رعایت حق رمضان

برای شناخت حق ماه مبارک رمضان و اهتمام در ادای حق آن باید بیندیشیم هدف از روزه چه بوده و چرا خداوند این ماه را گرامی داشته است

برای شناخت حق ماه مبارک رمضان و اهتمام در ادای حق آن باید بیندیشیم هدف از روزه چه بوده و چرا خداوند این ماه را گرامی داشته است.این طور که از بیان معصومان علیهم السلام پیداست، همه حیثیت و منفعتی که برای روزه متصوّر است، همان جنبه ایجاد مصونیت و ملکه تقوا نسبت به همه اعضا و جوارح انسان است، چرا که هر یک از اعضا و جوارح، به نحوی در معرض تهدید گناه قرار دارند.زبان، گوش، چشم، شکم و غریزه جنسی، همه در معرض خطر هستند و روزه یک عمل عبادی تمرینی است که ابتدایی‏ترین شکل آن، با پرهیز و خودداری از آشامیدن و خوردن تحقّق پیدا می‏کند، و زمانی این عمل به مرحله کمال می‏رسد که تورّع و پرهیز، به همه تمایلات و خواهش‏ها تسرّی پیدا کند، یعنی همانگونه که شخص برای مدّتی دهان و شکم را از لذایذ، حتی خوردنی‏ها و نوشیدنی‏های حلال محروم می‏کند، باید چشم و گوش را از دیدن و شنیدن ناروا و حرام باز‌دارد و غریزه جنسی را مهار کند، در این صورت نتیجه روزه که همان توفیق در مالکیت نفس و غرایز است برای انسان حاصل می‏شود و اگر انسان توانست مالک نفس خود شود، خویش را از خطرات و عواقب سوء دنیوی و اخروی شهوت پرستی حفظ کرده است.امام علی علیه‌السلام می‏فرماید: کسی که زمام تمایلات خود را به دست گرفت و مهار کرد، رستگار است.

آری، اگر انسان موفّق شد به وسیله روزه و ممارست در اطاعت، دشمن درونی را مهار کند، به روزه واقعی نایل شده است.پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این باره می‏فرماید: روزه، سپر آتش است و این همان معنای سپر بودن و حایل شدن روزه در برابر آتش است یعنی: روزه میان انسان و آتش حایل می‏شود و او را از ابتلای به آتش شهوات و تمنّیات غرایز باز می‏دارد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‏فرمایند: دشمن‏ترین دشمنان همان دشمن درونی است. اگر توانستی حق روزه را به درستی و تمام و کمال به جا آوری، در حقیقت به ثمره روزه و دستاورد آن، نیز خواهی رسید.جالب این است که ثمره تقوا که خداوند بر روزه مترتّب می‏فرماید، ریشه در نگهبانی و پاسداری از هویّت انسانی دارد و به طور کلی هر ثمره و خصوصیّتی برای روزه ذکر شده، برای تقوا هم ذکر شده است، چون روزه طریق تحصیل همان ملکه است.امیر المؤمنین علیه السلام می‏فرماید: به طور قطع امروز، تقوا، سپر از بلا و فردا، راه بهشت الهی است.اگر در دنیا سپر را به دست آوردی و این حائل را در میان خود و آتش قرار دادی، نتیجه‏اش این است که در قیامت هم راه بهشت به سوی تو باز خواهد بود. یعنی باید تقوای فرد به مرحله‏ای برسد که احساس نفرت و گریز از پلیدی، حرام، گناه و نامشروع را در او، به وجود آورد.

برای به دست آوردن حق ماه رمضان، باید همه حقوقی که پیرامون گوش، چشم، زبان، دست و پا، شکم و غریزه جنسی می‏باشد و همچنین درمان همه دردها و رنج‏ها و خطراتی که هر یک از این اعضا و جوارح را تهدید می‏کند را با عبادت روزه به جا آورد؛ چرا که با ملکه‏ای که در سایه این عبادت برای انسان حاصل می‏شود، می‏توان به مبارزه با خطرات برخاست و بر همه آنها پیروز شد، این از خواص روزه حقیقی است.امام صادق علیه السلام می‏فرماید: تو زمانی روزه داری، که گوش و چشم و موی و پوست و دیگر اعضای بدنت روزه باشد، باید روزی که روزه داری با روزهای دیگرت متفاوت باشند. انسان روزه دار باید وقار و طمأنینه روزه در او پیدا شود به گونه‏ای که نه تنها زبان، چشم و گوش او باید روزه باشد، بلکه این ملکه و ممارست باید به حدّی از کمال برسد که علاوه بر این‏ها، قلب روزه دار هم روزه باشد.

