سونوگرافی عمومی

در سال ۱۷۹۴ میلادی یک دانشمند ایتالیایی پرواز خفاش ها را در شب و توانایی آنها را برای جلوگیری از برخود با موانع مورد دقت قرار داد و دریافت که این جانداران به جای نور با صدا هدایت می شوند, به عبارت دیگر این موجودات با گوش خود می بینند اما صداهایی که گوش انسان آنها را درک نمی کند او آنها را اولتراسوند فراصوت نامید

تصویربرداری در پزشکی اهمیت به سزایی در تشخیص و درمان بیماری‌ها دارد. بدون تردید استفاده از روش‌های تصویربرداری (شامل انواع روش‌های رادیولوژی، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، ام. آر. آی، پزشکی هسته‌ای و ...) در کنار سایر روش‌های تشخیصی از جمله آزمایشات خون و دیگر آزمایش‌های تشخیص پزشکی یکی از پایه‌های اصلی تشخیص بیماری‌ها به حساب می‌آیند. سابقه استفاده از دستگاه‌های رادیولوژی در ایران به سال‌های ۱۳۱۵ - ۱۳۱۰ هجری خورشیدی بر می‌گردد. در آن زمان به همت مردان بزرگی چون دکتر حبیب عدل و دکتر فرهاد معتمد نخستین دستگاه‌های رادیولوژی وارد کشور گردید و توسط پزشکان در بیمارستان‌ها به خدمت گرفته شد.

ساختار دستگاه‌های مذکور که بر پایه تصویرنگاری با استفاده از اشعه ایکس کار می‌کردند و به ولتاژ بالای برق نیاز داشتند، بسیار ساده‌تر از دستگاه‌های امروزی بوده است.

شاید ذکر این نکته خالی از لطف نباشد که برق آن وقت تهران به قدری ضعیف بود که هرگاه نوسانی در ولتاژ آن ایجاد می‌شد و افت پیدا می‌کرد و مردم تهران حدس می‌زدند که عدل از بیماری عکس گرفته است!

امروزه سال‌ها از آن زمان می‌گذرد و دانش تصویربرداری همانند تمامی رشته‌های علمی تکامل زیادی یافته است، به نحوی که علاوه بر اشعه ایکس از امواجی چون امواج فراصوت (سونوگرافی) و امواج الکترومغناطیسی (ام. آر. آی) برای این منظور استفاده می‌شود. جایگاه خاص انواع روش‌های تصویربرداری در تشخیص بسیاری از بیماری‌ها غیرقابل انکار است.

در این میان نقش بیماران و آمادگی آنان پیش از انجام انواع تصویربرداری‌ها حائز اهمیتی خاص است که در صورت نادیده انگاشتن آن و عدم رعایت آن موارد، نتایج به دست آمده در بسیاری از موارد فاقد ارزش و بی‌فایده خواهند بود.

نوشتار حاضر بخش نخست از مجموعه سه جلدی تصویربرداری در پزشکی است که به آشنایی بیماران گرامی با مفاهیم اولیه سونوگرافی، موارد مرتبط با آن و آمادگی‌های موردنیاز بیماران پیش از انجام انواع آزمون‌های سونوگرافی اختصاص دارد.

● پیشینه سونوگرافی

در سال ۱۷۹۴ میلادی یک دانشمند ایتالیایی پرواز خفاش‌ها را در شب و توانایی آنها را برای جلوگیری از برخود با موانع مورد دقت قرار داد و دریافت که این جانداران به جای نور با صدا هدایت می‌شوند، به عبارت دیگر این موجودات با گوش خود می‌بینند؛ اما صداهاییکه گوش انسان آنها را درک نمی‌کند. او آنها را اولتراسوند (فراصوت) نامید.

اما در واقع مبداء تاریخی استفاده از سونوگرافی به سانحه کشتی تایتانیک در سال ۱۹۱۲ باز می‌گردد. در آن زمان فرانسوی‌ها که از امواج اولتراسوند برای یافتن زیردریایی‌های دشمن استفاده می‌کردند، آن را برای یافتن لاشه کشتی غرق شده تایتانیک به کار گرفتند.

