بازسازی خاطره ها با نواهای قدیمی

درباره موسیقی تیتراژ سریال «کیف انگلیسی»

سریال تلویزیونی «کیف انگلیسی» سال ۱۳۷۸ به کارگردانی سیدضیاءالدین دری و تهیه‌کنندگی حسن بشکوفه ساخته و از شبکه یک سیما پخش شد.

این سریال که بازیگرانی چون علی مصفا، لیلا حاتمی، محمدرضا شریفی‌نیا، رضا کیانیان، سیروس گرجستانی، فرهاد اصلانی، صبا کمالی، قطب‌الدین صادقی، حسام نواب‌صفوی، جعفر بزرگی، عبدالله اسفندیاری، منصور والامقام، مهدی تقی‌نیا و... در آن ایفای نقش کردند دورانی را نشان داد موسوم به دهه طلایی آزادی که شخصیت‌های این سریال همگی خیالی بودند.

این سریال موفق در دهه ۷۰ پخش شد و توانست مخاطبان خاص و عام خود را راضی کند و یکی از برجسته‌ترین نقاط ماندگاری این سریال موسیقی آن بود که به وسیله فرهاد فخرالدینی ساخته و بعدها هم آلبومی نیز به همین نام منتشر شد که مجموعه‌ای از موسیقی‌های داخل سریال بود.

موسیقی سریال کیف انگلیسی، مجموعه خاطره‌هاست؛ گنجینه‌ای از نغمه‌ها و نواهای خاطره‌انگیزی که برای نسل امروز ناخودآگاه یادآور فضای تهران قدیم و موسیقی آن دوره است.

فرهاد فخرالدینی خود درباره موسیقی این مجموعه گفته ـ نقل به مضمون ـ که برای ساخت آن کار سختی نداشته و بیشتر به حافظه موسیقایی خود رجوع کرده و نغمه‌هایی را که در دوران کودکی خود شنیده و به خاطر داشته دستمایه قرار داده و با تنظیم دوباره و بازآفرینی آنها موسیقی‌ای را که مناسب زمان وقوع داستان است برای آن در نظر گرفته است.

● تیتراژ شروع

رِنگی (Rengi) ‌است از درویش خان به نام پریچهر و پریزاد که یکی از معروف‌ترین و محبوب‌ترین رِنگ‌ها در میان آثار درویش خان است.

در تنظیم این اثر توجه فخرالدینی به حفظ ملاحت و شیرینی ملودی مشهود است. پرهیز از بافت‌های سنگین و پیچیده و ارکستراسیون نرم و دلنشین عواملی است که به برجسته‌تر کردن زیبایی‌های ملودی درویش خان کمک شایانی کرده است.

● تیتراژ پایانی

والس زیبایی است ساخته‌ آلفرد ژان باتیست لومر، موسیقیدان فرانسوی که در عصر قاجار به ایران آمد و حضور او سرآغاز دگرگونی‌های بنیادین و اساسی در موسیقی ایران شد.

این قطعه با این‌که دارای ریتم والس است و به وسیله یک موسیقیدان غیرایرانی ساخته شده، روند حرکت ملودی در آن بیشتر به موسیقی شرقی و فضای موسیقی ایرانی نزدیک است تا موسیقی غربی. به بیان دیگران این قطعه بیشتر به فضای مقام بیات اصفهان نزدیک است تا گام مینور.

جمله‌های این والس، جمله‌های قرینه‌ای زوج بوده و دارای حرکت‌های سکانس‌وار است و همین دو عامل باعث می‌شود برای گوش مخاطب ایرانی چه زمان خود لومر و چه امروز که دوباره تنظیم شده است، آشنا و دلنشین باشد.

در تنظیم این والس استفاده از ساز ساکسیفون رنگ صوتی ویژه‌ای به موسیقی داده که تا حدی به القای فضای تاریخی اثر کمک می‌کند.

● تصنیف گشته خزان

این تصنیف از معروف‌ترین موسیقی‌های آوازی است که در طول این سال‌ها از طریق تلویزیون میان مخاطبان رواج پیدا کرد.

این تصنیف از ساخته‌های عباس شاپوری است و در واقع فخرالدینی با تنظیم مجدد و به‌کارگیری آن در مجموع موسیقی‌های سریال کیف انگلیسی آن ‌را دوباره زنده کرد.

ساختار تنظیم تصنیف با دو اثر دیگری که به عنوان تیتراژ اول و پایان به کار گرفته شده بود به کلی تفاوت است.

ابتدا پایه‌ای دو میزانی به صورت اونیسون (همصدا) توسط ویلون و زخمه‌های عود به گوش می‌رسد که با تمبک همراهی می‌شود. این ترکیب صوتی در دوره‌ای که سریال داستان را روایت می‌کند در موسیقی رادیو و صفحه‌هایی که ضبط می‌شده بسیار رواج داشته است.

شعر تصنیف، محتوایی شوریده و پرسوز و گداز دارد و خواننده آن علیرضا قربانی هم به خوبی از عهده اجرای حالت‌های درونی آن برآمده است.

ناگفته نماند این نخستین اثری بود که با صدای قربانی در تلویزیون پخش می‌شد و طبیعتا هنوز پختگی لازم را نداشت، ولی زیبایی ملودی و تنظیم، همراه با درک درست قربانی به او کمک کرد تا اجرایی خوب و قابل قبول داشته باشد.

موسیقی سریال کیف انگلیسی همچنان که آهنگساز برای ساخت و انتخاب آن چندان دچار دردسر نشده، براحتی مورد پذیرش و استقبال مخاطب قرار گرفت و در خاطره‌ها ماندگار شد.

مرتضی سروش‌نیا

حمید حیدرپناه