تغییرات اقلیمی و کشاورزی جهان

تا زمانی که تجارت کشاورزی به طور کامل آزاد نشود و خطوط ارتباطی مناطق حاشیه ای با سایر مناطق تقویت نگردد, اختلاف بین قیمت در سطوح محلی, ملی و منطقه ای وجود خواهد داشت و در نتیجه, ممکن است در زمان بروز پدیده هائی مانند خشکسالی, قیمت ها شدیداً بالا برود

کشاورزی یکی از منابع اصلی آزاد شدن گازهای گلخانه‌های است و در اثر سوزانیدن بیوماس، به‌ویژه در مناطق جنگلی و مراتع، مقادیر زیادی دی‌اکسیدکربن وارد هوا می‌شود.

همچنین نیمی از کل گاز متان آزاد شده منشاء کشاورزی دارد. گرچه ماندگاری گاز متان کوتاه‌تر است، اما تأثیر آن بر گرم شدن هوا بیست برابر بیشتر از دی‌اکسیدکربن است و بنابراین یکی از مهمترین عوامل گرم شدن جهان در کوتاه‌مدت به شمار می‌آید. در حال حاضر سالانه حدود ۵۴۰ میلیون تن گاز با منشاء فعالیت انسانی آزاد می‌شود که سالانه حدود ۵ درصد رشد دارد.

حدود یک چهارم کل گاز متان فقط از دامپروری (به‌صورت تخلیه گاز معده دام و تجزیه فضولات) آزاد می‌شود. با افزایش تعداد دام و گسترش دامپروری صنعتی، پیش‌بینی می‌شود تولید کود حیوانی در سال ۲۰۳۰ حدود ۶۰ درصد افزایش داشته باشد. به همان نسبت گاز متان بیشتری آزاد خواهد شد.

برنج‌کاری غرقابی از دیگر منابع اصلی آزادشدن گاز متان به شمار می‌آید و حدود یک‌پنجم کل گاز آزاد شده از طریق فعالیت‌های انسانی تشکیل می‌گردد. براساس پیش‌بینی‌ها، مساحت اراضی تحت کشت برنج آبی تا سال ۲۰۳۰ حدود ۱۰ درصد افزایش خواهد یافت. اما میزان حجم گاز متان آزاد شده رشد آهسته‌تری خواهد یافت، زیرا پیش‌بینی می‌شود در آینده به تنظیم آبیاری و مدیریت تغذیه گیاه توجه بیشتری شود و همچنین ارقامی کاشته شوند که متان کمتری آزاد می‌کنند.

در انتشار اکسید نیتروژن، که از گازهای گلخانه‌ای مهم به شمار می‌آید، نیز کشاورزی نقش مهمی دارد. اکسید نیتروژن در اثر فرآیندی طبیعی تولید می‌شود، ولی آبشوئی، فراریت و ورود کودهای از ته به رواناب سطحی و نیز تجزیه باقی‌مانده محصول و فضولات دامی موجب تشدید آن می‌شود. حدود نیمی از گاز اکسید نیتروژن آزاد شده از فعالیت‌های انسانی منشاء دامی دارد. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۳۰ میزان انتشار اکسید نیتروژن با منشاء کشاورزی حدود ۵۰ درصد افزایش یابد.

زراعت می‌تواند عاملی برای تثبیت کربن باشد، اگر چه عموماً این بائور وجود دارد که ظرفیت ذخیره کربن در خاک نیز مانند ذخیره‌کننده‌های بیولوژیکی (به‌ویژه پوشش گیاهی) محدود است. مقدار کل کربن قابل ذخیره در خاک به نوع محصول و شرایط محلی بستگی دارد و پس از چندسال کشت، معمولاً نرخ تثبیت کربن کمتر می‌شود، تا به حد ظرفیت اشباع خاک برسد. در سال‌های ۹۹ـ۱۹۹۷ حدود ۵۹۰ تا ۱۱۸۰ میلیون تن کربن فقط در خاک‌های زراعی تثبیت شد (به‌صورت موادآلی خاک از باقیمانده محصول و کودحیوانی). براساس پیش‌بینی‌هائی که در مورد میزان تولید محصولات کشاورزی به‌عمل آمده است، می‌توان انتظار داشت که رقم فوق تا سال ۲۰۳۰ حدود ۵۰ درصد افزایش یابد.

