فلسفه آینده‌ساز است

با اینکه فلسفه از ازمنه قدیمی و از دوره باستان یکی از فعالیت‌های اصلی اقوام ایرانی بود و به نوعی این فعالیت ذاتی ایرانی‌ها و جزء سنت‌های اصیل ماست در حال حاضر و در عصر جدید در …

با اینکه فلسفه از ازمنه قدیمی و از دوره باستان یکی از فعالیت‌های اصلی اقوام ایرانی بود و به نوعی این فعالیت ذاتی ایرانی‌ها و جزء سنت‌های اصیل ماست در حال حاضر و در عصر جدید در اثر گسستی که با فرهنگ گذشته پیدا کردیم اهمیت فلسفه کمتر مورد توجه قرار گرفت. ما از این امر غافل شدیم که حتی اگر بخواهیم با علوم جدید و مظاهر صنعتی آشنا شویم احتیاج به یک زیربنای تفکری داریم. این فضا را فلسفه در اختیارمان می‌گذارد. به طور کلی فلسفه در عصر جدید از دوره تجدید حیات فرهنگی غرب با علوم جدید همراه بود و در واقع علم و فلسفه متقابلاً در خدمت یکدیگر بودند. مثلاً فرانسیس بیکن و دکارت که در ایران شناخته‌شده هستند در همین راستا حرکت کردند. کانت که به معنایی فلسفه نظری‌اش انعکاسی از علم و فیزیک نیوتنی است نیز از جمله آنهاست. بنابراین توجه به فلسفه اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. اما گاهی این سوءتعبیر و پیشداوری نادرست نزد ایرانیان دیده می‌شود که تصور می‌کنیم با پیشرفت فلسفه ممکن است رکودی در علوم به وجود ‌آید. باید گفت درست برعکس این موضوع صادق است. اگر فلسفه رشد نکند علم هم به جایی نمی‌رسد و شاهد علوم تقلیدی و نه ابداعی خواهیم بود. ایرانیان برای آنکه بتوانند در عرصه علوم جدید صاحب نظر باشند باید توجه‌شان به فلسفه بیشتر شود. رشد فلسفه موجب خواهد شد که در علوم نیز شخصیت خود را در دنیا به اثبات برسانیم و نظر خاص خود را به جهانیان عرضه کنیم.

با صداقت عرض می‌کنم کاربرد اصلی فلسفه که از همه چیز مهم‌تر است جنبه آموزشی‌اش است. در آموزش، فلسفه حرف اول را می‌زند. اگر دانشگاه‌های ایران قادر نیستند آنچه را که از آنها انتظار می‌رود تولید کنند علتش بی‌توجهی به فلسفه است. فلسفه عامل آموزش است و به تعبیری دیگر حربه اصلی آموزش در دست فلسفه است که موجب رشد ذهن می‌شود. به همین دلیل در همایش جهانی فلسفه در ایران نیز یک قسمت از آن به آموزش فلسفه به نوجوانان اختصاص داده شده است. در دنیا به خصوص در ۱۵ سال اخیر اصرار بر این است که به نحو مبتکرانه‌ای فلسفه را به نوجوانان و حتی کودکان آموزش بدهند. این کار برای ایجاد توسع ذهنی برای آنها صورت می‌گیرد.

من در حدود ۵۰ سالی که کار فلسفی می‌کنم شخصاً به عنوان یک دانشجوی فلسفه چراکه فیلسوف یعنی دانشجو و با یک عمر تحقیق و تدریس، تصور می‌کنم اگر قومی تفکر و فلسفه را رایج نکند آن قوم آینده‌ای نخواهد داشت. فلسفه بعد آتی دارد و آینده‌ساز است. فلسفه یادآور گذشته نیست بلکه آینده را طراحی می‌کند. به این معنا تمام فلاسفه از غربی‌ها گرفته تا شرقی‌ها از اسپینوزا و دکارت تا ملاصدرا و قطب‌الدین در گذشته فرهنگ انسان قرار ندارند بلکه این افراد آینده را تضمین و تبیین می‌کنند. امروز حتی با مطالعه آثار افلاطون که بیش از دوهزار سال پیش نوشته شده است می‌توانید امکانات آینده را به تصور درآورید. به این صورت فلسفه ذهن را آماده می‌کند تا امکانات آینده را در نظر آوریم و تامین قدرتی است که انسان می‌تواند در آینده داشته باشد. منظورم از قدرت، قدرت فرهنگی، وجدانی، فکری و قدرت سازماندهی جامعه است. به همین دلایل و بسیاری دلایل دیگری که در اینجا مجال پرداختن به آنها نبود روز جهانی فلسفه و همایشی که قرار است در ایران برگزار شود برای ایرانیان مغتنم است. مطبوعات و خبرگزاری‌ها باید از این موقعیت استفاده کنند و تا حدی که مقدر است این بحث‌ها و گفت‌وگوها را منعکس کنند تا از این طریق مردم را نسبت به اهمیت فلسفه حساس سازند چراکه باید از این بحث‌ها نتیجه‌ای نیز حاصل شود؛ نتیجه‌ای که تنها منحصر به خارجی‌ها نیست و مردم ما در داخل هم باید در آن سهیم شوند. مردم باید به زیربناهای اصلی فرهنگ که همان فلسفه است، حساس شوند.

کریم مجتهدی