نظری بر سیمای روایی حضرت زینب علیهاالسلام

نظری بر سیمای روایی حضرت زینب علیهاالسلام به مناسبت ولادت حضرت زینب س

حضرت فاطمه (س) به وجود زینب، گوهر تابناکی که به زودی از او درخشیدن می‏گرفت، افتخار می‏کرد. آری! دختر رسول خدا (ص)، فرزندی‏ پاک را در خود می‏پرورید که با ظهورش مایه افتخار و زینت پدر می‏شد. از قضا در همان روزها رسول خدا (ص) به مسافرت رفته بود و دختر آفتاب بی ‏حضور او پای به عرصه وجود گذاشت. فاطمه (س) رو به ‏همسرش علی (ع) کرد و گفت: پدر در سفراست؛ نام این دختر را چه ‏بگذاریم؟ علی (ع) پاسخ داد: در این باره بر حضرت رسول سبقت ‏نمی‏گیرم. صبر کنیم به زودی ایشان بر می‏گردد. وقتی، رسول خدا (ص) آمد، این کار را به خدا سپرد، جبرئیل نازل شد و گفت: خدای تو سلام می‏رساند و می‏فرماید: نام دخترت را « زینب‏» بگذار. رسول ‏خدا (ص) آنگاه زینب را خواست. او را بوسید و به مشتاقانی که دراطرافش گرد آمده بودند؛ فرمود: « به حاضران و غائبان توصیه می‏کنم احترام این دختر را نگاه ‏دارید. به راستی او شبیه خدیجه کبری (س) است.»

زینب (س) بانویی ‏بلند بالا بود با چهره‏ای نورانی و با وقار و صاحب سکینه بود. در حیا و عصمت، مانند مادرش، فاطمه زهرا (س) و در شیوایی و رسایی سخن، مثل پدر بزرگوارش، علی (ع) بود. زینب بردباری را نیز از برادرش حسن و شجاعت را از حسین علیهماالسلام در خود جمع کرده بود.

خوب است‏ بدانیم: «ام کلثوم‏» و«ام عبدالله‏» و «ام ‏الحسن‏» کنیه‏هایش بود و البته بعدها به وی «ام المصائب‏»، «ام الرزایا» و«ام النوائب‏» نیز می‏گفتند. اما لقب‏هایش‏ عبارتند از:«عقیله بنی هاشم‏»، «عقیلهٔ الطالبیین، «صدیقه ‏صغری‏»، «عصمت صغری‏»، «الراضیه‏»، «امینهٔ الله‏»، «عالمهٔ‏غیر معلمه‏»، «فاهمهٔ غیر مفهمه‏»، «مجتهده‏»، «حافظهٔ‏ الودایع والاسرار» و «موثقهٔ فی نقل الاحادیث و الاخبار.»

در بین این لقب‏ها چهار لقب (عالمه غیر معلمه، مجتهده، حافظهٔ ‏الودایع والاسرار و موثقه فی نقل الاحادیث و الاخبار) گویای ‏مقام والای علمی و روایی این بانوی بزرگوار است که کمتر مورد بررسی قرار گرفته است.

آری همه زینب را با عنوان افتخارآمیز ( سفیر کربلا) می‏شناسند و به‏ همین علت ویژگی‏های دیگر ایشان تحت الشعاع حماسه بزرگ عاشورا قرار گرفته و ابعاد مهمی از شخصیتش مورد بی‏ مهری و کم توجهی‏ واقع شده است. شخصیت روایی حضرت از جمله آنهاست. البته در این‏ مقاله تنها به ارتباط روایی عقیله بنی‏هاشم با مادر گرامی‏اش ‏فاطمه زهرا (س) می‏پردازیم.

● در محضر فاطمه (س)

روایت کننده نور، بی ‏گمان شرایطی چون عدالت، مورد اطمینان بودن‏ و... را باید در خود جمع کند. یکی دیگر از این شرایط " سن"‏ راوی است؛ او باید در حدی باشد که بتوان ادعا کرد خود روایت ‏را بلا واسطه نقل می‏کند.

به همین جهت ‏باید دید زینب (س) در چه سال‏هایی محضر مادرش را درک کرده است؟ زیرا برخی از روایت‏های وی مربوط به دوران سه، چهاریا پنج ‏سالگی اوست. در این باره محققان گفته‏اند: شیوه و کمیت ‏رشد جسمی و روحی اهل ‏بیت علیهم السلام با دیگران تفاوتی عمده و اساسی داشته است. از این روی نمی‏توان در موضوع سن و سال با آنها مانند راویان دیگر برخورد کرد. حتی در نحوه تولد و دوران حمل‏ نیز خاندان پیامبر تفاوت‏های اساسی با دیگران دارند. لذا قادرند از سنین کودکی احادیث را به صورت کامل در ذهن خود جای‏ دهند و برای آیندگان با دقت کامل نقل کنند. پس زینب (س) می‏توانست همه آنچه را که می‏دید، به خاطر بسپارد. او تمام ‏مصائب و دشواری‏هایی را که مادر بارها با آن رو به رو بود، به یاد داشت. از جمله هنگام قرائت ‏خطبه فدکیه توسط مادر، زینب که ‏کودک خردسالی بود، آن را شنید و به صورت کامل روایت کرد.

● مقام علمی حضرت زینب (س)

زینب از همان دوران طفولیت، عالمه بود. امام سجاد(ع) به حق ‏فرمود: « یا عمه انت ‏بحمدالله عالمهٔ غیر معلمه و فاهمهٔ غیرمفهمه‏» در دوره‏های بعد نیز زینب (س) با تکیه بر همان علم‏ خدادادی، مجلس تفسیر قرآن برای زنان کوفه برگزار کرد. در یکی‏ از این‏ روزها که (کهیعص) را تفسیر می‏کرد، حضرت علی (ع) وارد شد و به ‏وی فرمود: «ای نور دیده، آن (کلمه) رمزی در مصیبت وارده بر شما عترت پیغمبر است.»