تحولات دیگری نیز وجود دارند که در صورت وقوع آنها، رقم فوق حتی بیشتر خواهد شد. برای مثال اگر در هر سال فقط ۲ میلیون هکتار از ۱۲۶ میلیون هکتار اراضی شور موجود احیاء شود، سالانه ۱۳ میلیون تن کربن اضافی تثبیت می‌شود. در کشورهای توسعه‌یافته سیاست اختصاص دائمی بخش از اراضی به‌عنوان زمین‌های نکاشت نیز نقش مهمی در افزایش حجم تثبیت کربن ایفا می‌کند.

با گسترش شیوه‌های کشاورزی بدون شخم و مبتنی بر حفاظت منابع، سالانه حدود ۱/۰ تا ۱ تن در هکتار کربن تثبیت خواهد شد و به‌دلیل کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی برای شخم‌زنی، از میزان دی‌اکسیدکربن آزاد شده ۵۰ درصد کاسته می‌شود. ظرفیت‌های فراوانی برای رشد شیوه‌های کشاورزی بدون شخم و مبتنی بر حفاظت منابع طبیعی وجود دارد. اگر تا سال ۲۰۳۰ معادل ۱۵۰ میلیون هکتار به مساحت اراضی دیم تحت این شیوه از مدیریت اضافه شود، با فرض نرخ متوسط تثبیت سال ۲/۰ تا ۴/۰ تن در هکتار می‌توان پیش‌بینی کرد که ظرف چند سال اول سالانه حدود ۳۰ تا ۶۰ میلیون تن کربن تثبیت شود.

اگر در مناطقی که از این شیوه‌ها استفاده می‌شود، اجراء آنها متوقف شود و به شیوه‌های قبلی روی آورده شود، کربن تثبیت شده در طول چند سال مجدداً آزاد خواهد شد. اهمیت نقش اراضی کشاورزی در تثبیت کربن در این است که فرصت و زمان کافی را برای مبارزه با عوامل و منابع آزاد شدن دی‌اکسیدکربن به‌دست می‌دهد.

پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۳۰ میزان تجمع دی‌اکسیدکربن در جواز ۳۵۰ppm به ۴۰۰ppm برسد دی‌اکسیدکربن باعث باریک‌تر شدن روزنه‌های گیاه می‌شود و به این ترتیب هدر رفت آب را کاهش می‌دهد. افزایش تجمع دی‌اکسیدکربن در جو زمین هم باعث تحریک فتوسنتز می‌شود و عملکرد بسیاری از محصولات کشاورزی را تقویت می‌کند.

پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۱۰۰ دمای زمین به‌طور متوسط ۴/۱ تا ۸/۵ درجه سانتیگراد افزایش یابد. این رقم تا سال ۲۰۳۰ نسبتاً کمتر خواهد بود و حدود ۵/۰ تا ۱ درجه سانتیگراد پیش‌بینی می‌شود.

افزایش دما در مناطق مرتفع و معتدل بیشتر خواهد بود و تغییرات اقلیمی در این مناطق موجب رونق کشاورزی خواهد شد. مساحت اراضی مناسب برای کشاورزی افزایش خواهد یافت و هزینه نگهداری دام در زمستان‌ها کمتر خواهد شد، عملکرد محصولات بالاتر خواهد رفت و سرعت رشد جنگل‌ها بیشتر خواهد شد. اما از سوی دیگر بخشی از زمین‌های مرغوب به‌ویژه در نواحی ساحلی، سیلابی خواهند شد.

در مناطقی که ذخایر آب محدودتری دارند، به‌ویژه در نواحی گرمسیری، افزایش دما موجب افزایش تبخیر و تعرق خواهد شد و میزان رطوبت خاک کاهش خواهد یافت. بخشی از اراضی تناسب خود را برای کشاورزی از دست خواهد داد و قسمتی از مراتع گرمسیری خشک خواهد شد.

افزایش دما همچنین باعث افزایش تنوع و تقویت قدرت زمستان گذرانی آفات کشاورزی خواهد شد. در اقیانوس‌ها با افزایش دما، رشد پلانکتون‌ها کمتر خواهد شد، صخره‌های مرجانی به سفیدی خواهد گرائید و الگوهای تغذیه و ازدیاد نسل ماهیان برهم‌خواهد خورد. محیط زندگی گونه‌های سرد آبی مانند ماهی روغن نیز محدودتر خواهد شد.

---