لیزر چقدر در پزشکی کاربرد دارد

مصاحبه با دکتر بهروز باریک بین, متخصص پوست و مو

امروزه لیزر کاربرد وسیعی در درمان بیماری‌های مختلف پوستی و زیبایی دارد. قبل از اینکه به کاربرد لیزر در رشته تخصصی بیماری‌های پوست بپردازیم بهتر است مختصری در مورد لیزر بدانیم. لیزر نوعی نور برانگیخته شده و پرانرژی است که در شرایط عادی در طبیعت دیده نمی‌شود، ولی با فناوری و وسایل خاص می‌توان آن را ایجاد کرد. لیزر با نور معمولی تفاوت‌هایی دارد که این ویژگی‌ها باعث توانایی‌ها و کاربردهای خاص آن می‌شود.

نور معمولی مرکب از چند انرژی نورانی مرئی و نامرئی است که از اشعه ماورای بنفش با کمترین طول موج‌ها تا اشعه مادون قرمز با بیشترین طول موج‌ها را دربر می‌گیرد ولی لیزر تنها از یک نوع انرژی نورانی با طول موج مشخص ساخته شده است، بنابراین یک نور تک‌رنگ است. تفاوت دیگر لیزر با نور معمولی انرژی آن بوده که گاهی حتی چند هزار برابر نور معمولی می‌تواند انرژی داشته باشد.

بالاخره ویژگی سوم لیزر دقت و پایین بودن خاصیت انتشار نور است. به طوری که در دستگاه‌های دقیق لیزری نور تابیده‌شده در فاصله چند صد متری کاملا سیر مستقیم خود را حفظ کرده و شعاع دایره محل تابش در نزدیکی منبع لیزر تقریبا مساوی شعاع تابش در چند صد منبع است. این خصوصیات باعث شده تا لیزر کاربرد فراوانی در رشته پزشکی و به‌ویژه در تخصص بیماری‌های پوست (دراماتولوژی) پیدا کند. با سرعت بالای پیشرفت فناوری هر روزه شاهد به بازار آمدن دستگاه‌های جدید لیزر با کارآیی‌های بهتر و عوارض کمتر هستیم. مکانیسم اثر لیزر جذب انرژی نورانی توسط مولکول‌های بافتی است. همان‌طور که با تابش نور خورشید اشیا به تدریج گرم می‌شود تابش لیزر نیز موجب گرم و داغ شدن و در نهایت تخریب بعضی مولکول‌های حساس بافتی می‌شود. نکته مهم این است که این افزایش حرارت در ساختمان‌های مجاور که حساس نیستند زیاد قابل توجه نیست. بنابراین با انتخاب لیزر مناسب و با دانستن ویژگی‌های بافتی می‌توان ضایعه موردنظر را تخریب کرد. بدون اینکه به ساختمان‌های مجاور صدمه قابل‌توجهی وارد شود. به عنوان مثال لیزری که طول موج آن ۵۹۵-۵۸۰ نانومتر است (pulse dye laser) و به طور مرسوم PDL نامیده می‌شود بیشتر روی ساختمان‌های عروقی اثر می‌کند که شامل عروق واریسی پوست، ضایعات همانژیومی و لکه‌ها و خال‌های عروقی است، هرچند برخی کاربردهای دیگر مثل جوانسازی پوست، بهبود جوشگاه محل برش جراحی یا درمان زگیل هم دارد.

به طور کلی کاربرد لیزر در درمان بیماری‌های پوستی و زیبایی را به شکل زیر می‌توان دسته‌بندی کرد.

۱- درمان ضایعات و خال‌های عروقی که معمولا رنگ این ضایعات قرمز روشن یا تیره است: تاکنون با افرادی مواجه شده‌اید که روی قسمتی از پوست صورتشان یک لکه قرمز تیره تا بنفش رنگ دارند که عوام به آن ماه‌گرفتگی می‌گویند؟ تا قبل از ورود لیزر به عرصه درمان بیماری‌های پوست، این ضایعات درمان رضایتبخش نداشت اما امروزه با استفاده از لیزرهای عروقی شامل PX، Nd-YAG و نیز دستگاه‌های IPL به‌خصوص نسل جدید (نسل چهارم) آنها به راحتی می‌توان این لکه‌ها (Intense pulse Light) را طی چند جلسه به طور معجزه‌آسایی درمان کرد.

