عدم ثبات در احزاب

احزاب سیاسی یک کشور را می توان به منزله آینه ای از جریان های فکری حاکم بر آن جامعه دانست که مطالعه آنها ابزاری برای درک عمیق و ریشه ای از وضعیت آن کشور خواهد بود. کتاب «احزاب و اخوان المسلمین در اردن» با هدف معرفی احزاب اردن به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار بر ساختار سیاست داخلی این کشور (به ویژه آن که بسیاری از بنیانگذاران و فعالان حزبی این کشور در مقاطع مختلف در دولت های مختلف اردن حضور فعال داشته اند)، چگونگی پیدایش و فعالیت آنها، جایگاه احزاب اسلامی به خصوص اخوان المسلمین در این کشور تنظیم شده است.

احزاب سیاسی اردن علاوه بر تاثیرپذیری از تاریخ و نظام سیاسی کشور خود تا حد زیادی از جریانات و حوادث منطقه به ویژه فلسطین متاثر بوده و فراز و نشیب های زیادی را پشت سرنهاده اند. به رغم ظهور و پیدایش احزاب در اردن، از آغاز قرن بیستم به دلیل عدم آمادگی جامعه و فقدان ضوابط و قوانین مدنی در مقطع زمانی پس از جنگ دوم جهانی، مقرراتی جهت تشکیل احزاب و فعالیت های آنها در اردن تدوین شد تا سرانجام در سال ۱۹۵۲ با صدور قانون اساسی اردن، گامی در جهت حل این مشکل برداشته می شود.

در سال ۱۹۹۵ قانون اساسی سیاسی اردن توسط مجلس این کشور صادر می شود. براساس این قانون، مجوز تشکیل یا انحلال احزاب به هیات دولت سپرده شده و حق دخالت در این زمینه از دادگاه ها سلب می شود. دوران حکومت ابراهیم هاشم در سال ۱۹۵۷ با استفاده از قانون مذکور کلیه احزاب موجود منحل شدند که این انحلال به مدت ۳۵ سال یعنی تا سال ۱۹۹۲ ادامه یافت. تعلیق فعالیت احزاب موجب خلل و مشکلات در روند فعالیت آنها شد که در نتیجه آن احزاب میانه از صحنه خارج و احزاب تندرو به فعالیت های سری روی آوردند.

در این میان تنها جمعیت اخوان المسلمین به عنوان یک انجمن مذهبی از انحلال احزاب مستثنی شد. این جمعیت توانست با بهره گیری از شرایط موجود و جمع بین فعالیت های خیریه، تبلیغات مذهبی، فعالیت های سیاسی و حزبی به سازماندهی تشکیلات خود سرعت بخشد. منشور ملی اردن که به تصویب مجلس این کشور رسید، دومین رکنی بود که در کنار قانون اساسی بر مشروطیت احزاب تصریح کرد.

در این منشور بر ضرورت فعالیت احزاب سیاسی بر اساس تعدد احزاب، آزادی اندیشه، تشکل و مشروعیت رقابت دموکراتیک، تاکید شده بود. سرانجام در سال ۱۹۹۲ قانون فعلی احزاب سیاسی که روح آن برگرفته از قانون اساسی و منشور ملی این کشور بود، شکل گرفت.

تاریخچه احزاب بزرگ ایدئولوژیک مانند اخوان المسلمین، بعث و کمونیست اردن به سال های۵۵- ۴۵ بازمی گردد.

در مجموع در تشکیل ساختار کنونی حزبی در اردن فرآیندهایی همچون «تبدیل فعالیت سری احزاب از سال ۱۹۵۷ به فعالیت رسمی و قانونی پس از سال ۱۹۸۹، نهادینه کردن و تحکیم جنبش اسلامی در چارچوب قانون احزاب توسط برخی شخصیت های سیاسی که دارای سوابق در پست های دولتی و نظامی در دولت های قبلی این کشور بودند و بالاخره انشعاب در تشکیلات و گروه های ایجاد شده از احزاب اصلی و ادغام بعضی از آنها در احزاب جدید دخالت مستقیم داشته اند.»

اسلامگرایان در اردن بدون اخوان المسلمین شناخته شده نیستند؛ چرا که اغلب آنها اخوان را پدر معنوی و خود را فرزندان اخوان می دانند. از این رو جریان اسلامی در اردن تقریباً یکپارچه بوده و از یک حزب بزرگ یعنی «جبهه عمل اسلامی» و در کنار آن حزب کوچک اسلامی و لیبرال به نام «حزب دعاء» و اخیراً حزب جدیدی به نام «حزب میانه اسلامی» تشکیل شده است.

در مقطع کنونی نیز تغییرات پیاپی در احزاب اردن به وقوع پیوسته که با انشعاب و ادغام ها، منجر به ایجاد احزاب جدید شده است. این همگرایی و واگرایی در احزاب اردن همچنان ادامه داشته که نتیجه اش عدم ثبات در تعداد احزاب این کشور است.