● مقام روایی

درباره شخصیت روایی حضرت، علمای بزرگی سخن گفته‏اند از جمله ابوالفرج اصفهانی می گوید:" زینب عقیله دخترعلی ‏بن ابی‏طالب، مادرش‏ فاطمه دختر رسول خداست و او همان کسی است که ابن‏عباس از او کلام حضرت فاطمه (ع) را در فدک نقل می‏کند و می‏گوید: حدیث کرد مرا عقیله ما زینب دخترعلی (ع)... "

در انساب الطالبیین می‏خوانیم:" زینب کبری دختر امیرمومنان (ع) که کنیه‏اش ام الحسن بود، از مادرش زهرا (س) روایت می‏کرد.

مرحوم سید نورالدین جزایری، در خصائص الزینبیه، ویژگی موثقه ‏بودن زینب را طرح می‏کند و می‏نویسد: «از جمله القاب آن محترمه‏«موثقه‏» است، که آن مکرمه مورد وثوق حضرت سیدالشهدا، و حضرت سجاد علیهماالسلام بوده‏اند و لذا حافظ ودایع الهیه و اسرار محمدیه بوده، بلکه محل وثوق کلیه مردم بوده ‏و لذا حضرت سیدالساجدین (ع) هر وقت ‏بیان اخبار و احادیث می‏فرمود و می‏خواست که در اذهان مردم جای گیرد و از او بپذیرند، به‏ عمه‏اش اسناد می‏داد و از آن مخدره نقل می‏فرمود. مع ذلک می‏گفت:«حدثتنا عقلیتنا.»

آیهٔ الله خویی می‏نویسد:" از مادرش سلام الله علیها روایت‏ می‏کند. و جابر( فقیه، جزء سوم، باب معرفهٔ الکبائر، حدیث ۱۷۵۴) وعباد عامری از او روایت می‏کنند. این همه نشان از اوج مقام ‏روایی حضرت زینب (س) دارد که متاسفانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است."

● راویان

باید توجه داشت که ارزش روایات نقل شده از حضرت زینب (س) فراتراز روایاتی است که راویان دیگر نقل کرده‏اند، زیرا این بانوی ‏بزرگ خود عالمه‏ای غیر معلمه بود و روایاتی را که نقل می‏کرد، بی هیچ شبهه‏ای، معتبر و مستنداند؛ حتی روایت‏هایی که در سنین‏ کودکی از او نقل شده‏اند. این بانوی بزرگوار که پنج سال قبل از وفات رسول خدا (ص) به دنیا آمد، از مادرش فاطمه زهرا(س)، پدرش‏علی (ع)، اسماء بنت عمیس، و ام ایمن روایت نقل می‏کرد. شمار راویان از وی بسیارند که می‏توان به:

علی ‏بن حسین(ع)، ابن عباس، محمد بن عمر، عطاء بن سائب، فاطمه بنت الحسین، محمد بن جابر، عباد عامری و ... اشاره کرد. حال با تمسک به برخی روایات، مطلب خود را مزین می نماییم.

۱) وسیله ارتباط خلق و خالق

ابوبکر با این سند از محمد بن زکریا، جعفر بن محمد بن عماره‏ کندی، پدرش، حسین بن صالح، از دو مرد از بنی‏هاشم، از حضرت ‏زینب (س) دخترعلی (ع) روایت کرد که زینب (س) فرمود: « قالت فاطمه (س): ... و نحن وسیلته فی‏ خلقه و نحن خاصته و محل ‏قدسه و نحن حجته فی غیبه و نحن ورثه انبیائه...»؛ ما وسیله ‏ارتباط خدا با مخلوق‏های او هستیم. ما برگزیدگان خداییم و جایگاه پاکی‏ها، ما راهنماهای روشن خداییم و وارث پیامبران اوهستیم.‏

۲) بهشت جایگاه شیعیان

ابی ‏حجاف ( از محمد بن عمر بن حسن)، از زینب، به نقل از فاطمه (س) و اشجع، بلید بن سلیمان (از ابی ‏حجاج، محمد بن عمرو هاشمی) از زینب دخترعلی (ع) نقل کرد که فاطمه (س) فرمود: « قالت فاطمه (س) : ان رسول الله قال لعلی اما انک یابن‏ ابی ‏طالب و شیعتک فی‏الجنه.‏» « و سیجی‏ء اقوام ینتحلون حبک ثم ‏یمرقون من الاسلام کما یمرق السهم من الرمیه.» رسول خدا به ‏علی (ع) فرمود: «ای پسرابوطالب! همانا تو و رهروان تو در بهشت‏اند و به زودی قومی می‏آیند که از دوستی تو سخن می‏گویند، آنگاه از اسلام فرار می‏کنند، مانند پرت شدن تیر از کمان.»

۳) دوستی آل محمد صلی الله علیه و آله

روایتی مشهور به «فاطمیات‏» در باب دوست داشتن آل محمد هست که با این اسناد نقل شده است: «... عن فاطمه بنت السجاد علی بن الحسین زین العابدین (ع) عن‏ فاطمه بنت ابی عبدالله الحسین(ع) عن زینب بنت امیرالمؤمنین (ع)عن فاطمه بنت رسول الله (ص) قالت: الا من مات علی حب آل محمد مات شهیدا»؛ آگاه باشید هرکسی که‏ بر دوستی آل محمد بمیرد، شهید است.»

منابع: خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام در مسجد

---