَکَمْتُم بَینْ‏ النَّاسِ أَن تحکُمُواْ بِالْعَدْلِ ...»[۲]۲- عدم خیانت در امانت: خیانت در امانت شامل کتمان علم، حرفه و حقّ، تصاحب اموال مردم، اطاعت از رهبران غیر الهی، انتخاب همسر یا معلّم نااهل برای فرزندان و ... می‌شود.[۳] و در قرآن کریم نیز چنین آمده است: «یَا أَیهُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تخَونُواْ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تخَونُواْ أَمَانَاتِکُمْ وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ»[۴]نکته قابل تعمق در این میان، آن است که تعبیر «رعایت امانت» شامل ادا، محافظت و مراقبت کامل از امانت است. بنابراین اگر کوتاهی در اصلاح چیزی که مورد امانت است باعث ضرر یا خطری بشود، شخص امین موظف است که در اصلاح آن بکوشد و به این ترتیب سه کار لازم است: اداء، حفظ و اصلاح. به هر حال مسلم است که پایبند بودن به تعهدات و حفظ و ادای امانات از مهمترین پایه‌های نظام اجتماعی بشر است و بدون آنها هرج و مرج در سرتاسر جامعه به وجود خواهد آمد، به همین دلیل حتی افراد و ملتهایی که اعتقاد الهی و مذهبی نیز ندارند ، برای مصون ماندن از این هرج و مرج اجتماعی ناشی از خیانت در عهد و امانت، خود را موظف به انجام این برنامه ، لااقل در مسائل کلی اجتماعی می‌دانند. [۵]صاحب نظران در خصوص تبیین اقسام امانت نظرات مختلفی را ایراد نموده اند؛ برخی معتقدند که امانت ها بر دو قسم اند: امانت های خدا و امانت های بندگان. امانت های خدا عباداتی مثل روزه و نماز و غسل هستند و امانت‌های بندگان، عبارتند از: ودیعه‌ها، عاریه‌ها، اجناسی که دادوستد می‌شود، شهادت ها و ... [۶] و گروهی نیز بر این باورند که امانت ها سه گونه‌اند: الف: امانت های میان انسان و خدا. (وظایف و واجباتی که بر انسان تعیین شده است.) ب: امانت های میان انسان و دیگران. (اموال یا اسرار دیگران نزد انسان) ج: امانت های میان انسان و خودش. (مثل علم، عمر و قدرت که در دست ما امانت‌اند.) [۷] برخی دیگر مفهوم امانت را به طور کلی این گونه تبیین نموده اند: امانات شامل تمامی تکالیف الهی که در بشر به ودیعه سپرده شده و نیز شامل اعضا و جوارح و قوای بشر می‌شود (که باید در کارهایی که مایه رضای خداست به کار بست) و نیز شامل هر نعمت و مالی است که به آدمی داده شده است.[۸] حفظ امانت یکی از اصول زیربنایی در یک جامعه سالم انسانی است و هیچ جامعه‌ای خواه مادی یا الهی بدون اجرای این اصل، سامان نمی‌یابد. [۹] در منابع اسلامی تأکیدی که درباره این موضوع شده، در مورد سایر احکام کمتر دیده‌می‌شود. در روایات ائمه اطهار علیهم السلام نیز اهمیت این امر به وضوح و روشنی قابل استنباط است.

احادیث کوتاه زیر روشنگر این واقعیت است: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در آخرین لحظات عمر خود به حضرت علی علیه السلام فرمود: «امانت را به صاحبش برگردان، چه نیکوکار باشد و چه گناهکار، ارزشمند باشد یا ناچیز، اگر چه مقداری نخ یا پارچه و لباسی دوخته شده باشد».[۱۰] پیغمبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «نشانه منافق سه چیز است؛ دروغگویی، پیمان‏شکنی، و خیانت در امانت». [۱۱] امام صادق علیه السلام فرمودند: (تنها) نگاه به رکوع و سجود طولانی افراد نکنید، زیرا ممکن است عادتی برای آنها شده باشد که از ترک آن ناراحت شوند، ولی نگاه به راستگویی در سخن و ادای امانت آنها کنید». [۱۲] «اگر علی علیه السلام آن همه مقام در نزد پیامبر صل الله علیه و آله و سلم پیدا کرد به خاطر راستگویی در سخن و ادای امانت بود». [۱۳] در برخی از روایات نیز منظور از امانت، «امامت امامان معصوم» یا مطلق «ولایت و حکومت» بیان گردیده است.

چنانکه زراره از امام باقر علیه السلام روایت کرده است؛ که از ایشان منظور از آیه «أَنْ تُوَدُّوا الْأَماناتِ إِلی‏ أَهْلِها»[۱۴] را سوال نمودم. ایشان فرمودند: «خداوند هر امامی از ما را امر فرموده است که هر امام ، «امامت» را به امام بعد از خود بسپارد».[۱۵]زراره همچنین در خصوص این آیه می گوید: «مراد این است که ولایت و حکومت را به اهلش واگذارید و اهل آن آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم است.»[۱۶] آنچه از روایات فوق به‌دست می‌آید آن است که اولاً: مسأله امانت و ادای آن، جایگاه خاصی در فرهنگ اسلامی دارد؛ چنانکه از آن به عنوان معیار نفاق و ایمان یاد شده است و دیگر آنکه: حکومت از مهمترین ودیعه‌های الهی است که باید به اهل آن سپرده شود، تا جامعه اسلامی به سوی فلاح و رستگاری گام بردارد.

شهربانو زندلشمی

منابع در دفتر روزنامه موجود است