۲- درمان انواع ضایعات رنگی و رنگدانه‌ای پوست که شامل لکه‌های مختلف پوستی مثل کک و مک و نیز انواع خالکوبی‌هاست: برای درمان این ضایعات از لیزرهای مختلف شامل Q-Switch Ruby، P-Switch Nd-YAG و Q-Switch alexandrite استفاده می‌شود. از دستگاه‌های IPL نیز برای درمان ضایعات رنگدانه (پیگمانته) می‌توان استفاده کرد. در بحث درمان خالکوبی‌ها با لیزر، بارها گفته‌ایم که اگر فردی قصد پاک کردن خالکوبی خود را داشته باشد قبل از پاک کردن آن توسط فرد آرایشگر توسط رنگ همرنگ پوست، باید به پزشک متخصص پوست مراجعه کند تا بتواند اقدام لازم را انجام دهد.

۳- درمان و کاهش موهای زاید و موهای ناخواسته بدن: امروزه با وجود دستگاه‌های مختلف لیزر که به این منظور ساخته شده‌اند، شامل لیزرهای دیود یا الکساندریت خانم‌ها کمتر نگران موهای زاید صورت و بدن خود هستند. هرچند لازم است در مواردی که پزشک صلاح بداند بررسی‌های لازم شامل آزمایش‌های هورمونی یا سونوگرافی تخمدان جهت بررسی از نظر کیست تخمدان انجام گیرد.

سوالی که بیماران در مورد لیزر موهای زاید می‌کنند، این است که آیا لیزر آثار سوئی روی پوست یا اعضای داخلی بدنشان دارد یا نه؟ باید گفت که لیزر روی پوست می‌تواند موجب قرمزی موقت شود و گاه لک‌های گذرا ایجاد کند. در این مورد دقت پزشک متخصص پوست در برخی موارد بسیار مهم است. مثلا داروهایی که بیمار مصرف می‌کند، اهمیت دارد. همچنین اینکه فرد در یک ماه گذشته آفتاب گرفته است یا خیر و از سولاریوم استفاده کرده یا نه، مهم است چرا که در موارد اخیر، احتمال لک شدن پوست بیمار بیشتر است. هرچه موهای زاید فرد سیاه‌تر و کلفت‌تر و پوست وی سفیدتر باشد، تاثیر لیزردرمانی موهای زاید بیشتر خواهد بود.

پاسخ به این سوال که آیا لیزر موجب رفع دایمی موهای زاید می‌شود یا خیر، بسیار مشکل است. باید گفت که حداقل لیزر می‌تواند موجب کاهش دایمی موهای زاید شود. اگر خانمی به دلیل مشکلات هورمونی دچار موهای زاید شده باشد، هرچند لیزردرمانی در کاهش موهای زاید بسیار مفید خواهد بود اما تا رفع مشکل هورمونی موجود، معمولا جلسات مکرر لیزردرمانی لازم است تا مانع رشد مجدد موهای نازک شده توسط لیزر شود. خوب است بدانید که لیزرهای موجود معمولا روی موهای زاید سفید تاثیر زیادی ندارند و بهترین روش از بین بردن آنها الکترولیز است.

۴- کاهش چین و چروک و بهبود جوش‌های مختلف پوستی مثل جوشگاه آکنه: در این مورد دو نوع کلی لیزر شامل لیزرهای زخم‌کننده (ablative) و زخم‌نکننده موجود است. معمولا لیزرهای زخم‌نکننده تاثیر رضایت‌بخشی ندارند اما از طرفی لیزرهای زخم‌کننده مثل لیزر CO۲ یا YAG Erbium نیز می‌توانند بیمار را از نظر مراقبت از زخم و آفتاب مدتی خانه‌نشین کند. به تازگی دسته دیگری از لیزرها به نام لیزرهای فراکسیونل وارد بازار شده‌اند که علاوه بر تاثیر قابل‌توجه مشکلات بسیار اندکی برای بیمار به وجود می‌آورد. ازجمله اینکه دو روز قرمزی پوست ممکن است وجود داشته باشند. پاسخ درمانی این نوع لیزرها نیز در بسیاری از موارد قابل قبول و خوب است. البته باید توجه داشت برای رسیدن به حداکثر پاسخ درمانی نیاز به چندین جلسه درمان (به فاصله چند هفته) وجود دارد.

