بررسی علل مهاجرت به کشورهای دیگر

فناوری های جدید, علا وه بر این که برتوان رقابت کشورها درصحنه اقتصاد بین الملل می افزاید, موجب افزایش قدرت نظامی و دفاعی آنها نیز خواهد بود

فناوری های جدید، علا وه بر این که برتوان رقابت کشورها درصحنه اقتصاد بین الملل می افزاید، موجب افزایش قدرت نظامی و دفاعی آنها نیز خواهد بود. اما در کانون این امر «امنیت نیروی انسانی» نهفته است. در رقابت سختی که در جریان جهانی شدن اقتصاد جریان دارد، امنیت علمی، امنیت اقتصادی و امنیت اطلا عاتی حائز اهمیت بسیارند، اما دستیابی به آنها مستلزم برخورداری از نیروی انسانی مناسب است. نیروی انسانی مناسب، استخوان بندی و شالوده کشور و منبع قدرت دولت است. البته منظور از نیروی انسانی در شرایط جدید، «افراد دارای ویژگی های تخصصی» هستند. خروج از کشور پدیده کهنی است که از دیرباز تاکنون به گونه ای وسیع و چشمگیر گریبانگیر کشورهای جهان سوم شده است. این پدیده بسیار پیچیده است که شامل مساله مهاجرت نخبگان، فرار مغزها و خروج دانشآموزان و دانشجویان برای تحصیل را شامل می شود و هر کدام از این موارد مکانیزمها و سازوکارهای خاصی دارند. فرار مغزها فرآیندی است که بر محمل یک رابطه نامتعادل بین کشورهای صنعتی پیشرفته و کشورهای کمتر توسعه یافته جهان سوم شکل می گیرد. ولی امروزه نه تنها نخبگان بلکه همه دانشآموزان و دانشجویان در پی یافتن راهی برای خروج ازکشور هستند. یکی از دلا یل همه گیر شدن این موضوع کشورهای آسیای جنوب شرقی هستند که به راحتی پذیرای دانشجویان ایرانی هستند.

درواقع این کشورها از این راه به چپاول ثروت ایرانیان می پردازند. البته پدیده مهاجرت به خودی خود، امری ناپسند نیست، چرا که نگاه درست به آن و بهره گیری شایسته از توانایی های مغزهای (اندیشه هایی) که خارج می شوند، می تواند دستاوردها و منافع فراوانی برای کشور مبدا در پی داشته باشد. بنابراین چنین پدیده ای هم «فرصت» و هم «تهدید» محسوب می شود. مهاجرت برای کسب دانش برتر امری منفی نیست اما عدم بازگشت به وطن مساله ای است که ذهن اغلب کارشناسان با آن درگیر است. این عارضه که از منظر آسیب شناسان به نوعی استثمارشدگی کشورهای جهان سوم، توسط کشورهای توسعه یافته محسوب می شود به عنوان مخرب ترین بحران اجتماعی شناخته و تعریف شده است. در این کشورها صدمات جبران ناپذیری در بخش های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و تمام ابعاد مختلف جامعه وارد می شود. اولین ضرر ناشی از این پدیده بر کشورهای در حال توسعه، به هدر رفتن هزینه هایی است که صرف آموزش و تربیت نیروهای متخصص خود کرده اند و با خارج شدن آنها، تمام این هزینه های هنگفت را (که بخش بزرگی از بودجه های ناچیز کشورشان را دربرمی گیرد) با خود به کشور مقصد می برند. علل اصلی جذب شدن نخبگان ایرانی را به مراکز علمی سایر کشورها، می توان در موارد زیر خلا صه کرد:

۱) بی توجهی به جایگاه علم

۲) بی توجهی به پژوهش

۳) عوامل اقتصادی

۴) عوامل سیاسی و قانونی

۵) عدم شایسته سالا ری

۶) انحصارات دولتی

۷) میزان امید به آینده. راه حل های پیشنهادی که برای این موضوع می تواند مفید باشد: اصلا ح سیستم آموزشی و پژوهشی کشور از مقطع ابتدایی تا پایان دانشگاه، تلا ش در جهت تربیت نیروهای انسانی خلا ق، تصمیم گیرنده، محقق و حلا ل مشکلا ت، ترویج فرهنگ تحقیق و پژوهش درکشور و اجرا کردن نتایج تحقیقات، تخصیص دادن فرصت های شغلی به شایستگان و اجرای نظام شایسته سالا ری، پیوند زدن مراکز آموزشی و پژوهشی به صنعت و نهادهای تولیدی وخدمات، اجرا کردن برنامه های عملی برای احترام به شخصیت دانشمندان و نخبگان و ایجاد بستری مناسب جهت رشد و بروز خلا قیت های آنان. البته باید گفت که خروج نخبگان از کشور فقط به دانشگاهیان منحصر نمی شود بلکه نخبگان مالی نیز راه خروج از کشور را در پیش گرفته اند، مخصوصا با برنامه های متنوعی که در برخی کشورها برای جذب سرمایه ها و سرمایه داران در حال اجراست که طی آن کسانی که مبالغی از چند ده میلیون تومان تا چند صدمیلیون تومان را با خود به آن کشورها می برند و سرمایه گذاری می کنند، اجازه اقامت و حتی شهروندی می گیرند.

