جنبش اسلامی ازبکستان و اتحادیه ی جهاد اسلامی اتحادیه ی جهادی مبهم در آسیای مرکزی و اتحادیه ی اروپا

اواخر سال ۲۰۰۷ و اواسط سال ۲۰۰۸ بیش از دوازده نفر در آلمان و دیگر کشورهای اتحادیه ی اروپا به اتهام زمینه سازی برای حمله به تاسیسات نظامی ارتش ایالات متحده و نیز حمایت مالی از دو گروه شبه نظامی منطقه ی آسیای مرکزی دستگیر شدند

اواخر سال ۲۰۰۷ و اواسط سال ۲۰۰۸ بیش از دوازده نفر در آلمان و دیگر کشورهای اتحادیه‌ی اروپا به اتهام زمینه سازی برای حمله به تاسیسات نظامی‌ارتش ایالات متحده و نیز حمایت مالی از دو گروه شبه نظامی‌منطقه‌ی آسیای مرکزی دستگیر شدند. بیشتر دستگیر شدگان اهل ترکیه‌ یا کشورهای اروپایی بوده‌اند که تازه اسلام آورده بودند و از آسیای مرکزی نبودند. آگاهان سیاسی غالبا معتقدند که "اتحادیه‌ی جهاد اسلامی" و "حرکت اسلامی‌ازبکستان" یکی هستند ولی باید دید تا چه حد، این دو گروه با هم ارتباط دارند؟ نقش و تاثیر آنها بر اسلام گرایی در آسیای مرکزی چیست؟ یا گروه های شبه نظامی‌که ابتدا در آسیای مرکزی ظاهر‌شدند، چگونه در اتحادیه‌ی اروپا مطرح‌شدند؟ در این مقاله به این سوال‌ها پاسخ داده خواهد شد.

حرکت اسلامی‌ازبکستان به سال ۱۹۹۶ در تبعید تاسیس شد، زیرا در تاشکند، مخالفت مسالمت آمیز علیه رژیم دیکتاتوری اسلام کریم‌اف، دیگر امکان‌پذیر‌نبود. حرکت اسلامی‌ازبکستان، حمایت های بین‌المللی را زمانی به خود جلب‌کرد که نبردهایی را در مناطق مرزی ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان (موسوم به دره‌ی‌فرغانه) در تابستان سال ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ انجام داد. این گروه در بهترین موقعیت خود حدود ۳۰۰۰ عضو داشت که اکثرا ازبک وتاجیک بودند. تا اواخر سال ۲۰۰۱، رهبری این جمعیت را جمعه نمنگانی و طاهر یولداش به عهده داشتند که شماری از پایگاه های چریکی‌شان را در افغانستان و تاجیکستان هدایت می‌کردند.

با هجوم انگلو – امریکین (انگلیسی– آمریکایی) به افغانستان و ساقط‌کردن امارت طالبان، حرکت اسلامی‌ازبکستان پایگاه‌هایش را در افغانستان از دست داد. رهبر نظامی‌این گروه، "جمعه نمنگانی"، طی یک حمله‌ی هوایی به پایگاه های حرکت اسلامی‌ازبکستان کشته شد. اگر چه شایعه‌ها و شنیده‌های مختلفی از محل استقرار بازماندگان حرکت اسلامی‌ازبکستان وجود دارد، اما اعتقاد بر این است که "طاهر یولداش" و ۱۵۰ تا ۲۰۰ نفر از افراد هسته‌ی مرکزی در مناطق قبیله ای وزیرستان جنوبی پاکستان، در منطقه‌ی هم‌مرز با افغانستان استقرار داشته‌باشند. اگر چه "طاهر یولداش" گه گاه در پیام های ویدیویی وانمود می‌کند که حرکت اسلامی‌ازبکستان هنوز قدرت تهاجمی‌خود را حفظ‌کرده است. هسته‌ی مرکزی این گروه، توسط القاعده و طالبان جذب شده بودند تا در جنگ های چریکی بین مرزی علیه دولت افغانستان و نیروهای بین‌المللی وارد عمل می‌شوند در‌حالی‌که شواهد و قرائن، اختلاف زیادی با هم دارند. گزارش‌هایی وجود دارد مبنی براین‌که تعداد افراد جنبش یادشده با جذب پناهندگانی که از آزار و اذیت‌های مذهبی در ازبکستان گریخته بودند، به شدت افزایش‌ پیداکرده‌است.

