بررسی استانداردهای بین المللی ساختار سازمانی و مدیریتی در آموزش مامایی و پیشنهاد استانداردهای مناسب كشوری

استانداردهای اعتباربخشی آموزش غیرمستقیم مامایی در آمریكا توسط شاخه اعتبار بخشـی كالـج آمریكایـی پرستـار ماماهـا تدوین مـی شود

● مقدمه:

كاهـش كیفیـت آموزشـی یكـی از مسائـل عمده ای است كه در سال های اخیر برنامه ریزان آموزشی به ویژه در كشورهای جهـان سوم با آن رو به رو بوده اند (۱) به همین دلیل در دو دهه ی

اخیر تمایل به ارتقای ثمربخش و كارایی نظام های آموزش عالی افزایش پیدا كرده (۲) و بازنگـری در ساختار و محتـوای آموزش ضرورت یافتـه است (۳) از دیدگاه صاحب نظران تعلیم و تربیت و مدیـریت آموزشـی رویارویـی با چالش هـای هـزاره سوم تنها با ارایه آموزش هـا و گـسترش جایگاه های آموزشی مقدور نمی باشد بلكه تحول سیستم هـای آموزشی در گرو شایستگـی تحول

آفرینان (مدیران) آن است (۴). از آغاز قرن اخیر تنهـا كشورهایـی موفق به توسعه و ایجاد نظـام مناسب در مؤسسات آموزشی خود بوده اند كه از مدیران آموزشی تحصیلكرده و دارای شایستگی- های حرفـه ای بهره برده انـد (۵).

چرا كه اكـنون عصر مدیریت و رهبری است و موفقیت نهادهـا و سازمان ها تا حد زیادی به كارآیی و اثر بخشی مدیریت بستگی دارد كه این مهم در گرو پای بندی مدیر به اهداف، رسالت و فلسفـه وجودی نظـام آموزشی است تا جایی كه در مقوله استانداردهای آموزشـی یكی از معیارهـای ارزشیابی سنجـش عملكـرد مدیـر را، میـزان تحقـق آموزشـی بـر شمرده انـد (۶). بنابراین با توجه به رسالت هـای اساسی دانشگاه كه عمدتاً شامل آموزش، تحقیق، پژوهش، انتشارات، ایجاد فرهنگ مكتوب، ارائه خدمـات علمی و مشـاوره ای به جامعـه و رشـد حرفه ای می باشد، مدیران دانشگاهی نقش اساسی و استراتژیك در تحقق این رسالت ها دارند (۷).

امـروزه ضـرورت حضور پیوستـه و مـداوم استاندارد در عرصه هـای مختلف زندگی بشر به طور عام و در عرصه آموزش به طور خاص احساس می گردد (۸). با مقایسه عملكرد كشورهای مختلف در پرداختن به مسئله استاندارد و استاندارد كردن و ارزیابی نتایج به دست آمده، همچنین ارزیابـی جایگاه كشور ما در این حركت رو به رشد جهانی دور از ذهن نخواهد بود اگر گفته شود ما نیز به یـك بازنگـری جدی تـر و نگاهـی عمیق تـر در برخورد با این مقوله به خصوص در حوزه تعلیم و تربیـت نیازمنـدیم (۹).

مطالعـات حاكی از آن است كه كشورهای مختلف با توجه به شرایط فرهنگی، سیاسـی، اجتماعـی و جایگاه خود در پهنه این كره خاكی، استانداردهای ملـی خود را تدوین و دنبال نموده انـد و البته در این زمینه از مطالعات جهانی و تجارب پیرامون دور و نزدیك و اقتباس، انتخاب، الگو برداری و شبیه سازی نیز غفلت نكرده اند (۱۰) كه در مورد آموزش مامایی تلاش كشورهای آمریكا، استرالیا، كانادا و نیوزیلند در زمینه استانداردهـا قابل ذكر است. در آمریكا شورای اعتبار بخشی آموزش مامایی (Midwifery Education Accreditation Council=MEAC)،