نکته مهمی که وجود دارد، این است که با لیزر نمی‌توان هر نوع چین و چروکی را درمان کرد و برای مقابله با پیری و چین و چروک پوست تلفیقی از چند روش شامل تزریق دیسپورت (بوتاکس)، تزریق چربی یا ژل‌های استاندارد و نیز روش‌های لایه‌بردار مکانیکی مثل میکرودرم ابریشین در کنار لیزردرمانی می‌تواند نتایج شگفت‌انگیزی را به همراه داشته باشد اما توجه کنید که تمام این اعمال باید توسط متخصص پوست و مو انجام شود. هفته‌ای نیست که شاهد عوارض ناخوشایند لیزردرمانی توسط افراد غیرمتخصص نباشیم، مهم این است که در بسیاری از موارد این عوارض غیرقابل برگشت است. به عنوان مثال همین چند روز پیش دخترخانمی مراجعه کرد که برای از بین بردن جوشگاه‌های صورتش به پزشکی مراجعه کرده و تحت درمان با لیزر قرار گرفته بود اما متاسفانه عمق درمان و انرِژی لیزر آنقدر زیاد بوده که پوست فرد قدرت بازسازی را نداشته و اثر زخم بسیار ناخوشایندی در دو طرف صورت وی باقی مانده بود.

باید به خاطر داشت با تمام امکانات موجود، در بهترین شرایط فقط تا حدودی می‌توان این جوشگاه‌ها را ترمیم کرد و هرگز پوست بیمار به وضعیت قبل از درمان برنخواهد گشت. پس آگاهانه باید تصمیم گرفت. از نظر انجمن متخصصان پوست و مو، فقط و فقط متخصصان پوست و مو صلاحیت انجام لیزردرمانی دارند زیرا اگر به دنبال لیزردرمانی با مشکلی نیز مواجه شوند، از آناتومی و فیزیولوژی پوست آگاهی داشته و قادر به برطرف کردن مشکل خواهند بود. متاسفانه امروزه در کلانشهرها شاهد هستیم که مراکز لیزردرمانی متعددی توسط پزشکان عمومی تحت عنوان پزشکان پوست، مو، زیبایی و لیزردرمانی برپا شده و گاهی شاهد عوارض ناخوشایند این پدیده هستیم.

۵- درمان بعضی از انواع بیماری‌های پوستی شامل زگیل، جای زخم‌های برجسته و خارش‌دار (کلویید) برخی تومورهای خوش‌خیم ضمایم پوست با لیزر: برای درمان موارد فوق از لیزرهای مختلفی مثل PDL یا لیزر CO۲ می‌توان استفاده کرد.

۶- استفاده از لیزر به عنوان چاقوی جراحی: از لیزر CO۲ می‌توان به عنوان چاقوی جراحی نیز استفاده کرد و مزیتی که نسبت به چاقوی معمولی جراحی دارد، این است که در این روش خونریزی‌های دیگری وجود ندارد.

۷- استفاده از لیزر جهت رفع سلولیت (چاقی موضعی): امروزه یکی از کاربرد‌های لیزر تخریب بافت چربی و استفاده از آن در لیپوساکشن است. توسط وسایل خاصی با استفاده از لیزر دیود، چربی زیر جلدی را می‌توان به مایع تبدیل کرد و مزیتی که باز هم در این روش وجود دارد، این است که به دلیل مسدود شدن انتهای عروق لنفاتیک امکان آمبولی چربی بسیار اندک است و نتیجه زیبایی کار نیز به دلیل کشیدگی پوست روی سلولیت بهتر از لیپوساکشن معمولی است. در پایان متذکر می‌شوم که امروزه لیزر کاربردهای فراوان و مفیدی در رشته تخصصی پوست و مو دارد اما باید آن را به عنوان یک چاقوی تیز نگاه کرد که جراحی قابل و توانا می‌تواند با آن شاهکار بیافریند و در صورت کاربردهای غیرعلمی و غیرتخصصی می‌تواند نتایج جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. بنابراین اگر خواستار درمان مشکلاتی پوستی خود با لیزر هستید، مشاوره با متخصصان پوست و مو را فراموش نکنید.

رضا حسینمردی