در وزیرستان جنوبی، تاثیر حضور نظامی حرکت اسلامی‌ازبکستان به مراتب فراتر از تعداد آنهاست زیرا "یولداش" و رزمندگانش از سیاست های قبیله ای محلی نیز متاثر شده‌اند. حرکت اسلامی‌ازبکستان از حضور گروه های بین‌المللی اسلامی‌عرب‌زبان در منطقه نیز تاثیر پذیرفته است و تاکتیک‌هایی نظیر انفجارهای انتحاری و گفتمان جهادی میان آنها شکل گرفته است. جدای از گروهی که اطراف طاهر یولداش بودند، تعداد ۳۰۰ نفر از رزمندگان پیشین حرکت اسلامی‌ازبکستان نیز که از نزدیکی وی به القاعده ناخرسند بودند، در مناطق دیگر پاکستان باشند. قریب ۱۰۰ نفر دیگر از چریک‌ها به همراه خانواده‌هایشان در ایران هستند !؟ اطلاعات کمی ‌درباره‌ی اکثریت شبه نظامیان حرکت اسلامی‌ازبکستان که در عملیات نظامی‌اواخر سال ۲۰۰۱ نجات یافتند، در دست است. به نظر می‌رسد که آنها در کشور ثالثی جای گرفته‌اند یا در گروه‌های کوچک‌تری از نوسازمان‌دهی شده‌اند و یا این که به میل خود و یا به اجبار به ازبکستان و تاجیکستان بازگشته‌اند.

● اتحادیه‌ی جهاد اسلامی‌: یک شبکه‌ی بین‌المللی

اتحادیه‌ی جهاد اسلامی‌ ازبکستان در بهار سال ۲۰۰۴پس از بمب گذاری های عمومی‌در تاشکند و دیگر شهرهای ازبکستان که ۴۹ کشته برجای گذاشت، توجه بین‌المللی را به سوی خود جلب‌کرد. رژیم ازبکستان این حمله‌ها را به اتحادیه‌ی جهاد اسلامی‌و حرکت اسلامی‌ازبکستان نسبت داد، اگر چه هنوز کسی آشکارا مسئولیت این انفجار‌ها را به عهده نگرفته است. عدم وجود شفافیت پیرامون این رویدادها، شک و تردیدهای زیادی را درباره‌ی ارتباط اتحادیه‌ی جهاد اسلامی ‌با حرکت اسلامی‌ ازبکستان دامن می‌زند. عده ای هم به درستی ادعای ساختگی بودن اتحادیه‌ی مذکور توسط سرویس امنیتی ازبکستان را رد کردند. اتحادیه‌ی جهاد اسلامی‌ بر پایه‌ی پیام های ویدیویی و حضور برخط (Online) نه تنها یک افسانه نیست بلکه مثل سازمانی است که نقش چتر حمایتی را برای واحدهای ناشناخته و کانون‌های کوچک و بزرگ بازی می‌کند. رهبران شناخته شده‌ی این تشکیلات "ابویحیی محمد فاتح" و "سهیل منصور" هر دو اصالتاً ازبک و از اعضای پیشین حرکت اسلامی‌ازبکستان می‌باشند. "فاتح" طی یک پیام ویدیویی ۴ دقیقه ای که به صورت برخط (Online) در اواخر سال ۲۰۰۷ ارسال شد، مطرح و معروف گشت.

اتحادیه‌ی جهاد اسلامی، ‌مظنون به داشتن پایگاه عملیاتی در وزیرستان شمالی دیگر منطقه‌ی قبیله ای در مرز پاکستان و افغانستان است، جایی که باور براین است که "طاهر یولداش" و گروهش چند بار دیده شده‌اند. منطقه‌ی عملیاتی اتحادیه‌ی جهاد اسلامی، ‌ولایت های مجاور افغانستان شامل "خوست"، همان جایی‌که جنید‌چیف‌چی عضو متولد در آلمان جهاد اسلامی این تشکیلات ‌در منطقه‌ی ایست بازرسی دولتی، دست به یک عملیات انتحاری زد. فیلم این حمله‌ی انتحاری طی یک نوار ویدیویی به صورت برخط (Online) توسط شبکه‌ی السحاب، از شرکت‌های وابسته به القاعده پخش شد.

آمار قابل اعتنایی از تعداد نیروهای این گروه در دست نیست. عکس‌های موجود نشان می‌دهد کانون‌های نبرد از گروه‌های ۵ تا ۱۲ نفره تشکیل شده است، که تحلیل‌گران می‌گویند، شبیه واحد سازمانی ابتدایی اتحادیه‌ی جهاد اسلامی‌است. به رغم پیشینه‌ی ازبکی رهبران حرکت اسلامی‌ازبکستان، اتحادیه‌ی جهاد اسلامی، ‌شبکه‌ی عضوگیری و حامی ‌بین‌المللی شناخته شده‌اش یک عنصر ترک تبار قدرتمند است. از افراد وابسته به جهاد اسلامی‌که در اروپا دستگیر شده‌اند، هیچ کدام ازبک نبودند. از این رو، به نظر می‌رسد ترکیب اتحادیه‌ی جهاد اسلامی، ‌بین‌المللی تر از حرکت اسلامی‌ازبکستان باشد.

بین گروههای شبه نظامی ترک‌‌تبار در قفقاز شمالی و ازبکستان، هم‌بستگی فکری وجود دارد. "فاتح" فرمانده‌ی اتحادیه‌ی جهاد اسلامی‌در مصاحبه های برخط (Online) خود در سال ۲۰۰۷ با صراحت به این دو منطقه اشاره‌کرد. مبارزان بین‌المللی شناسنامه‌دار غربی برای کنترل منابع طبیعی در سرزمین‌های اسلامی آموزش‌‌می‌بینند. حضور "انگلو– امریکن" در افغانستان و رژیم سکولار در ازبکستان به عنوان دو نمونه در نظر گرفته شده‌اند.