به عنوان یك اتحادیه غیر انتفاعی در سال ۱۹۹۱ به وسیله ائتلاف فارغ التحصیلان مامایی و با هدف اعتباربخشی برنامه های آموزشی مستقیم مامایـی تأسیس شد این شورا، استانداردها و معیارهایـی را برای آموزش مامایی تدوین كرده كه منعكس كننده صلاحیت ملی و اصول مراقبت های مامایی می باشد كه به وسیله اتحادیه ماماهـای آمریكای شمالی (MANA= Midwives Alliance of North Amenica) و در دوازده حوزه زیر تنظیم شده اند: رسـالت و اهداف، برنامه درسـی، هیأت علمـی، تجهیـزات و تسهیلات، عملكـرد مالی و اداری، مدیریت، دانشجویـان، پذیرش و ثبت نام، طـول بـرنامـه آمـوزشـی و اهـداف مقطـع، مـوفقیـت دانشجویـان در ارتبـاط بـا رسـالت و شكایـات دانشجو، بودجه (۱۱).

استانداردهای اعتباربخشی آموزش غیرمستقیم مامایی نیز در آمریكا توسط شاخه اعتبار بخشـی كالـج آمریكایـی پرستـار- ماماهـا (American College of Nurse Midwives=ACNM) تدوین مـی شود (۱۲). در كشـور نیوزیلنـد نیز شـورای پرستاری نیوزیلند (Council of Newzealand) استانداردهای لازم برای آموزش مامایی را در ده حوزه معرفی كرده است (۱۳).

البته واضح است كه اعمال همه استانداردهای خارجی به لحاظ تفاوت های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعـی و از همه مهم تر ویژگی های دانشگاه-های علوم پزشكی در محیط هـای آموزشی ایران چندان مناسب نمـی باشد. حال با عنایت به نقش آموزش مامایی در ارتقاء سلامت جامعه و اینكه در منابـع و متون علمـی فارسی زبان در ارتبـاط با مسئلـه استانداردهـای آموزشی به طور عـام و

استانداردهای آموزشی رشته مامایی به طور خاص مطلـب قابل استنـادی وجود ندارد و به منظـور

فراهم نمودن معیـاری برای ارزشیابی گروه هـای آموزشی از نظر ساختـار سازمانـی و مدیریتی و توسعـه و بهـبود روز افزون كیفیت فعالیت هـای مدیران و حركت به سوی ایده آل های مدیریتـی، پژوهشگران بر آن شدند تا این مطالعه را با هدف بررسی و استخراج استانداردهای بین المللی در حوزه ساختار سازمانـی و مدیریتـی در آموزش مامایی انجام داده و استانداردهای مناسب كشوری را براسـاس نظر كارشناسان پیشنهـاد دهند. امید است ره آورد این تـلاش سبـب ارتقـاء كیفیـت آموزش سازمانـی و برنامه ریزی های آتی مناسب در سطح دانشگاه های علوم پزشكی كشورگردد.

● مواد و روش ها:

این پژوهـش یك مطالـعه چند بعدی (تری-انگولیشن) از نوع Method Triangulation بوده كه در سال های۱۳۸۲-۱۳۸۱ در دانشكده پرستاری و مامایـی اصفهان و در طی هفت مرحلـه انجام شده است. در مرحله اول با استفاده از سایت های شبكـه جهانـی و مكاتبه با كشورهـای مختلـف استانداردهای مامایی گردآوری و ترجمه گردید.

در مرحله دوم طی چندین جلسه پژوهشگران ضمن بررسـی استانداردهـای جهانی گـردآوری شده و با استفـاده از آنها همچنیـن با توجـه بـه مـوازین و ساختـار سازمانی كشور، حوزه هـا و استانداردهـای پیشنهـادی برای كشور را تنظیـم نمودند. در مرحله سوم ضمن توضیـح در مورد استانداردهای آموزشی، روش های تدوین و نقش آنها در ارتقای كیفیت آموزش، ده تن از اعضای هیأت علمی گروه مامایی دانشگاه علوم پزشكی اصفهـان، در مـورد حوزه هـا و استـانداردهـای

پیشنهادی تنظیم شده نظر سنجـی صورت گرفت و در همین راستا ابزار مذكور در اختیار شش تن از اساتید گروه پرستـاری و چهار تن از صاحب نظران آموزش پزشكی در مركز مطالعات و توسعه آموزش پزشكی دانشـگاه علوم پزشكی اصفهان قرار داده شد و نظـرات ایشـان نیز جمـع آوری گـردید.

