کودکان چه فیلمهایی ببینند

بررسی آثار مخرب تلویزیون بر روان کودکان

با این‌که این روزها کامپیوتر و اینترنت گستردگی وسیعی پیدا کرده اما هنوز نتوانسته جای تلویزیون را بگیرد. شاید همه در خانه کامپیوتر نداشته باشند اما تقریبا می‌توان گفت تلویزیون در دور افتاده‌ترین روستاها هم وجود دارد. حالا دیگر از کودکان نوپا تا پیرمردان و پیرزنان جذب این جعبه جادویی می‌شوند و کودکان انجام تکالیف مدرسه‌شان را با برنامه‌های تلویزیون تنظیم می‌کنند. تماشای تلویزیون مقدار زیادی از وقت کودکان را به خود اختصاص می دهد و این اوقات برای کودکان پیش از دبستان بیش از دبستانی‌ها و در ایام تعطیلات سال نو و تابستان بیش از ایام مدرسه است. واقعیت این است که کودکان ۲۰ برابر بیش از بزرگسالان از تلویزیون اثرپذیری دارند. چشم و گوش کودک مانند دوربینی بسیار دقیق عمل کرده و از هر صحنه و صدایی فیلمبرداری می‌کند. از روابط عاطفی در سریال‌ها و فیلم‌ها گرفته تا تبلیغاتی که پخش می‌شود. حتی کوچک‌ترین سکانس‌ها از لنز تیزبین دوربین کودک مخفی نمی‌ماند. بنابراین محتوای برنامه‌های تلویزیون اهمیت بسیاری پیدا می‌کند. در این میان آنچه بیش از همه خودنمایی می‌کند سریال‌هایی است که از قضا فراگیری زیادی در میان خانواده دارد و می‌تواند کودک را درگیر کند. خانم حکیمه قادری، مشاور و روانشناس درباره تاثیر سریال‌های گوناگون در رفتار کودکان برای‌مان بیشتر توضیح می‌دهد.

● تمیز ندادن رویا و اقعیت در کودکان

از آنجا که بچه‌ها بین رویا و واقعیت تفاوت قائل نیستند بسیار سریع به رویا می‌روند و رویا برای آن‌ها کم‌کم جلوه واقعیت پیدا می‌کند. در این میان سریال‌هایی که در گروه سنی آن‌ها قرار ندارند، رویاپردازی آن‌ها را بیشتر می‌کنند. با توجه به این‌که مرز واقعیت و رویا برای آن‌ها باریک است به گونه‌ای اثر می‌گیرند که انگار آن‌ها هم مانند بزرگسالان در جریان موضوعات قرار دارند. اما بزرگسالان به دلیل قوه تمیز خیال از واقعیت از برنامه‌های تلویزیونی و سریال‌ها آسیب روانی دریافت نمی‌کنند ولی کودکان به ویژه کودکان پیش دبستانی، به روشنی قادر به تمایز بین خیال و واقعیت نیستند. بحث دیگری که مطرح می‌شود EQ یا هوش هیجانی است که با تولد کودک شکل می‌گیرد و کم‌کم فرد را به پختگی و بلوغ می‌رساند. اما برخی اوقات سریال‌ها شتابی فزاینده به این بلوغ هیجانی می‌دهند و همین باعث می‌شود این موضوع عمق پیدا نکند و پختگی لازم در این بچه‌ها اتفاق نیفتد. مثل این‌که بچه‌ها هوس لقمه بزرگی را می‌کنند که قدرت هضمش را ندارند.

