عطرهای گیاه

عطر درمانی روشی برای ماساژ بدن, به ویژه چهره و دست ها و پاها, با روغن های معطر گیاهی است اما این روشی ساده نیست و چند سطح کاربردی متفاوت دارد

● عطر درمانی

▪ تعریف

عطر درمانی روشی برای ماساژ بدن، به ویژه چهره و دست‌ها و پاها، با روغن‌های معطر گیاهی است. اما این روشی ساده نیست و چند سطح کاربردی متفاوت دارد. عطر درمانی در یک سطح، همچنان که از نامش برمی‌آید، نوعی درمان گیاهی برای انواع دردها و ناراحتی‌ها و بیماری‌ها است، و افزون بر مالش روی پوست، به عنوان داروی خوراکی با آثار درونی تجویز می‌شود و گاهی نیز به صورت بخور (تنفس بخار روغن گیاهی) مصرف می‌شود. در یک سطح روشی برای بهتر کردن پوست و مو و زیبایی چهره است. و در سطحی دیگر در تولید انواع غذاها و مواد آرایشی و بهداشتی به کار می‌رود و اهمیت بسیار در تجارت و صنعت دارد.

▪ پیشینه

بیشتر مردم آگاهند که گیاهان عناصر شیمیایی گوناگون دارند که می‌توان آنها را استخراج و استفاده‌های مفیدومتعدد کرد. احتمالاً مشهورترین مواد طبیعی گیاهی در نظام پزشکی حاکم در غرب عصاره ریشه گیاهی مکزیکی به نام یم است که در ساختن نوعی قرص ضد بارداری استفاده می‌شود. آنچه بیشتر مردم در غرب نمی‌دانند این است که عصاره‌ها و افشرده‌های گیاهی، برخلاف داروهای شیمیایی مصنوعی نوین که اکثر آنها تنها پنجاه سال است در دسترسند، هزاران سال است در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شوند و در طول این زمان دراز از آزمایش‌های فراوان سربلند بیرون آمده‌اند.

روش عطر درمانی به جای گیاه کامل یا بخش‌هایی از گیاه تنها از عطرهای گیاه استفاده می‌کند. عطر گیاه از روغن‌های بودار ساخته شده که در ساعات متفاوت شبانه روز به مقادیر گوناگون در اندام‌های متفاوت گیاه وجود دارند. آنها را می‌توان در ریشه، گل، برگ، تخم، و میوه، یا پوست گیاهان و حتی در شیره‌ای که از برخی گیاهان بیرون می‌زند یافت. آنه‌ا را در پوست برخی میوه‌ها نیز می‌توان یافت.

این روغن‌های طبیعی را نوعی نمودار شخصیت گیاه تصور می‌کنند، و هیچ کدام از آنها با هم یکسان نیستند. آنها ممکن است تولیدات زاید نظام تبدیل عناصر در گیاه باشند ولی کسی این را به درستی نمی‌داند. آنها در بخش‌های متفاوت گیاه تولید می‌شوند و سپس در کل گیاه جریان می‌یابند به طوری که بیشترین مقدار آنها عصرها در گل‌ها و صبح‌ها در برگ‌ها متمرکزند. گیاه‌شناسان تصور می‌کنند که جریان گردش و تمرکز آنها در اندام‌های متفاوت گیاه بستگی به وضعیت خورشید و فصل سال و به ویژه بستگی به وضع کره ماه نسبت به زمین دارد.کیفیت و آثار شیمیایی و درمانی یک عطر خاص گیاهی همچنین بستگی به اندامی از گیاه دارد که از آن استخراج شده است. مثلاً عطری که از گل‌های درخت پرتقال استخراج می‌شود و عطری که از پوست میوه پرتقال کسب می‌شود آثار متفاوت در بدن انسان می‌گذارند.

این روغن‌های معطر در بدن خود گیاه نقش قارچ کش، باکتری کش، و حشره‌کش دارند و ممکن است نقش هورمونی نیز داشته باشند.

