جشنواره ای که رقابتی شد

نگاهی به بیست وسومین جشنواره موسیقی فجر

سرانجام بعد از حرف و حدیث‌های بسیار بیست‌وسومین جشنوارهء موسیقی فجر تا ۱۰ روز۳۰۰ آذر - ۸ دی) دیگر کار خود را آغاز می‌کند. جشنوارهء موسیقی امسال در حالی برگزار می‌شود که برنامه‌ها و کنسرت‌های متعدد موسیقی در سال جاری امید دارد جشنواره‌ای با کیفیتی متفاوت از سال‌های گذشته را به وجود آورد به خصوص آن که مسوولان جشنواره نیز این نوید را داده‌اند که بیست‌وسومین دوره از برگزاری جشنوارهء موسیقی نقطهء عطفی در برگزاری مهم‌ترین رویداد موسیقایی کشور باشد.

جشنوارهء امسال همچنین ویژگی دیگری نیز دارد و آن این که برای اولین بار به صورت «رقابتی» برگزار می‌شود. این مساله البته با انتقاد و از طرفی دفاع استادان و بزرگان موسیقی رو به‌رو شد به ویژه که جشنواره‌های موسیقی جدی و بزرگ دنیا اغلب غیررقابتی هستند.

جشنوارهء بیست‌و سوم موسیقی دارای چهار بخش رقابتی، سنتی، پاپ و کلاسیک است و دبیری آن را همچون دورهء پیشین «کامبیز روشن‌روان» بر عهده دارد.این انتخاب را باید در جهت پیشبرد برنامه‌ها و اهداف جشنواره به فال نیک گرفت.چرا که تجربهء سال‌ها مدیریت این موسیقیدان نشان داده است که می‌توان با سکان‌داری او امید بسیاری به رفع مشکلات موجود بر سر راه مهم‌ترین رویداد موسیقایی کشور بست.

در جشنوارهء سال جاری همچنین اتفاق دیگری نیز برای اولین بار رخ می‌دهد و آن انتخاب بهترین گروه منتخب از نظر شنوندگان است. اتفاقی که البته باید با برنامه‌ریزی و دقت نظر بیش‌تری انجام شود تا راه به بی‌راهه نبرد.

● بخش سنتی

بخش سنتی و تلفیقی از میان حدود ۵۴ گروه متقاضی براساس معیارهای تعیین شده در بخش رقابتی جشنواره و بر مبنای تازگی قطعات و نوع اجراها_ ۲۵ گروه انتخاب شده‌اند.

ارفع اطرایی که به عنوان داور این بخش فعالیت می‌کند، در خصوص انتخاب گروه‌ها توضیح می‌دهد: «بدون اغراق باید اعتراف کنیم کیفیت آثار به لحاظ علمی و اجرایی بسیار بالا بوده و به جرات می‌گوید آنچه از مجموع آثار در بخش سنتی و تلفیقی شنیدیم از لحاظ انتخاب گروه‌های موسیقی و شیوهء اجرای آثار، شایستهء جشنوارهء بین‌المللی موسیقی فجر است.»

او اما در عین حال به مسالهء دیگری نیز اشاره دارد و آن این که حضور گروه‌های ممتاز و افراد شاخص در بخش جنبی جشنوارهء موسیقی فجر باعث اعتبار بخشیدن به جشنوارهء موسیقی شده و از سوی دیگر فرصت مناسبی برای گروه‌های موسیقی شهرستانی که اغلب از هنرمندان جوان هستند را نیز فراهم کرده است.

● بخش پاپ

سهم موسیقی پاپ از جریان موسیقایی کشور سال‌هاست که در کم‌رنگ‌ترین سطح ممکن قرار دارد; از این رو،‌اضافه شدن چنین بخشی به جشنوارهء موسیقی فجر، امیدهای بسیاری را در دل فعالان این عرصه به وجود آورد.

دو گروه پاپ بانوان به همراه هشت گروه پاپ آقایان در این جشنواره به اجرای برنامه می‌پردازند:«ارکیده حاجیوندی که سال‌ها به عنوان تنها گروه پاپ بانوان به اجرای برنامه پرداخته است، در این باره به «سرمایه» می‌گوید: «اضافه شدن بخش پاپ به جشنوارهء موسیقی باعث می‌شود تا در سال‌های آینده گروه‌های بیش‌تری در این سبک از موسیقی تشکیل شود.در جشنوارهء سال گذشته گروه‌های بانوان، در بدترین شرایط ممکن در تالار فرهنگ برنامه اجرا کردند و بنابراین اختصاص تالار وحدت به آن‌ها نشان از اوضاع مناسب‌تری دارد.»

● بخش بین‌الملل

«به دلیل گستردگی انواع موسیقی، گسترهء وسیع جغرافیایی و همچنین مسایلی که در حوزهء موسیقی جهان وجود دارد، انتخاب گروه‌های موسیقی با توجه به معیارهای مورد توجه باید در جهت معرفی موسیقی ملل طراحی شود اما تجربهء برگزاری بخش بین‌الملل در جشنواره‌های سال گذشته به این شکل نبوده و صرفا برای هر کشوری که اعلام آمادگی کرده دعوتنامه ارسال شده که در نهایت هم هیچ نتیجهء درستی در برنداشته است.»