● درگیری ذهنی با دیدن سریال بیشتر می‌شود

موضوع این نیست که سریال‌ها، سریال‌های بدی هستند. به عنوان مثال همه می‌دانیم که گلابی میوه بدی نیست و خواص مفید زیادی دارد اما همین میوه پرخاصیت را نمی‌توان به یک کودک ۶ ماهه خوراند، چون توانایی هضمش را ندارد. این دقیقا اتفاقی است که در سریال‌ها می‌افتد. این موضوع باعث می‌شود بچه‌ها پیش از آن‌که آمادگی دریافت یک موضوع را داشته باشند درگیر آن شوند و مشغولیت و وسواس فکری در آن‌ها ایجاد کند. حتما والدین تجربه کرده‌اند که بچه‌ها با دیدن سریال‌ها بیشتر از آن‌ها درگیر می‌شوند، چون بلوغ هیجانی در آن‌ها شکل نگرفته است. بزرگ‌ترها وقتی سریالی را می‌بینند از آن می‌گذرند اما بچه‌ها آن را با خود می‌کشانند. درست است که سریال یک موضوع ناتمام است و ما در کل می‌خواهیم موضوعات ناتمام را تمام کنیم اما این پیگیری ذهن، آنقدر که بچه‌ها را اذیت می‌کند بزرگ‌ترها را درگیر نمی‌کند.

● تفاوت سریال‌های داخلی و خارجی

در برنامه‌های داخلی ما شاهد برخی ممیزی‌ها هستیم که در برخی موضوعات کار را برای والدین راحت‌تر می‌کند. در حالی که در مورد سریال‌های غیر ایرانی این درگیری‌های عاطفی و هیجانی چند برابر است و به همان نسبت الگوپذیری نیز بسیار بیشتر است. روش مقابله والدین با این قبیل برنامه‌ها بسیار مهم است. منع منطقی تماشای سریال‌های خارجی باید با تشویق به تماشای برنامه‌هایی با کیفیت همراه باشد. وقتی موضوعی منع می‌شود، باید به سرعت برای آن جایگزین مشخص کنیم. جدا از مسئولیت اصلی والدین در کنترل برنامه‌های قابل تماشا برای کودکان، مسئولان تلویزیون هم می‌توانند با ایجاد شبکه‌هایی برای کودکان و نوجوانان در جذب کودکان به تماشای برنامه‌های مخصوص خودشان موثر باشند.

● بستر لازم باید فراهم شود

برای مجاب کردن بچه‌ها برای ندیدن سریال نیاز به یک بستر خانوادگی و همچنین آموزش والدین است. اگر بچه‌ها را نه تنها برای تماشای سریال بلکه طوری تربیت کنیم که برنامه زندگی خودشان را داشته باشند مثل این‌که درس بخوانند، کارتون نگاه کنند و...، این مشکلات کمتر می‌شود. بسیاری از والدین در این زمینه موفق عمل می‌کنند و در ساعت‌هایی که سریال پخش می‌شود کودک آن‌ها یا در حال درس خواندن است یا آماده می‌شود که بخوابد،‌ چون به او آموزش داده شده نه این‌که گفته شده باشد «نباید نگاه کنی، نبین و نکن» والدین باید در این مورد با یک مشاور یا روان‌شناس یا هرکسی که می‌تواند کمک‌شان کند مشورت کنند و از نظرات آن‌ها بهره‌مند شوند. اگر این آموزش در میان پدر و مادرها وجود ندارد، نهادهای اجتماعی و فعالان کودک باید این آموزش را بدهند.

● عادت و برنامه‌ریزی

تماشای سریال‌های تلویزیونی موضوعی است که به برنامه‌ریزی و عادت بسیار وابسته است. بچه‌ها اگر سریال ببینند عادت می‌کنند که بیشتر نگاه کنند و اگر عادت به ندیدن سریال پیدا کنند، موضوع از ذهن‌شان می‌افتد. خانواد‌ه‌ها باید بتوانند بین برنامه‌های خوب و بد و برنامه‌های خوب و خوب‌تر تفاوت قائل شوند. متاسفانه برخی خانواده‌ها یک سریال را در طول روز دوبار می‌بینند چنین مادری چطور می‌تواند به فرزندش بگوید سریال نگاه نکن. خویشتنداری و قدرت نه گفتن به افراد باید اول در خود والدین شکل بگیرد. به هر حال این پدر و مادر هستند که انتخاب می‌کنند چه برنامه‌ای دیده شود. نکته مهم این است که در راس هرم خانواده باید والدین قرار داشته باشند و آ‌نها کنترل‌کننده و تعیین کننده باشند. بچه‌ها با والدین در تعاملند بنابراین والدین می‌توانند تعیین کنند. در مورد بسیاری از سریال‌های خارجی دیده‌ایم که پدر و مادر برای تنبیه کودکان‌شان می‌گویند «حق نداری برنامه مورد علاقه‌ات را ببینی و تا فردا صبح نیز از اتاقت بیرون نیا.» این نوع تنبیه در خانواده‌های ایرانی یک نوع شوخی تلقی می‌شود. عدم کنترل فرزندان را نباید با مهربانی یکی دانست و والدین باید بتوانند برای فرزندانشان تعیین تکلیف کنند.

