بیا تا قدر یکدیگر بدانیم

نگاهی به سنت صله ارحام در ایام نوروز

راه غفلت را از بس پای تکرار ساییده به نظرش سخت و جان کاست. حس می کند کوی و خیابان تهی از هر صد است، لختی به حال خود غوطه می زند، لرزشی ناشناخت درونش را آوار می کند و تنگنای دل در بی خبری از دوست و خویش راه به سویی آرام بخش نمی برد. او خسته از کار نیست.

دل خسته بی همتی و یا احتمالاً ذیق وقت دیدار خویش و قوم است پس از یک سال و برخی بیش.. . حس رفت و دید و پیوستن به شادمانی خویشاوندان در اولین فرصت سرتکان می دهد و می گوید: نه!

در اولین روز تعطیلی دست اهل و عیال را می گیرم و از بزرگترها که بعضی خانه نشین هستند شروع می کنیم...

صحبت یار عزیز حاصل دور بقاست.

یکدم دیدار دوست هر دو جهانش بهاست

انسان بدون دید و بازدید فامیل و دوست و آشنایانی که همچون خویشانند، طعم زندگی و لطف ارتباط صمیمانه را نمی چشد. یک سؤال ساده: پس از گذشت یک سال، چند بار و یا چند ساعت با عمو، خاله، دایی، مادربزرگ و پدربزرگ دیدار داشتید؟ و یا دوست خوبی که طی همین مدت هر چند وقت یکبار با تلفن حال و احوالپرسی می کرد و بعد این گلایه که چرا سری به ما نمی زنید و حتی طوری شدید که تلفن هم نمی زنید؟...

راستی همه ما تا چه حد صله رحم را به جا می آوریم؟

● کاهش مشغله ها شکوفایی رفت وآمدها

راحت، با نشاط و با صدای رسا نظرات خود را در زمینه ضرورت تجلی انسانی در پیوستگی صله رحم خویشاوندان و آشنایان مطرح می کند و کاهش دیدارها و سال به سال شدن را برنمی تابد و علت را ماشینی شدن و مشغله های زیادزندگی می خواند.

«سیداسدالله حسینی» با بیان اینکه دیدوبازدید شادمانه بین اقوام بهترین کار در استحکام روابط و لذت روحی است که انسان باید انجام دهد و از حال و وضع فامیل و دوستان اطلاع داشته باشد، لیکن تأسف خود را از کم شدن روابط فی مابین، پنهان نمی کند. او می گوید: متأسفانه در این زمانه دید و بازدیدها مثل سال های گذشته نیست. زندگی ماشینی و همه به نوعی درگیر شده اند چه پولدار، چه بی پول یا کم پول.

شخصاً از کم شدن روابط میان برخی خویشاوندان و دوستان راضی نیستم.

وی همچنین بر این عقیده است که کاسته شدن مشغله های زندگی فرصت یافتن برای رفت وآمدها و شکوفایی محبت دلهاست.

وی در این باره اما می افزاید: «می باید محیط اجتماعی نیز طوری باشد که ناراحتی و مشغلات مخل فکر و روان انسان نشوند تا بتوان مجال برای دیدار و رفت و آمد پیوسته و مناسب ایجاد شود. «به گفته این مغازه دار، سابقاً صله ارحام و دیدو بازدیدها معمولاً هفتگی بود و همه روحیه شاداب داشتند. طی دهه های گذشته سنت نیک سراغ همدیگر رفتن و دیدار تازه کردن خیلی انجام می شد و رفتن به خانه دوستان و فامیل و جویای حال هم شدن پیوسته بود. امیدوارم تمام مشکلات برطرف و دید و بازدید ها کمافی السابق برقرار شود.» او بین صحبت هایش تعریفی می کند که به نوعی به آن گونه فضای اجتماعی که قبلاً گفت اشاره دارد و آن این است که به لحاظ وجود موقعیت مناسب شیوه فروشندگی، مشتریانی دارد که برای خرید مایحتاج تحصیلی شان از یک دو شهر تابعه استان به اینجا مراجعه می کنند.

اما یک دانشجو، تاثیر تکنولوژی و ماشینیزم شدن زندگی را دلیل تاخیر طولانی و تقلیل صله رحم نزد برخی نمی داند و نظرش این است که خواست شخص است که به دیدار خویش و آشنا برود یا نه.

