تغذیه صحیح در دوران بارداری

آرزوی هر مادری این است که دوران بارداری خود را به خوبی و تندرستی بگذراند و جنین یا فرزند آینده اش که درون رحم اوست, به خوبی رشد کند تا بعد از ۹ ماه انتظار, فرزندی سالم و طبیعی متولد شود

آرزوی هر مادری این است که دوران بارداری خود را به خوبی و تندرستی بگذراند و جنین یا فرزند آینده‌اش که درون رحم اوست، به خوبی رشد کند تا بعد از ۹ ماه انتظار، فرزندی سالم و طبیعی متولد شود. برای این منظور مادران باید:

۱) در دوران آبستنی خود تغذیه صحیح و سالم داشته باشند.

۲) از برخورد با عوامل خطرساز جلوگیری کنند.

۳) از مصرف داروی خودسر انه خودداری کنند.

خانم‌هایی که از نظر مالی نسبتا محروم و تحصیلات کمی هم داشته باشند، از نظر تغذیه و رژیم غذایی دوران بارداری بیشتر آسیب‌پذیرند. خانمی که حامله شده است، نه‌فقط به حمایت روانی و رفتار خوب اطرافیان نیاز دارد، بلکه به علت پرورش جنین داخل رحم خود ، نیاز به تغذیه کافی و سالم دارد تا جنین او کاملا رشد کند و سالم متولد شود. کمبود مواد غذایی در دوران آبستنی ، نه‌فقط منجر به ضعیف و لاغر شدن مادر می‌شود، بلکه رشد جنین را هم تحت تاثیر قرار داده و باعث می‌شود نوزاد با وزن کم یا حتی ناقص متولد شود. جنین در داخل رحم مادر رشد بسیار سریعی دارد (وزن جنین از یک گرم در هفته هشتم به سه هزار و ۲۰۰ تا سه هزار و ۵۰۰ گرم در هفته چهلم حاملگی می‌رسد) بنابراین جنین به شدت به مواد غذایی نیاز دارد که باید از راه جفت به جنین برسد. به طور کلی مادر بار‌دار باید از بدخوری ، کم‌خوری یا پرخوری خودداری کرده و غذای متعادل و متنوع مصرف کند و از خوردن مواد غذایی سرخ‌شده، تند و شور و دارای مواد رنگی بپرهیزد.

فرهنگستان ملی علوم کشور آمریکا، مواد غذایی که رژیم متعادل و کافی روزانه مادر را در دوران آبستنی تامین می‌کند‌، به شرح زیر توصیه کرده است:

۱) حداقل نیم‌لیتر شیر

۲) یک وعده غذای گوشتی سفید یا قرمز

۳) یک عدد تخم‌مرغ

۴) دو وعده میوه که یک وعده آن مرکبات (لیمو، نارنگی، پرتقال، گریپ‌فروت) باشد.

۵) دو یا سه نوبت سبزیجات‌، یک نوبت سبزی خام (هویچ، کلم و کاهو) و یک نوبت سبزی سبز یا زرد پخته‌شده.

۶) دو یا سه تکه نان

۷) دو قاشق کره.

۸) مقدار ۴۰۰ واحد ویتامین د

شیر برای مادران باردار غذای بسیار خوبی است‌، زیرا دارای املاح فسفر و کلسیم است که برای تشکیل استخوان و دندان جنین لازم است. همچنین منبع خوبی از پروتیین و ویتامین می‌باشد. اگر مادر روزانه یک لیتر شیر مصرف کند، یک‌چهارم کالری مورد نیاز خود را به دست می‌آورد. مادر آبستن می‌تواند به جای شیر از فرآورده‌های لبنیات مانند ماست، پنیر و دوغ هم استفاده کند.

● نیازهای غذایی مادر در ۹ ماه آبستنی

الف) در اوایل دوران آبستنی (یک تا سه‌ماهگی‌تمام): در این دوران که اعضای مختلف بدن جنین تشکیل می‌شود، تغذیه صحیح مادر به ویژه از نظر کیفیت، اهمیت بسزایی دارد. متاسفانه در این دوران تعداد زیادی از مادران به عوارض گوارشی مانند تهوع، استفراغ و کم‌اشتهایی دچار می‌شوند و همین مساله اثرات منفی بر دریافت مواد غذایی آنان دارد. به همین جهت توصیه می‌شود که آبستن شدن باید با برنامه‌ریزی صحیح انجام شده و هر خانمی هنگامی باید آبستن شود که از نظر تغذیه مشکلی نداشته باشد، تا کمبود‌های قبلی همراه با ناراحتی‌های دوران بارداری، او را دچار سوءتغذیه نکند.

در صورت بروز عوارض فوق، مادر باید بداند که این دوران زودگذر است و با کمی دقت در انتخاب مواد غذایی، به ویژه از نظر کیفی، به خوبی می‌تواند آن را پشت‌سر بگذراند. خالی بودن معده، یبوست و خستگی‌های جسمی و روحی می‌تواند موجب تشدید این ناراحتی‌ها شود. بنابراین در صورت بروز علایم و عوارض فوق، استفاده از غذاهای سبک، کم‌حجم و زودهضم در دفعات متعدد اغلب مفید است. رژیم غذایی این مادران باید کم‌آب و کم‌چرب باشد. (غذاهایی مانند نان برشته، پنیر، کباب، تخم‌مرغ آب‌پز، سیب‌زمینی و مربا غذاهای مناسبی هستند.) در این حالت بهتر است از آشامیدن مایعات زیاد خودداری شود. استراحت بعد از غذا حتی برای مدت خیلی کوتاه نیز می‌تواند در بر طرف کردن حالت تهوع موثر باشد.

در صورت وجود یبوست، استفاده از غذاهای ملین مانند میوه‌های خشک (انجیر خشک، آلوی خیسانده، قیسی، برگه) سبزی‌هایی مانند کاهو، خیار و نخودسبز پخته و اضافه کردن روغن زیتون یا هر روغن مایع دیگری به سالاد، به برطرف کردن یبوست کمک می‌کند.

ب) اواسط دوران آبستنی (چهار تا شش‌ماهگی تمام): در این دوران رشد جنین سریع‌تر از قبل است و مادر دیگر از بی‌اشتهایی و تهوع ماه‌های اول رنج نمی‌برد، ولی نیاز او به مواد غذایی جهت حفظ سلامت خود و جنین بیشتر می‌شود.

ج) اواخر دوران آبستنی (هفت تا ۹ ماهگی تمام): در ماه‌های آخر آبستنی ، جنین رشد سریع‌تری دارد. در این دوره مادر باید برنامه غذایی خود را طوری ترتیب دهد که هم رشد جنین به خوبی تامین شود و هم اندوخته کافی برای یک دوران شیردهی موفق در آینده داشته باشد. بنابراین مادر آبستن باید در طول دوران بارداری از تمام گروه‌های مواد غذایی در حد اعتدال مصرف کند.

دکتر محمدحسین سلطان‌زاده

متخصص کودکان و نوزادان و استاد دانشگاه شهید بهشتی