در مرحله چهـارم ضمن اعمال نظـرات اصلاحی و پیشنهادات اعضای هیأت علمی گروه مامایـی و صاحب نظـران آمـوزش پرستـاری و آموزش پزشكی دانشـگاه علوم پزشكی اصفهان، پرسشنامه استانداردهـا در دو حوزه تهیه و در ۲۵ نسخـه تكثیر شد، همچنین اطلاعـات جامعی در مورد پژوهـش حاضر، استانداردهـای آموزشـی، نقش آن در ارزیابی كـیفیت آموزش و چگونگی تدوین و موارد كاربـرد آنها بر روی نوار كاست ضبـط شده و به تعـداد واحدهای مورد پژوهش (۲۵ عدد) تكثیر گردید در این مرحله از تكنیك دلفی كه یكی از فنون مشهور توافق یابی است برای نظرسنجی استفاده شد، بدین ترتیب كه پرسشنامه- ها و نوارهـای كاسـت بـا پسـت پیشتـاز بـرای واحدهای مورد پـژوهش ارسال گردیده و از آن دسته از واحدهای مورد پژوهش كه مدیر گـروه بودند تقاضا شد ضمن مشورت با اعضای هیأت علمی گروه مامایی دانشكده مربوطه نظرات خود را در قالب مطلـوب، نسبتاً مطلوب و نامطلـوب مشخـص نمایند و چنانچـه استانـداردی از نظر ایشان نسبتاً مطلوب یا نامطلوب بود علـت آن را ذكـر نمایند.

همچنین هرگونه پیشنهاد اصلاحـی در هر زمینـه را، كتبـاً اعـلام نماینـد و از سایـر واحدهای مورد پژوهش (اعضای هیأت بورد) نیز به همین ترتیب نظرات شخصی به صورت مكتوب دریافت گردید. در مرحله پنجم پاسخ های ارسالی مورد بازنگری قرار گرفت و ضمن نظم بخشیدن به نظرات و پیشنهادات، اصلاحـات و تغییـرات لازم در استـانداردهای پیشنهادی اعمال شد. در مرحله ششم اصـلاحات و تغییرات اعمال شـده مجـدداً به استحضـار واحدهـای مورد پژوهـش رسـانیده شد و اظهـار نظر مجدد آنها در مـورد استانداردهای اصلاح شده كسب گردید. در مرحله هفتـم براسـاس نظـرسنجـی بـه عمـل آمـده از واحدهای مورد پژوهش در مرحله ششم، نظرات ایشـان در استـانداردهـای پیشنهـادی اعمـال و سرانجام استانداردهـای نهایی، تدوین گردیدند. روایـی ظاهری ابزار تهیه شده با استفاده از نظر دیگر صاحب نظران تأیید شده و پایایی این ابزار در زمان استفاده از آن جهت اعتبار بخشی رشته مامایی مشخص می شود.

با توجه به دانش و ویژگی های خاص مدیران گروه مامایی و نیز اعضای هیأت بورد مامایی در اظهار نظر در مورد رشته مامایی، جامعه پژوهش این تحقیق كلیه مدیران محترم گروه های مامایی دانشگاه های علوم پزشكی سراسر كشور و اعضاء هیأت بورد شاخه مامایی می باشند. تعداد نمونه- های این پژوهـش ۲۵ نفر بوده كـه ۲۱ نفر آنهـا مدیران گروه های مامایی واجد شرایط دانشگاه- های علـوم پزشكـی سطح كشور و ۴ نفر دیگـر نیز از اعضـای هیأت علمـی گروه هـای مامایـی (اعضای هیأت بورد مامایی) می باشند.

كلیه اعضاء محترم هیـأت بورد شاخه مامایـی از طریق سرـ شماری و مدیران گروه های مامایی دانشگاه های علوم پزشكی كشور (كه حداقل مقطع كارشناسی پیوسته مامایی دارند) از طریق نمونه گیری آسان در این پژوهـش شركـت داده شدنـد. در زمینـه معیارهـای ورود به مطالـعه، مدیـران گروه هـای مامایـی دانشگاه هـای دولتـی بـا حداقـل مقطـع كارشناسـی پیوسته مامایی و كلیه اعضای هیأت بورد مامایی واحدهـای مورد پژوهش بوده اند و چنـانچه مدیر گروه در زمان انجام این پژوهـش در مأموریت یا استعلاجی بسر می برد، فردی كه به طور موقتی جانشین وی بود، در پژوهش شركت داده شـده اسـت.