«معصومه...» که معماری می خواند معتقد است ورود ماشین آلات و تکنولوژی به زندگی انسان سبب ایجاد فرصت می کند و فرصت ها نسبت به سال های گذشته بیشتر شده است. مثال می زند و می گوید: «شستشوی ظروف خانه به وسیله ماشین ظرفشویی باعث ایجاد وقت برای خانه دار می شود. در این حال، طبیعتا دیدار اقوام به خود شخص مربوط می شود.» او می افزاید: «به عنوان مثال من شخصا تمایل ندارم به فلان فامیل سر بزنم و این ارتباطی به تکنولوژی ندارد.» وی اضافه می کند: «جوان امروز فقط به فکر تحصیل و تفریح است.» او ضمن این که تکرار می کند وجود تکنولوژی مانع رفت و آمدها بین افراد نیست، لیکن می افزاید که در آخر سال و به مناسبت سال نو به دیدار خویشاوندان خود خواهد رفت.

● حل و فصل مسایل در دید و بازدیدها

یک کارمند، نیکی و احسان در مورد خویشاوندان را از دو زاویه معنوی و انسانی می نگرد که هر یک فرایند خود را بر می تابند.

به گفته «حقانی» یک بعد صله ارحام جنبه دینی است. بر این مبنا سفارش شده است که پیوستگی و نیکویی کردن به اقوام و دوستان سبب طولانی شدن عمر انسان می شود. اما روایت است که قطع رحم تبعات منفی در انسان دارد. از طرف دیگر از جنبه اجتماعی، در صله رحم، خویشان و آشنایان از مشکلات و نیازها و احوال همدیگر باخبر می شوند و چه بسا در دیدارهای یکدیگر مسایل شان حل و فصل می شود. وی می افزاید: «انسان موجودی اجتماعی است، بنابراین ما در زندگی به همدیگر نیازمند هستیم.»

این شهروند، در خصوص علت آن که برخی در فواصل زمانی دور و دیر به دیدار اقوام و آشنایان خود می روند بر این نظر است که درصدی از این نوع تاخیرها واقعی یا موجه است. بقیه دور شدن چنین اشخاص از مباحث اخلاقی و اجتماعی و به عبارتی بهانه آوردن منجمله مشغله ها است، در حالی که صله رحم که یک اصل معنوی انسانی است را یک چیز فرعی قلمداد می کنند و فرضا رفتن به گردش را اولویت می دانند.

● کسالت های روحی دلیل تاخیر دیدارهاست

«اصلا عقلانی نیست در هیچ حال و زمان خویشاوندان، دوستان صمیمی و سالخوردگان را چشم به راه دیدار گذاشت. ما انسان هستیم و اولین نشانه انسانیت کردار انسانی است.»

این را «اصلانی» بازنشسته یک سازمان فرهنگی می گوید. او تنها روی نیمکت پارک نشسته است. با طرح پرسشم پیرامون صله ارحام و دیدار اقوام و سالمندان فامیل، انگاری به اصطلاح انگشت روی رگ خواب او گذاشته می شود. او قاطعانه می گوید: «همه اجداد ما طی سالیان دراز به مهر و صفا در هر فرصتی به دیدار اقوام و دوستان می رفته اند. حالا می شنویم برخی سال تا سال یاد پدربزرگ، مادربزرگ و خانواده هم نیستند. بهانه این است که زندگی چنان و چنین شده است.» او می گوید: «آن موقع که این قدر ماشین نبود. خانواده ها پیاده دسته جمعی هرچند گاه به خانه همدیگر می رفتند. حالا که زیر پای هرکس یک اتومبیل است. باور کنید خیلی از کسالت های روحی به دلیل دیر به دیر رفتن دیدار فامیل است. زندگی بدون رفت و آمد هیچ لطفی ندارد. امیدوارم این آخر سالی از خواب های غفلت بیدار شویم.»

● همدلی خویشاوندان الگویی برای جوانان

«دیدارهای اقوام در هر زمان را از بعد عاطفی بسیار سازنده در استحکام و همدلی می دانم که در نهایت از خداوند طلب کنیم صله رحم در متن خانواده ها موثر واقع شود.»

«محمود مقدم یزدان» که می گوید سال ها موسیقی تواشیح و سنتی اصیل حرفه اش بوده است لیکن به دلیل رواج و فضای موسیقایی که به زعم او رنگ و حال و هوای غیر از آن که کار می کرده، لاجرم به شغل آزاد روی آورده است، با بیان این پیش گفت ها، پیرامون موضوع صله ارحام و پیوستگی عاطفی میان مردم، مباحث دیگر از جمله طرح مشغله های زندگی، رویکرد به قرآن در فضاهای ذهنی و اجتماعی و اطلاع رسانی و افزایش سطح موضوعات حکمت و فلسفی و فرهنگی از طریق رسانه ها را مورد تاکید قرار می دهد و دست آخر، سود بردن از انرژی های کاینات را یک عامل کاهش مشکلات قلمداد می کند.

