ایمان و هنر ورای تردیدها

فیلموسوفی و دغدغه های انسانی

برای تصویر‌کردن خدا و ارتباط او با انسان، ظرافت‌های بیانی انسان بسیار محدودند اما هنرمندان با بهره‌گیری از توانایی‌های خلاقانه خود به بیانی خارق‌العاده دست می‌یابند که حاصل آن را می‌توان در صحنه‌های فیلم‌های مذهبی همچون ضیافت بابت مشاهده کرد. در اینجا این ظرافت بیانی که درک زیبایی‌شناختی انسان را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهد از نظر می‌گذرانیم.

ضیافت بابت، حکایتی به‌ظاهر ساده است که به کشمکش میان جسم و روح می‌پردازد؛ کشمکشی همیشگی در اواخر قرن نوزدهم طی چند دهه بین اعضای فرقه ریاضت‌کش در دهکده‌ای کوچک. در آخر فیلم که سالخوردگان این نسل دور هم جمع شده‌اند و در ضیافتی مفصل و طولانی شرکت کرده‌اند؛ به‌نحوی شگرف و زیبا محبت گمشده و در عین‌حال ایمان مذهبی خود را باز می‌یابند.

فیلمنامه‌نویس ـ کارگردان این فیلم با استفاده جالب از منابع سینما ـ کارگردانی، ترکیب‌بندی، نورپردازی و موسیقی- داستان کوتاه ایزاک دینسن را تبدیل به بیانیه‌ای نیرومند در مورد تقابل‌های فرضی بین جسم و روح، هنر و مذهب می‌سازد.

جوهر داستان، نشان می‌دهد که هیچ‌یک از این دو، بدون دیگری ظرافت کامل خود را به‌دست نمی‌آورند. بدین شکل ایمان و هنر برای رسیدن به ژرف‌ترین اهداف، همراه شده و با نیت خداوند از آفرینش حیات هماهنگ حرکت می‌کنند، حیاتی که در آن هنر و دین اجزای لاینفک آن هستند. ضیافت بابت باشکوهی ظریف، بینش خاص خود را در مورد مادیت، هنر و کار هنرمند در قلمرو جوامع مسیحی طرح می‌کند.این بینش در ضیافت بابت نشان می‌دهد که خدا دنیا را برای تمام مخلوقات از جمله فرشتگان و نوع بشر آفریده است. خداوند به ارکان جهان عظمتی از روی عشق و دوستی بخشیده است. کل دنیا، خصوصا دنیای مادی از غذا گرفته تا موسیقی و آدم‌ها که هرکدام به نوبه خود مایه شادی محسوب می‌شوند، با عشق، لذت و ستایش بی‌پایان ساخته شده‌اند.

این درک شعف‌آمیز از دنیا و زندگی همان شناخت عشق و یافتن هدف و «خانه» انسانیت است، تصویری که داستان و موسیقی ضیافت بابت را فرامی‌گیرد. البته روال زندگی و واقعیت شر مخرب که به‌نحوی متضاد عمل می‌کند، گریبان بابت را هم گرفته است و موانع شدیدی برای ورود به درون انسان و در اینجا بابت، قرار داده است.

در بینش حاکم بر ضیافت بابت مردم زندگی خود را به‌صورت تبعیدی، دور از بهشت، با تمنای «خانه» می‌گذرانند، احساسی که بین معتقدین اکثر ادیان از جمله معتقدین به دین اسلام وجود دارد. مقصدی که «خانه» نام دارد، همان شادی و کمالی است که در آخر فیلم حاصل می‌شود.

هنرمندان در ضیافت بابت با شادمانی برکتی را جشن می‌گیرند که خداوند نثار آفرینش کرده است. در این فیلم مسوولیت هنرمند عریان کردن زیبایی است که شر با انواع تمهیدات آن را پنهان ساخته است. هنر به خالقان خود امکان خلق دوباره زیبایی و لذت جهان آفرینش را می‌دهد. با وجودی که زیبایی به خودی خود می‌تواند توجه ناظران را جلب و آنها را دچار سرخوشی گرداند، اما قدرت واقعی آن وقتی نمایان می‌شود که بتواند امکان عشق و مهربانی را در بین مخاطبان گسترش دهد.

قدرت واقعی فیلم ضیافت بابت در حرکت ظریف دوربین به سمتی است که مخاطب را بدون آنکه خود بر جریان آگاه و واقف باشد، روح او را متاثر و مفاهیم دنیوی او را دگرگون می‌سازد و با شکرگزاری و پایکوبی آرامی در تصاویر پایانی خود خاتمه می‌یابد.

صحنه‌های فیلم با آرامی، با ریتم ملایم و سبکی نقاشی‌وار حرکت می‌کنند. فیلم مملو ازتصاویر ظریف، اما پرتوان است و چنان تاثیری می‌گذارد که از قدرت واژه‌ها خارج است. گرچه داستان در جایی پرت و دور افتاده، در بین انسان‌هایی غریبه رخ می‌دهد، اما از جنبه سینمایی، فکری و مذهبی محدوده گسترده‌ای از انسان‌ها را شامل می‌شود.

براساس دیدگاه کارگردان این فیلم خداوند در روابط انسانی جلوه می‌کند و نور الهی در غیرمنتظره‌ترین مکان‌ها و ناامیدی‌های زندگی‌ انسان می‌درخشد. لذات جسمانی، عشق معجزه‌گری هستند که به مردم نشان داده می‌شوند. در یکی از لحظات کشمکش پیش از ضیافت، لحظه‌ای که بر معنای مذهبی ضیافت تاکید دارد، توجه مخاطبان به لورنتس لوونهیم جلب می‌شود که چند دهه قبل یوتلند و مارتینا را ترک گفت تا در عرصه نظامی‌گری و سیاست به قدرت و شهرت برسد. اکنون که تمام اهدافش به نتیجه رسیده‌اند، بار دیگر به دیدن عمه‌اش آمده است. این پیرمرد با خود جوان‌ترش سخن می‌گوید و درستی تصمیمات خود را زیر سوال می‌برد و می‌خواهد کشمکش روحی بر سر تصمیم اصلی زندگی‌اش را برطرف کند. در حالی که با عمه‌اش به مهمانی می‌رود، می‌گوید: «آیا ممکن است سال‌ها پیروزی به شکست بینجامد؟» و در نهایت ضیافت به او ثابت می‌کند که از هر دو جنبه اشتباه کرده است.

رحمت و حقیقت در هم آمیخته‌اند. درستی و سعادت یکدیگر را رها نخواهند کرد. لوونهیم با چشمانی که از حیرت‌ شکوه ضیافت باز مانده‌اند درمی‌یابد که «رحمت خداوند بی‌پایان است» و عشق الهی نسبت به جهان محدودیتی ندارد.

مهدیه مفیدی