تهدیدی برای اروپا؟ اگر چه آنها در داشتن دشمن مشابه، ایدئولوژی سلفی مشابه و ارتباط تبار شناختی مشترک‌اند، اما حدکت‌اسلامی‌ازبکستان و اتحادیه‌ی جهاد اسلامی‌دو گروه متفاوت اند و روابط جاری بین آنها، بیش‌تر به موضوع اشخاص بر می‌گردد تا ارتباطات سازمانی و ساختاری.

نه حرکت اسلامی‌ازبکستان و نه اتحادیه‌ی جهاد اسلامی‌یک پایگاه حمایتی در ازبکستان یا هر یک از کشورهای هدف ندارند. آنها حتی نقش مردمی نهضت‌های اسلامی، نظیر جنبش حماس در غزه را نیز ایفانمی‌کنند. هنوز هم تاثیرشان فراتر از قدرت عددی و توان نظامی‌آنهاست. اتحادیه‌ی جهاد اسلامی‌با استفاده از رسانه های مدرن و فن‌آوری ارتباطات، موفق شده است توجه رسانه‌ها را به خود جلب کند و خود را بزرگ‌تر و فراگیر تر از آنچه که واقعاً می‌باشد، نشان دهد.

عملکرد هر دو گروه "حرکت‌اسلامی‌ازبکستان" و "اتحادیه‌ی جهاد اسلامی" ‌با راهبرد معروف "ایجاد تنش" هم خوانی دارد. بر اساس این راهبرد، آنها دستاویزی را برای رژیم ازبکستان ایجاد می‌کنند تا از فعالیت های همه‌ی مخالفان، چه سکولار و چه مذهبی، جلوگیری کنند. در نتیجه هنگامی‌که ازبکستان فعالیت‌های بین‌المللی‌اش را برای کمک به مبارزه علیه جنگ و ترور افزایش می‌دهد، به موازات آن نارضایتی از رژیم نیز بین مردم افزایش می‌یابد. حکومت استبدادی در تاشکند، یکی از عواملی است که اعضای "اتحادیه‌ی جهاد اسلامی" ‌و "حرکت اسلامی ‌ازبکستان" را بر می‌انگیزد تا در پی اهداف آرمانی خود، مشی مبارزه‌ی مسلحانه را اختیار کنند. با در نظر گرفتن ساختار مرکزی و گرفتار شدن در جنگ کلاسیک چریکی علیه حکومت و نیروهای بین‌المللی در افغانستان، "اتحادیه‌ی جهاد اسلامی" ‌قویاً روی حمایت گسترده‌ی جنبش طالبان حساب می‌کند. این شکل از رابطه‌ها، توان اتحادیه‌ی جهاد اسلامی‌را افزایش می‌دهد و به احتمال زیاد، آنان را در خارج از آسیای مرکزی برای حمله به سفارت‌خانه‌ها و سرکنسولگری های ازبکستان تشویق می‌کند. از این رو، براساس آنچه که گفته شد، می‌توان انتظار داشت حمله به اهداف حامیان رژیم اسلام کریم‌اف (ایالات متحده، امارات متحده‌ی عربی، اسراییل و یا کره‌ی جنوبی) افزایش یابد.

این مسئله یک چالش مستقیم برای امارات متحده‌ی عربی، نه تنها از نظر ملاحظات امنیتی بلکه همچنین از نظر راهبردهای این کشور نسبت به رژیم های خودکامه‌ای همچون حکومت ازبکستان است. جذابیت و منافع اقتصادی، همچنین موقعیت ژئو‌استراتژیک آسیای مرکزی، اکنون به ‌اندازه‌ی خلیج فارس و آفریقا طی قرن های هفدهم و هجدم اهمیت دارد. به هر حال، شخص نتایج کار را باید ارزیابی کند. اگر چه امکان هدف قرار‌گرفتن برای گروه‌های شبه نظامی متفرق جدی است، احتمال آن‌که حمله به خاک اروپا، امارات متحده‌ی عربی را بی‌ثبات‌کند، چندان زیاد نیست. چالش اصلی در این مورد به خطرپذیری تروریسم کم‌تر از تامین امنیت جامعه‌ی ازبکستان در درازمدت مربوط می‌شود و هر کس که موفق شود استمرار حاکمیت فعلی را بیشتر تضمین‌کند، نظر مساعد امارات متحده‌ی عربی و غرب را بیش‌تر جلب خواهد‌کرد.

عنوان مقاله: The Islamic Movement of Uzbekistan and the Islamic Jihad Union: a jihadi nebulous in Central Asia and the EU

ماخذ: http://www.caucaz.com/home_eng/breve_contenu.php?id=۳۴۴

نویسنده: برینودی کوردیرا

مترجم: محمد رضا ستاری