بـرای تجـزیه و تحلـیل ایـن اطلاعـات از روش های آمار توصیفـی (فراوانی نسبی) استفاده شده است بدین معنا كه در مرحله نخست نظرسنجی، از واحدهای مـورد پژوهـش در رابطـه با هر یك از استانداردهای پیشنهـادی به صورت طیفـی از مطلـوب، نسبتـاً مطلوب و نامطلوب سئوال شده بود كه در مجموع فراوانـی نسبی پاسخ ها محاسبه و براساس آن و پیشنهادات واحدهای مورد پژوهش تغییـرات اصلاحی لازم انجام گرفته است.

● نتایج:

استانداردهای ساختار سازمانی و مدیریتی با استفاده از استانداردهای كشورهای آمریكا، كانادا، استرالـیا (و ایالت تاسمانیا) نیوزیلـند و همچنین استانداردهـای سازمـان بهـداشت جهانـی برای آمـوزش مامایـی در دو حـوزه تـدوین و بـرای پیشنهاد در كشور از طریق اجماع به نظرسنجـی گذاشته شد كه پس از جمع آوری اطلاعـات از طریق تكنیك دلفی در طی چند مرحله مشخص گردید كه اكـثریت استانداردهـا در مرحلـه اول پژوهـش توسط واحدهـای مورد پژوهـش ۱۰۰ درصـد مطلـوب اعـلام شدنـد (حـوزه رسـالت و اهـداف ۷۶ درصد و حوزه ساختـار سازمانـی و مـدیریت ۷۹ درصـد) و تنهـا تعـداد كمـی از استانداردها به عنوان نسبتاً مطلوب (حوزه رسالت و اهداف ۶/۷ درصد و حوزه ساختار سازمانی و مدیریت ۵/۱۲ درصد) و نا مطلوب (حوزه رسالت و اهداف ۱۵ درصد و حوزه ساختار سازمانـی و مدیریـت ۸ درصـد) گـزارش شـده بودنـد كـه اصلاحیه ها براساس پیشنهادات و براساس ساختار اداری، آموزشـی كشـور بـه صـورت اصـلاح استاندارد، تغییر مكان، ادغام استاندارد و یا حذف آن انجام گردید.

فرانك صفدری ده چشمه

كارشناس ارشد آموزش مامایی

E-mail: Vida۱۰۰[e-mail]

روشنك حسن زهرایی، سهیلا احسان پور

منابع:

۱. مشایخ ف، بازرگان ع. در ترجمه برنامه ریزی استراتژیك در نظام آموزشی. كافمن ر، هرمن ج (مؤلفین). تهران: انتشارات مدرسه. ۱۳۷۴: ۱۲.

۲. رخساری زاده س. میزان تحقق اهداف آموزشی گروه داخلی دانشكده پزشكی بقیه ا... (عج). مجله ایرانی آموزش در علوم پزشكی.۱۳۸۱. شماره ۷ : ۶۱.

۳.Angeles l. Extracts from the orientation note of the workshop on the future of strategic planning. IIEP Newsletter.july۱۹۸۸۸۹۴; ۵(۳): ۱-۵.

۴. رحیمی ش. تدوین استانداردهای عملكرد ثمر بخش مدیران ابتدایی در ایران. طرح پژوهشی. تهران. معاونت برنامه ریزی و منابع انسانی وزارت آموزش و پرورش دفتر بهبود كیفیت و راهبری استانداردها. ۱۳۸۱: ۵.

۵. خنیفر ح (مؤلف). درآمدی بر استاندارد و استانداردسازی در آموزش و پرورش. تهران. نشر آثار معاصر. ۱۳۸۲: ۵۰.

۶. خنیفر ح (مؤلف). درآمدی بر استاندارد و استانداردسازی در آموزش و پرورش. تهران. نشر آثار معاصر. ۱۳۸۲: ۵۰.

