دشمن سزار, مرید افلاطون

سیری گذرا بر زندگی و آثار سیسرون, شاعر و فیلسوف روم باستان

مارکوس تولیوس سیسرون بزرگ‌ترین شاعر، خطیب و فیلسوف رومی، در سال ۱۰۶ پیش از میلاد مسیح در آرپینیوم ایتالیا به‌دنیا آمد. وجد شاعری را فردی شاعرپیشه با نام آرکیوس در او به‌وجود آورد و سیسرون تحت تعلیمات او در عنوان جوانی‌اش به سرودن شعر پرداخت.

او فارغ از آن، شیفته ادبیات یونان شد و به برگردان بسیاری از آثار ادبی یونان نیز دست زد. علوم بلاغت را که لازمه فن خطابت بود، در همین دوران آموخت و بر اثر مهارت بر این علوم در ۲۴ سالگی به شغل وکالت در دادگاه‌های کشورش مشغول شد.

سیسرون پس از چندی به یونان و مشرق‌زمین سفر کرد و با بسیاری از فلاسفه بزرگ و نیز مکاتب آنان آشنا شد و هنگام بازگشت به روم تحت تاثیر فلسفه اخلاقی فیلسوفی در آن دهر، تجدد اخلاق یافت و همان سال با زنی ابله با نام ترنیا ازدواج کرد که سبب آن شد به‌خاطر او عداوت‌های بسیاری با دیگران بورزد.

سیسرون در سراسر زندگی، همواره سودای سیاست در سر می‌پروراند، از این‌رو در سال «۶۳ ق‌م» با خطابه‌های معروفی که علیه سزار و یارانش ادا کرد، به مقام کنسولی دست یافت. سزار از راه مسامحه و مساعدت با سیسرون برآمد ولی سیسرون نپذیرفت تا عاقبت او را تبعید کردند ولی او سرسختانه بازگشت و حتی حکومت جزیره سیسیل را نیز برعهده گرفت و همچنان کمر به مخالفت با قیصر روم، بیش از پیش بست و این بار طی نطق‌هایی که معروف به فیلیپیک بود، جانشین قیصر مارک آنتونی را تخطئه کرده، حتی همسر او را نیز از این رسوایی مبرا نداشت تا سرانجام در هفتم دسامبر ۴۳ ق‌م به‌دست فرستادگان آنتونی کشته شد.

سیسرون از نام‌آورترین خدایان سخن و اندیشه و نخستین پایه‌گذار فلسفه روم باستان است و می‌توان او را در شمار تاثیرگذارترین کسانی نامید که با آثارش افکار بسیاری از بزرگان را تحت نفوذ خود قرار داده و الهام‌بخش تفکر آنان شده.

گرچه از این چهره بزرگ عهد باستان بیشتر رسالات فلسفی و نطق‌های بسیار مشهورش به‌جاست و همین امر، خود سبب گشته تا وی را بیشتر خطیب، سیاستمدار و فیلسوف‌ انگارند تا شاعر ولی با این حال بسیاری از رسالات فلسفی‌اش، دارای جنبه ادبی است و تاثیر خود را از نظر ادبی و زبانی گذارده، چنان‌که رضا سیدحسینی در کتاب مکتب‌های ادبی خود در باب تاثیرگذاری زبان آثار سیسرون به پترارکا، شاعر ایتالیایی چنین می‌نویسد؛ او با عشق و علاقه آثار سیسرون را می‌خواند و با اینکه چیز مهمی از آن نمی‌فهمد ولی موسیقی زبان شیفته‌اش می‌کند.

به‌جز این آثار، هر چیز دیگری که می‌خواند یا می‌شنود، به‌نظرش خشن و بی‌آهنگ جلوه می‌کند. پترارک در نبرد با مورسیان که زبان زیبای لاتین را قربانی استدلال‌های خشک و بی‌روح‌شان کرده، عاقلانه‌ترین راه را برمی‌گزیند. او زبانی را برای نوشته‌های خود انتخاب می‌کند که زیبایی گذشته را به ادبیات مسیحی قرون وسطی بازمی‌گرداند.

امروزه پترارک را بیشتر با غزل‌های ایتالیایی او می‌شناسند اما حجم آثار وی به زبان لاتین قریب بیست برابر این اشعار زیبای ایتالیایی است. او در نامه‌هایش مصرانه سبک «سیسرون» را تقلید کرده است...

● آثار سیسرون

آثار فصیح سیسرون گرچه خود ملهم از اندیشمندان یونان است و نام بسیاری از آنان و اندیشه آنها مزین آثار اوست ولی تاثیر خود را چنانکه به آن اشاره شد بر پترارک، ولتر، آراسم و... گذارده. وی علاوه بر آثار ادبی و فلسفی، نطق‌های مشهوری نیز از خود باقی گذارده .

اکثر نوشته‌های سیسرون بیشتر در زمان کهولت و در دوران از دست دادن تنها دختر خود تولیولا نوشته شده و اکثر آنها را به دوست خود آتی‌کوس اهدا کرده که می‌توان به اختصار به: پارادوکس تاریخی (paradex astaicoum)،هورتنسیوس (Hortensius)،آکادمی (Acadmia)و عیش پیری و راز دوستی اشاره کرد.

● نگاهی اجمالی بر رساله عیش پیری از سیسرون

سیسرون در این رساله و اکثر آثار دیگرش با تقلید سبک نگارش افلاطون پرداخته. او چون افلاطون با استفاده از شخصیت‌های مختلف به مباحثه می‌پردازد. در این رساله دو شخص به‌نام سیپیون و للیوس که در دوران جوانی به‌سر می‌برند در حیرت شخصی به‌نام کاتن (که در واقع خود سیسرون است) هستند که با وجود پیری همچنان با شور و شعف به زندگی ادامه می‌دهد، از کاتن در پیرامون پیری سوال می‌کنند و او به آنها پاسخ می‌دهد. سیسرون در این رساله معتقد است که بار کهولت بر دوش نادانان و خرد باختگان، طاقت‌فرساست.

محمد ساعدی