روغن‌های معطر گیاهی در جوامع معاصر استفاده‌های فراوان در تولید غذاهای جامد و مایع، در تولید لوازم آرایشی و بهداشتی، و در تولید داروها دارند. عطرهای لیمو و پرتقال و هل و زنجبیل و گلاب، و دارچین و نعناع و رازک بیشتر از دیگر عطرهای گیاهی در تولید غذاها مصرف می‌شوند، ولی گرایش‌ها و سنت‌های فرهنگی نقشی مهم در انتخاب عطرهای گیاهی دارند. صنایع آرایشی و بهداشتی و دارویی نیاز و بستگی خیلی زیاد به آنها دارند. مثلاً روغن میخک را برای درد دندان، عصاره برگ اوکالیپتوس را برای ناراحتی‌های تنفسی، و انواع دیگر روغن‌های معطر گیاهی را در ساختن داروهای گوارشی یا تقویتی، روغن‌های مو، شامپوها، کرم‌های پوست، صابون‌های آرایشی یا بهداشتی، مایعات دهان شویه، خمیرهای دندان، خوشبو کننده هوا، عطر و ادوکلن آرایشی، و دهها تولید دیگر استفاده می‌کنند.

مقادیر این روغن‌های معطر گیاهی بسیار اندک است و استخراج آنها دقت و زمان زیاد می‌گیرد و چنین است که بهای آنها گران می‌شود. برای مثال، استخراج نیم کیلو عطر گل سرخ به چند صد کیلو برگ گل سرخ نیاز دارد، و زمان و زحمت زیاد که این فرایند می‌گیرد تولید آزمایشگاهی مصنوعی آنها را خیلی جذاب و سودآور می‌سازد. اما تحقیقات دکتر ولنه که پژوهشگری فرانسوی در این پهنه است گزارش می‌دهند که روغن‌های معطر مصنوعی که در آزمایشگاههای شیمی و از مواد غیر گیاهی تولید می‌شوند هر چند هم که شبیه نوع گیاهی خود باشند متأسفانه کیفیت و آثار نوع گیاهی خود را ندارند، گرچه گاهی می‌توان گفت که از نظر بو تقریباً یکسان هستند.

بنابراین هنوز جانشین‌های شایسته برای روغن‌های معطر گیاهی، به ویژه در درمان دردها و زخم‌ها و بیماری‌ها، یافت نشده است. ولی از انواع مصنوعی غیر گیاهی آن‌ها غذاها، لوازم آرایشی و بهداشتی مانند خوشبو کننده‌های هوا، کرم‌ها، شامپوها، خمیرهای دندان، صابون‌ها، عطرها و ادوکلن‌ها، و صدها تولیدات دیگر استفاده‌های فراوان می‌شوند. همچنین است در تولید انواع بیشمار آشغال‌های غذایی که به صورت بیسکوئیت و آبنبات و شکلات و بستنی و چیپس و پفک و غیره برای مصرف کودکان و نوجوانان با تبلیغات خیلی پر هزینه به بازار می‌ریزند.

روشی که در استخراج روغن‌های معطر گیاهی به کار می‌گیرد برای حفظ کیفیت اصیل آن‌ها خیلی مهم است. اگر روغن معطر را به طریق جوشاندن و تبخیر (روش تقطیر) استخراج کنند کیفیت و آثارش برجستگی و ارزش همان روغن را که به طریق غیر تقطیری استخراج شده ندارد. در طریق غیر تقطیری هرگز از الکل استفاده نمی‌شود زیرا الکل کیفیات ارزشمند روغن‌های معطر گیاهی را خراب یا نابود می‌کند.

پیشینه استفاده از روغن‌های معطر گیاهی دراز و برجسته است. مصریان باستان احتمالاً بیش‌ترین کوشش را هزاران سال پیش برای پرورش عطر درمانی کرده‌اند (حدود زمانی که چینیان باستان در حال پرورش طب سوزنی بودند، ولی آنان این روش را عطر درمانی نمی‌نامیدند). وقتی گور فرعون مشهور مصر باستان توتن خامون را در سال ۱۹۲۲ گشودند چند ظرف عطر یافتند گواه این که ثروتمندان مصر باستان از کندر و مر معطر استفاده می‌کرده‌اند. دو گروه در مصر باستان استفاده فراوان از روغن‌های معطر گیاهی و برخی عطرهای معدنی می‌کرده‌اند. یکی گروه ثروتمندان بود که استفاده آرایشی و تشریفاتی از آنها می‌کرد، و دیگری گروه حکیمان درباری و روحانیون معابد مقدس بود که آنها را برای درمان دردها و زخم‌ها و بیماری‌ها تجویز می‌کرد، و چنین بود که استخراج و داد و ستد مواد معطر تجارتی و صنعتی عظیم در مصرباستان بود. وضع شبیه این در فرهنگ همسایه شرقی مصر باستان یعنی فرهنگ سومری، و خیلی دورتر از آن در امپراتوری چین نیز وجود داشت. فینیقیها که تجار بین‌المللی دوران باستان بودند نقش اصلی را در داد و ستد مواد معطر در کشورهای حاشیه دریای مدیترانه و بین‌النحرین اجرا می‌کردند. یونانیان باستان از روغن‌های معطر گیاهی برای درمان زخم‌ها و بیماری‌ها و کاهش دردها و ورم‌ها و نیز برای زیبایی پوست استفاده می‌کردند. نظام پزشکی روم باستان استفاده‌های گوناگون از آنها می کرد. به طور کلی می‌توان گفت که حکیمان دوران باستان از آثار درمانی روغن‌های معطر گیاهی خیلی خوب آگاه بودند. استفاده از داروهای گیاهی، که روغن‌های معطر بخشی از آن بود، روش اصلی درمان بیماری‌ها تا زمان پیدایش پزشکی نوین اروپایی در نیمه قرن نوزدهم بود. یک کتاب داروهای گیاهی که در سال ۱۷۲۲ در لندن چاپ شده ۱۳ روغن معطر گیاهی را به عنوان داروهای اساسی نام می‌برد.