۷. سلطانی ا. (مؤلف). طراحی و برنامه ریزی بلند مدت آموزش عالی كشور به عنوان یك قلمرو حرفه ای (ایران ۱۴۰۰). اصفهان: انتشارات اركان. ۱۳۷۸: ۴۱.

۸. محب علی د، رحمان سرشت ح (مؤلفین). مدیریت استراتژیك (كاربردی). تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.۱۳۷۳: ۱.

۹. احمدی ر. نیاز به اصلاحات آموزشی. فصلنامه از دیگران. ۱۳۸۱: سال سوم. شماره۳: ۵۷.

۱۰. فتحیواجارگاه ك (مؤلف). مدرسه استاندارد. تهران: انتشارات فاخر. ۱۳۷۹: ۷.

۱۱. Midwifery Education Accreditation Council standards. Available from: http://www. meacschools. org/index. html.

۱۲.Avery M .The Evolution Of The Core Competencies For Bacic Midwifery Practice.The Journal of midwifery &womens Health۲۰۰۰۸۹۴; ۶ (۴۵): ۵۳۲-۵۳۵.

۱۳.Nursing council of Newzealand. Midwifery department handbook. ۲۰۰۰: ۲۶

۱۴.American College of Nurse-Midwives. Criteria for Accreditation of Education Programs in Nurse–Midwifery and midwifery with Guidline For Elaboration and Documentation of Accreditation Criteria. ۱۹۹۹: ۸-۴۴.

۱۵. Collge of Midwives of British Columbia. Education Program Approval.۲۰۰۳: ۱-۱۱.

۱۶. Australian College of Midwives Incorporated. Standards for the Accreditatrion of three year Bachelor of Midwifewry Programs. ۲۰۰۲: ۳-۲۹.

۱۷. Midwifery Education Accreditation Council. Midwifery Education Hand book. Section C. ۲۰۰۳: ۵-۱۰.

۱۸. Sanders f. standards for education. Available from: http://www.orst.edu/ accreditation/handbook/introduction/nwassoc.html.

۱۹.approval standards for midwifery education in BC. Available from: http://www. cmbc.bc.ca/docs/what is.htm.

۲۰. Accreditation midwifery in Austeralia Available from:http://www. dest. gov. au/ highered/nursing/pubs/midwifery/۱۶.htm.

۲۱. Nursing council of Newzealand. Programme Leading to Registration as a midwife Audit Tool.۲۰۰۲: ۱-۲۴.

۲۲- WHO sterategy for quality control and assurance in mid wifery Available from: http:// www.see-educoop.net/education

۲۳. Sanders f. standards for education. Available from: http://www.orst.edu/ accreditation/ handbook/introduction/nwassoc.html.

۲۴.Forutan H. Management in Medical Education.۲۰۰۲, Available from: http://www. atgci.org/hmdc/Management%۲۰in%۲۰Education.ppt.

Abstruct

Title: Investigating international management and organization standards in midwifery and proposing appropriate national standards.

Authors: Safdari. F, Hassanzahraie. R, Ehsanpour. S.

Introduction: Nowadays, it is essential to the educational systems to move toward effective and optimal education. The necessity of managerial and educational programs adaptation with professional improvement and standards is felt well.

Since midwifery education plays an important role in the public health improvement, this study has tried to determine international management and organization standards in midwifery education and also suggests appropriate national standards.

Methods: This was a Triangulation study conducted in ۲۰۰۳. The research samples consisted of managers of midwifery department with bachelor’s degree and also the members of the division of midwifery board who were selected by convenience and census sampling respectively.

In order to suggest domestic standards,data collection was performed during ۶ stages. After a vast research and collecting the standards of different countries through stages ۱-۳, the proposed area and standards were determined by experts in Isfahan University of Medical Sciences.

Through stages ۴-۷, Delphi method was used to take votes and finally resuls were analyzed via descriptive statistics.

Results: The findings of this study include ۲ distinct areas and ۳۷suggested standards for mission and goals(۱۳standards), management and organization (۲۴ standards).

Discussion: Extracting management and organization standards in midwifery education and suggesting appropriate national standards can help the planner to collect midwifery mission and goals. It is important for designing managing structure and finally for evaluation of management system in midwifery dicipline according to these standards.

---