● برنامه مناسب کودک را پیدا کنید

خوشبختانه در حال حاضر تمام شبکه‌ها برنامه مخصوص بچه‌ها دارند و بسیاری از بچه‌ها حتی به مستندهای علمی علاقه دارند و این موضوعی است که به آن توجه چندانی نمی‌شود. بیشتر بچه‌ها حتی آن‌هایی که در مدرسه موفق نیستند به مستند علاقه دارند. اما والدین نسبت به فیلم‌‌ها و برنامه‌های مناسب سن بچه‌ها شناخت درستی ندارند. وقتی از آن‌ها سوال می‌شود چند برنامه‌های مناسب سن فرزندشان را نام‌ ببرند، معمولا سکوت می‌کنند و این ضعف است. در حالی که اگر تلاش کنند می‌توانند نظمی به این موضوع بدهند. این مسئله اصلا حاد نیست و مشکل بی‌اطلاعی والدین است. والدین باید مرز خودشان با بچه‌ها را مشخص کنند. این که آن‌ها می‌توانند برخی سریال‌ها را ببینند و بچه‌ها نمی‌توانند یک واقعیت است و این باید جا بیفتد. پدر و مادرها باید خویشتنداری را در خود و فرزندشان تقویت کنند و تمام این‌ها زیر سایه فرزندپروری است. اگر والدین شیوه‌های فرزند پروری درستی داشته باشند و مرزشان با کودک‌شان تداخل نکند به راحتی می‌توانند قوانین خانه را به کودک آموزش دهند.

● این سریال‌ها امنیت بچه‌ها را به هم می‌زنند

در مورد سریال‌هایی که پخش‌شان به تازگی به پایان رسیده از جمله سریال ستایش باید گفت از آنجا که این سریال پلان‌های عاطفی و هیجانی زیادی داشت و بازی‌های روانی در این سریال بسیار زیاد بود، این سریال احساس امنیت بچه‌ها را به هم می‌ریخت و اضطراب جدایی به بچه‌ها می‌داد و باعث می‌شد بچه‌ها کم‌کم احساس عدم امنیت کنند یا به تردید بیفتند و اعتماد نکنند. حتی ممکن بود کودکان با دیدن این سریال رویابافی منفی داشته باشد. در مورد سریال مختارنامه هم به دلیل صحنه‌های خشنی که در آن وجود داشت،‌ نباید مخاطب کودک را با خود همراه می‌کرد. از آنجا که کودکان اطلاعات فلسفی و تاریخی این موضوعات را نمی‌دانند، به همین دلیل احساساتی‌تر می‌شوند و ممکن است تاثیرات منفی بر آن‌ها بگذارد. البته در این سریال در برخی قسمت‌ها که خشونت زیاد بود، روابط عمومی سریال توصیه می‌کرد کودکان آن‌ را نبینند. انتخاب سریال مناسب کودک فاکتورهایی دارد که والدین باید به آن توجه لازم را داشته باشند. این قبیل سریال‌ها که ذکر شد حتی مخاطب بزرگسال را نیز درگیر می‌کند بنابراین به هیچ عنوان مناسب کودکان با توجه به شرایط رشد فکری و ذهنی نیست.