اما از نیمه دوم قرن نوزدهم که رشته شیمی حرفه‌ای علمی شد و داروهای شیمیایی مصنوعی قوی و تند اثر در عرصه حرفه پزشکی نوین فراوان شدند به داروهای گیاهی بی‌اعتنایی شد و روغن‌های معطر نیز جایگاه خود را در حرفه پزشکی از دست دادند تا بدانجا که در اروپای ابتدای قرن بیستم روغن‌های معطر گیاهی به کلی از قفسه‌های داروخانه‌ها ناپدید شدند، و کل موضوع دارو و درمان گیاهی در نظر پزشکان مسئله‌ای تاریخی و کهنه و کم ارزش گردید. این وضعیت روغن‌های معطر در اوایل قرن بیستم در اروپا بود (توجه کنید که مقصود جوامع شهری اروپا است. روستاهای اروپایی به ویژه در اروپای شرقی و روسیه تزاری سنت استفاده از روغن‌های معطر گیاهی برای درمان بیماری‌ها و تسکین دردها و کاهش ورم‌ها را هیچ‌گاه کنار نگذاشتند و امروزه نیز همچنان از آنها استفاده می‌کنند) آن‌گاه که یک فرانسوی به نام گاته فوز در حال کار در آزمایشگاه خود دستش را سوزاند، بی‌درنگ دست سوخته‌اش را درون یک ظرف روغن گیاه اسطوقودوس که بر دست اتفاق در کنارش بود فرو کرد و اندکی بعد از سرعت بهبودی سوختگی دستش شگفت زده شد. این شگفتی او را برانگیخت که آثار روغن‌های معطر گیاهی را تحقیق عمیق و گسترده کند و چند سال بعد در ۱۹۲۸ او حاصل بررسی‌ها و آزمایش‌های خود را به صورت کتابی جامع درباره روغن‌های معطر گیاهی در اروپا چاپ کرد. او نخستین کسی است که عنوان عطر درمانی را به کار برد.

پزشکی فرانسوی به نام دکتر گودیزار که در لوس‌آنجلس طبابت می‌کرد در سال ۱۹۳۸ نتایج برجسته در درمان سرطان پوست و قانقاریا و انواع زخم‌ها با روغن‌های معطر گیاهی گزارش داد. دکتر ولنه که او نیز فرانسوی بود در جنگ دوم جهانی روش عطر درمانی را برای درمان انواع زخم‌ها و رفع داغ‌های مولود آن‌ها فراوان به کار گرفت و کتاب او درباره خواص درمانی روغن‌های معطر گیاهی که در سال ۱۹۶۴ چاپ شد یکی دیگر از منابع اساسی دانش کنونی اروپا در این پهنه از پزشکی مکمل است. اروپایی دیگری که نقشی مهم در باز پیدایی این رشته جالب و ارزشمند پزشکی مکمل در اروپا داشته بیوشیمیست مشهوری به نام مادام موری است. او از روغن‌های معطر گیاهی در تولید انواع مواد آرایشی و جوانسازی زنان ثروتمند اروپایی استفاده می‌کرد.

منبع: انتشارات یاهو / تلفن سفارش۲۲۸۴۸۷۷۷

کتاب: ۳۲ روش درمانی نامتعارف

اثر: دکتر اندرواستنوی

مترجم: پرویز پهلوان