در این باب، البته بسیار گفته اند و نوشته اند و طبیعی است که تا شرایط داخل کشور مهیای میزبانی مناسب مغزها و سرمایه ها نباشد این روند همچنان بی هیچ تعارفی ادامه خواهد داشت و گنجینه کشور از اندیشه ها و سرمایه ها تهی خواهد شد. بدیهی است که بار توسعه و پیشرفت جوامع نیز بر دوش هوشمندان و نخبگان هر جامعه ای است. حال وقتی در یک جامعه شرایط به گونه ای باشد که نخبگان در گذر زمان آن را ترک می کنند، نه تنها خروج آنها مستقیما جامعه را متاثر می کند، بلکه در دراز مدت، ذخیره ژنتیکی کشور را نیز فقیرتر می کند و در نسل های آتی، روند انتقال ضرائب بالا ی هوشی به «ایرانیان آینده» با اختلا ل مواجه می شود. نتیجه طبیعی و علمی این پروسه نیز این می شود که در دراز مدت، متوسط ضریب هوشی ایرانیان کاهش می یابد به گونه ای که در رسانه های دهه ها و سده ها بعد، این تیتر تکرار نخواهد شد که ضریب هوشی ایرانیان از متوسط جهانی بالا تر است! سرمایه اصلی کشورهای در حال توسعه که نیروی انسانی متخصص است به بهایی ارزان در اختیار کشورهای توسعه یافته قرار می گیرد و هر ساله میلیاردها دلا ر از طریق مهاجرت مغزها از دست می رود. فروش نفت ارزش افزوده زیادی ندارد، بلکه این نیروی تحصیلکرده ایران است که با داشتن ارزش افزوده بسیار، در حال خروج از کشور است. لذا لطمه ای که از این روند به توسعه ایران وارد می شود، قطعا غیرقابل جبران است.

بنابراین بایستی بی اعتنایی به این سرمایه را کنار گذاشت و برای مواجه شدن با چالش های جهانی شدن در زمینه مهاجرت نیروی انسانی متخصص علل این مهاجرت ها مورد مطالعه قرار گرفته و راهکارهای جدی برای مقابله با آن در برنامه های ملی توسعه پیش بینی شود و به این نکته توجه شود که پاک کردن صورت مساله تنها راهی برای گریز از مشکلات است چرا که با وجود شواهدی که حاکی از وجود مساله فرار مغزها در ایران است; امروزه، کشورهای غربی برای حفظ نفوذ سیاسی، فرهنگی و اقتصادی خود در کشورهای جهان سوم، به نفوذ در نسل های جوان و نوجوان، امید بسته اند. بنابراین، باید بر آموزش کودکان تاکید ورزید و روحیه کشور دوستی، احترام به آداب و سنن و فرهنگ های ملی و اسلا می وعلا قه به خدمت به مردم کشور را در آنها تقویت کرد. به این ترتیب، ضمن کاهش فرار مغزها، زمینه برای تربیت و آمادگی اشخاص آگاه، دانشمند و متخصص نیز فراهم گردد. در پایان باید اذعان کرد که هر گونه رفتن صاحبان دانش و اندیشه، «فرار مغز» نیست; بلکه می تواند هجرت باشد; همان هجرتی که عقل و دین، توصیه می کنند. بسیاری از آنها سرانجام به کشورشان برخواهند گشت. آنها عمدتا علا وه بر دلا یل ذکر شده در بالا ، به دلیل کمبود امکانات و ظرفیت های علمی در داخل کشور به مهاجرت اقدام می کنند. در حقیقت این فرزانگان، به دنبال دستیابی به ابزارهای مناسب تری برای خدمات انسانی، تولید علم و گستردن اندیشه خود هستند. لذا، بایدبه جای درحصار کردن اندیشمندان یا محدود کردن آنان و ایجاد تنگناهای مختلف برای آنها، به دنبال افزایش قابلیت ها توانایی ها و ایجاد محیطی سالم در داخل کشور باشیم، که تنها این گونه می توانیم به شکوفایی اقتصاد مملکت، رشد مدیریت و افزایش در تولید و صدور کالا های غیرنفتی و کاهش وابستگی کشور به نفت باشیم.

نویسنده : هدی عظیمی پور