امیر المؤمنین علی علیه السلام می‏فرماید: اگر انسان موفّق شود قلب را از اندیشه گناه پاک و مطهّر نگاه دارد بهتر از آن است که فقط شکم را از خوردن و آشامیدن باز دارد.هنگامی دستیابی به چنین مرحله‏ای، میسّر است که انسان بتواند بر پلیدی و پستی گناهان، چنان اشراف پیدا کرده، و به عوارض سوء آن‏ها آگاه شود، که هرگز فکر و ذهن او به سوی گناه نرود، از طرفی آن چنان اقتداری بر اندیشه خود پیدا کند که راه گناه را بر خیال و تصوّر خود ببندد.با وجوب چنین واجبات عبادی، در واقع خداوند منتّی بر انسان گذاشته که راه و رسم صحیح زندگی را به او بیاموزد و در سایه این واجبات عبادی، ملکه تقوی برای او حاصل شود و روح او در سایه این تقوی لطافت پیدا کند.

خاطره‏ای درباره ریاضت نفس‏

شهید بهشتی رحمه الله خاطره جالبی از مسافرت خود در این زمینه می‏گوید:«یکی از مشاهدات خودم را بگویم: وین پایتخت اتریش از شهرهای توریستی است و از مراکز دیدنی آن کاخ سلاطین اتریش است. آخرین امپراتور آن «فرانتس یوزف اول» است. در بازدید از آن کاخ، بخشی بود مربوط به حرمسرا که در آن تخت و وسایل خواب و اتاق‏های خواب قرار داشت. در دفترچه راهنمایی که برای بازدید کنندگان تهیّه شده بود، نوشته شده بود که امپراتور در مواقعی که طبق برنامه به اندرون می‏رفت و در حرم سرا زندگی می‏کرد، بسیاری از اوقات و ساعاتش را در اتاق اختصاصی‏اش می‏گذراند، آن اتاق خصوصیاتی داشت. در این اتاق یک تخت‏ فلزّی سیمی و یک آفتابه و لگن دستی گذاشته شده بود. آب لوله کشی گرم و سرد در آن‏جا نبود.

با آن که در اتاق‏های دیگر بود. او مانند یک افسر که چادری در میدان جنگ دارد، در اتاقش زندگی می‏کرد.چرا؟ علت آن را هم در آن‏جا نوشته بود، برای این که هر زمان که حضورش در یکی از میدان‏های جنگ لازم بود، سست نباشد و نگوید: چگونه این کاخ و کاشانه را رها کنم و در چادر زندگی کنم، بنابراین به این صورت تمرین می‏کرد.و حالا اسلام می‏خواهد مسلمان‏ها، این چنین تمرینی را لااقل کوتاه مدت در زندگی داشته باشند، اسلام می‏خواهد مسلمانی نیرومند، که اراده‏اش بر همه خواسته‏های دیگرش مسلّط باشد بسازد، مسلّط بر شهوات، مسلّط بر خودخواهی و غصب، مسلّط بر تن آسایی، مسلّط بر خودآرایی و آماده برای تن دادن به یک زندگی‏ای که در هر جا ممکن باشد و جز این هم نمی‏شود.» روزه یکی از آن تمرینات عمومی است که اگر کسی به حکمت و فلسفه حقیقی آن رسید، دیگر وداع برای او معنی و مفهومی نخواهد‌داشت و همیشه خود را تحت توجّهات الهی می‏بیند.امام صادق علیه السلام می‏فرماید: وقتی روزه می‏گیری، در درجه اول، نیّتت این باشد که: نفس خود را از غلتیدن در دام شیطان محافظت کن و دوم این که: سعی کن پیوند خود را با راه‏های انحرافی شیطان قطع کنی، خود را مانند مریضی تربیت کن که وقتی غذا را می‏بیند، طعام و شراب را می‏بیند، از غذا تنفّر دارد. تو نیز باید نسبت به گناه نفرت پیدا کنی و اگر چنین کردی منتظر باش که خداوند تو را از امراض و آلودگی‏های گناهان پاک می‏کند و شفا می‏دهد. آن گاه باطنت را از دروغ، تیرگی، غفلت و تاریکی که ارتباط با خلوص تو را با خدا قطع می‏کند، پاک گردان.آری، اگر این طور شد دیگر حاضر نیستی با ماه رمضان وداع کنی، مگر اینکه به وصال حقیقی محبوب خود برسی، که امام سجّاد علیه السلام در مناجات خمس‌عشر می‏فرماید: خدایا! .. این سوز سینه‏ام جز با وصال تو خنک نمی‏شود، خدایا! این سوزش دل من جز با دیدن تو خاموش نمی‏شود، خدایا! این شور و اشتیاق من جز با نظر به جلوه تو سیراب نمی‏گردد. خدایا! این التهاب و بی‏قراری من آرامش نمی‏پذیرد، جز با نزدیکی به تو، خدایا! این حزن و این ناله و استغاثه من ساکت می‏شود مگر روح و ریحان تو بر دل بتابد، خدایا! بیماری و درد و کسالت من جز با طبابت تو شفا پیدا نمی‏کند. خدایا! این غم و اندوه و درد دل‏ من از بین نمی‏رود، جز این که به وصال و قرب تو دست یابم، ... ای منتهای آرزوی همه آرزومندان، و ای منتهای همه گدایان و طلب کنندگان، و ای بالاترین مطلب جویندگان.

* منابع دردفتر روزنامه موجود است

آیت‌ا... حسین انصاریان