این‌ها را محمد سریر که به عنوان داور در بیست و سومین جشنوارهء‌موسیقی فجر فعالیت می‌کند، می‌گوید و در عین حال به این مساله اشاره دارد که ناشناخته بودن انواع موسیقی در کشورهای مختلف با در نظر گرفتن محدودهء جغرافیایی می‌تواند ملاک خوبی برای انتخاب گروه‌ها در بخش بین‌الملل باشد: «مجریان برگزاری جشنواره می‌توانند براساس خواست و نیاز مخاطب موسیقی منطقهء خاص مورد بررسی قرار گیرند.»

بخش بین‌الملل جشنوارهء موسیقی همواره با انتقادات فراوانی از طرف استادان موسیقی و حتی مخاطبان روبه‌رو بوده است به نحوی که داوود گنجه‌ای که خود از داوران جشنوارهء سال‌جاری است به انتقاد از این بخش پرداخته و تاکید می‌کند: «دست‌اندرکاران برگزاری جشنواره در انتخاب گروه‌های موسیقی خارجی دقت نظر کافی به خرج نمی‌دهند و همین موضوع موجب افت کیفی بخش بین‌الملل است.»

او گروه‌های بخش بین‌الملل را گروه‌های ناآشنایی می‌داند که بهترین سالن‌ها را برای اجرا به آن‌ها اختصاص می‌دهند، در حالی که استعدادهای درخشانی در نقاط مختلف کشور خودمان وجود دارند که به دلیل کمبود سالن ناگزیر هستند از اجرای آثار خود باز بمانند.

اگرچه مسوولان برگزاری جشنواره اذعان کرده‌اند در جشنوارهء امسال گروه‌های برتری حضور دارند که قرار است از آن‌ها برای برگزاری مستر کلاس‌ها نیز بهره گرفته شود.

● بخش نواحی

طی چند سال اخیر شاهد کمرنگ شدن بخش موسیقی نواحی در جشنوارهء موسیقی فجر بوده‌ایم و این در حالی است که جشنوارهء موسیقی مقامی نیز در سال جاری برگزار نشده و مسوولان آن را به اوایل سال آینده موکول کرده‌اند. موسیقی نواحی در شرایطی با چنین نامهربانی‌هایی روبه روست که باید آن را مهم‌ترین مولفه در معرفی و شناساندن هویت فرهنگی، آداب و سنن و اعتقاد مردم در مناطق مختلف ایران برشمرد.

ایرج نعیمایی که در سال‌های گذشته دبیر جشنوارهء موسیقی مقامی - نواحی بود در این خصوص می‌گوید: «بیش از دو دهه از عمر جشنوارهء موسیقی فجر می‌گذرد و به همین خاطر سطح انتظار مردم از این رویداد بالا رفته است و انتظار می‌رود، دست‌اندرکاران اجرایی این جشنواره به منظور ارتقای سطح فرهنگ موسیقایی مناطق مختلف توجه ویژه‌ای به این حوزه از موسیقی داشته باشند.»

او همچنین در نظر گرفتن جایگاه مستقل برای موسیقی نواحی را از ضروریات جشنوارهء موسیقی می‌داند و در عین حال در انتقاد به ادغام بخش‌های مختلف موسیقی ایرانی تحت عنوان موسیقی سنتی و تلفیقی یادآور می‌شود: «هر یک از انواع موسیقی تعریف مجزا و مستقل از یکدیگر دارند; به این معنا که موسیقی تلفیقی ترکیبی از سازهای ایرانی و سازهای موسیقی غیرایرانی است; از همین رو جشنوارهء موسیقی سنتی هم تعریف خاص خود را دارد و به همین دلیل انتظار می‌رود که موسیقی نواحی هم به دلیل داشتن ویژگی‌های خود در نوع سازبندی و گویش‌هایی که در لحن و بیان دارند در بخش مجزا بررسی شوند.»

● حضور بزرگان

جشنوارهء بیست‌وسوم موسیقی فجر پذیرای فرهاد فخر‌الدینی، هوشنگ کامکار، ارسلان کامکار و بسیاری دیگر از بزرگان و چهره‌های موسیقی است اما همچنان جای بسیاری از پیشکسوتان موسیقی همچون محمدرضا شجریان، شهرام ناظری و پرویز مشکاتیان در این رویداد مهم خالی است.

در این شرایط به نظر می‌رسد اهالی موسیقی از مدیران جشنوارهء فجر انتظار دارند مهم‌ترین جشن هنرمندان موسیقی را به بهترین شکل ممکن با مختصات واقعی این رویداد مهم برگزار کنند; اتفاقی که در یکی، دو سال اخیر تقریبا رو به انجام است.

به هر روی همچنان مسوولان برگزاری جشنواره در تلاش هستند تا موافقت شهرام ناظری را برای شرکت در جشنواره به دست آورند در این صورت می‌توان چشم امید به دوره‌های بعدی هم داشت.

سما بابایی