بعدها در مرکز تحقیقات نیروی دریایی آمریکا با استفاده از سونوگرافی به تشخیص سنگ‌های کیسه صفرا پرداختند و به تدریج این روش جایگاه خود را در بین روش‌های تشخیص پزشکی پیدا کرد، به طوری که امروزه به صورت بسیار گسترده در بررسی انواع بیماری‌ها در بسیاری از اعضاء داخلی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

● فوائد سونوگرافی

تا قبل از ابداع روش سونوگرافی، تصویربرداری عمدتاً با استفاده از روش‌های متداول رادیولوژی و به کمک اشعه ایکس انجام می‌پذیرفت. گرچه مقادیری از اشعه ایکس که در تصویربرداری از بدن انسان مورد استفاده قرار می‌گیرد در حدی نیست که سبب بروز عارضه‌ای گردد اما استفاده از آن در مواردی همچون بررسی زنان باردار، بررسی وضعیت جنین در شکم ما در و بررسی‌های مکرر در برخی بیماری‌ها و دیگر موارد می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به جای بگذارد که از آن جمله می‌توان به ناهنجاری‌های مادرزادی جنینی، افزایش میزان سقط جنین در ماه‌های نخست بارداری، عقب‌ماندگی رشد، کوری جنین و انواع سرطان‌های خون در کودکان اشاره نمود.

● بانوان گرامی

همواره پزشک یا دندانپزشک معالج خود را در جریان حاملگی یا عقب افتادن عادل ماهیانه خود قرار دهید.

با ابداع روش سونوگرافی و به کارگیری امواج صوتی به جای اشعه ایکس مشکل تا حدود زیادی برطرف گردید. به نحوی که امروزه با استفاده از این روش وضعیت و سلامتی جنین بارها در طی حاملگی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، بدون آنکه خطری متوجه مادر یا جنین گردد. به علاوه با این روش بسیاری از محدودیت‌های رادیولوژی با اشعه ایکس از جمله افتراق تومورهای توپر از کیست‌ها (حفرات تو خالی یا انباشته از مایع)، شناسایی بسیاری از ضایعات بافت‌های نرم مانند کبد، طحال و کلیه از میان برداشته شده است. معهذا علیرغم تمامی این فواید هنوز در بسیاری از موارد انجام رادیولوژی با اشعه ایکس بر سونوگرافی ارجح است. بدیهی است پزشک شما با تکیه بر دانش پزشکی خود و بر پایه مطالب علمی روش تصویربرداری مناسبی را برای شما درخواست خواهد نمود. توجه به این اصل مهم است که روش‌های تصویربرداری مکمل یکدیگرند. یقین بدانید که وی این انتخاب را بر اساس سود حاصله در زمینه تشخیص دقیق و زودرس بسیاری شد خواهد سنجید.

● بیمار گرامی

همیشه گران‌تری روش تصویربرداری مناسب‌ترین و دقیق‌ترین روش تصویر‌برداری برای ارزیابی وتشخیص بیماری شما نیست، بلکه عوامل متعددی در انتخاب نوع تصویربرداری در مورد تشخیص بیماری شما مؤثرند لذا:

انتخاب روش مناسب تشخیصی را به پزشک خود بسپارید و با آمادگی کامل و رعایت موارد مربوطه به انجام آن اقدام نمائید.

● سونوگرافی در بیماری‌های زنان

سونوگرافی ابزاری ارزشمند در تصویربرداری از رحم، تخمدان‌ها و فضای لگن زنانه به حساب می‌آید. لوله‌های رحمی که وظیفه انتقال تخمک‌ها را از تخمدان‌ها به رحم بر عهده دارند به جهت آنکه بسیار باریک هستند، در حالت عادی و طبیعی در سونوگرافی دیده نمی‌شوند. از جمله بیماری‌های قابل بررسی توسط سونوگرافی می‌توان به فیبروم و سایر توده‌های رحم، کیست‌های طبیعی و غیرطبیعی تخمدانی که نیاز به پیگیری از طریق متخصص زنان و زایمان دارند، تومورهای تخمدان، عفونت‌های لگن و بیماری‌های سیستم ادراری اشاره نمود. اکثراً در این موارد سونوگرافی از روی شکم انجام می‌شود ولی در برخی از موارد که تشخیص آن بر عهده متخصصین زنان یا پزشک معالج شما می‌باشد روش سونوگرافی داخل واژن مفیدتر و دقیق‌تر است.

اگرچه سونوگرافی ارزش زیادی در تشخیص انواع سرطان‌های رحم و تخمدان دارد اما تشخیص زودرس سرطان‌های دستگاه تناسلی زنان خصوصاً سرطان دهانه رحم تنها با معاینه بالینی و انجام آزمایش سرطان دهانه رحم که نام دیگر آن پاپ اسمیر است امکان‌پذیر می‌باشد.

● بانوی گرامی

برای شناخت زودرس سرطان دهانه رحم که ممکن است در هر خانمی اتفاق بیفتد به صورت مرتب جهت انجام پاپ اسمیر به متخصصین زنان مراجعه نمایید.

---