او اما در خصوص سنت دیدار اقوام و دلجویی همدیگر اظهار می دارد: «ممکن است در صله رحم ضعیف عمل کنیم لیکن معتقدم از تکنولوژی نیز با استعانت ریشه معنویت ها می توانیم استفاده بهینه کنیم.» وی درباره مشغلات زندگی با بیان این که -«من انسان اجتماعی هستم ولی تعامل در امور و وظایف را شرط آن قرار می دهم» می افزاید: «کتاب سجادیه امام سجاد«ع» برای آموزش دیدارها و پیوستگی معنوی و عاطفی، خوب و سازنده است... به گفته وی مشکلات جامعه، خانواده و بیرون از زمان و مکان در روابط بین افراد تأثیر گذارند. همچنین در برابر مشکلات، بهره جستن از انرژی های کاینات می تواند اثر مثبت داشته باشد. اگر در این دنیا نتیجه گرفته نشود، در دنیای عقبی- آخرت- نتیجه اش حاصل می شود. صحبت پایانی او در این موارد، چنین است: «رفت و آمدهای بزرگترها روی نگاه و نوع کلام بچه ها اثر می گذارند و آنان از پدران و مادران خود مباحث احسان و پیوستگی بین خویشاوندان را الگوی خود قرار می دهند.»

«اساس و توسعه مولدهای زندگی انسان مجوز همیاری و ایجاد ارتباط حسنه بین همنوعان، خویشان و آشنایان بوده و خواهد بود. این قاعده اصولا جزو لاینفک قانون همزیستی و اجتماعی است.»

«سلیمی» کارشناس امور اجتماعی، با این نظر، موضوع صله رحم و توجه به سالخوردگان خویشاوندی را از درون خانواده ها برمی تاباند. او می گوید: «آنچه که ما به عنوان ارتباط خویشاوندی می دانیم و برایش ارزش قایل می شویم، عمدتا نقشی از دوران کودکی است چرا که از بدو خلقت، در میان جمع خانواده و فامیل چشم به این دنیا می گشاییم. از همان سنین کودکی به مرور هر آنچه که در بین اعضای خانواده و قوم و خویش می گذرد در ذهن و روح مان نقش می گیرد. کمی بزرگتر می شویم کاملا درک می کنیم که پدر، مادر و دیگران در تامین و سامان دهی امور معیشتی زندگی جمعی هم اندیشی می کنند. اقوام به خانه می آیند از همدیگر احوالپرسی می کنند.

احیانا موردی یا مشکلی برای فرد از هر طرف پیش آمده باشد در میان جمع و یا در خلوت بزرگترها مطرح می کنند و با مشورت و همدلی تا حد امکان، مسئله را حل و فصل می کنند. این دیدارها و کارها از خردسالی و نوجوانی در ذهن فرزندان حک می شود و الان در اجتماع همان کودک و نوجوان سال ها پیش وظیفه اخلاقی و انسانی خود می داند که به سراغ مثلا عمه سالمند، دایی و فامیل دور می روند. تاکید دارم مبنی بر این که در مناسبت های دینی یا در آستانه سال جدید یادمان است که مشاهده کرده و می بینیم در چنین زمان ها رفت و آمد فوق العاده مردم چقدر به چشم می آید. این دیدارها بسیار دلپذیر و مسرورکننده است. آدم با شاد کردن دیگران از رهگذر حرمت گذاشتن و دیدارها واقعا احساس سبکی می کند مثل کسی که بار سنگینی از دوش زمین می گذارد.»

گفته وی درباره صله رحم و پرس وجوی حضوری از حال و اوضاع سالخوردگان و یا دردمندان همچنین حاکی از این است: «اعتقادم این است که هیچ چیز نه سود مادی و ثروت اندوزی و نه مقام و مدرک لذتبخش تر از این نیست که در جمع اقوام و حتی اجتماع لبخند رضایت و آرامش درونی دیگران را نتیجه محبت و قدردانی اعمال خود می بینیم. امام علی«ع» فرموده است: «آن کس که نتواند دوست به دست آورد، جانی ناتوان دارد و ناتوان تر از او کسی است که دوست به دست آمده را به رایگان از دست بدهد.»

حسن آقایی