چگونه به شکل گیری شخصیت کودکمان کمک کنیم

کودک شما حتی از ۳ ۴ سالگی دیگر یک شخصیت جداگانه است

کودک شما حتی از ۳-۴ سالگی دیگر یک شخصیت جداگانه است. چیزهای مورد علاقه و خاص خودش را دارد. روز به روز شخصیت او رشد می‌کند و کامل‌تر می‌شود. در این سن او کم کم می‌تواند بهتر از کلمات استفاده کند و احساسات خود را بهتر بیان می‌کند. به همین علت هم رفتارهای پیش بینی نشده و قشقرقهایش کمتر می‌شود.

البته هنوز هم خلق و خوی او از یک لحظه تا لحظه بعدی فرق می‌کند ولی او دیگر می‌تواند به شما بگوید که از چه چیزی دلخور و یا عصبانی شده است. از همین سن و سال است که شما می‌توانید شخصیت خاص او را متوجه شوید. و اگر فرزند دیگری هم داشته باشید می‌توانید تفاوتهای آنها را از هم تشخیص دهید. با این حال به یاد داشته باشید که شخصیت کودک ۳ تا ۵ ساله هنوز در حال رشد و تغییر است و شما می‌توانید به شکل گیری جنبه‌های مثبت در شخصیت فرزندتان در همین سن و سال کمک کنید. در این باره می‌توانید به توصیه‌های متخصصان توجه کنید:

از ۳ تا ۵ سالگی شخصیت فرزند شما رو به تکامل است. مثلا کودکتان هنوز دارد یاد می‌گیرد که راحت تراحساسات و افکار خودش را در قالب کلمات به دیگران توضیح دهد. در همین سالهاست که فرزند شما یاد می‌گیرد که خودش را کنترل کند. و سعی می‌کند کمتر به شما و دیگران تکیه کند و سعی میکند مستقل باشد و روی پای خودش بایستد. او یاد می‌گیرد که چگونه خودش را در مواقع هیجان، ترس و عصبانیت آرام کند و کم کم بیشتربه اطراف توجه می‌کند و کمتر واکنشهای هیجانی نشان می‌دهد.

البته هنوز هم کنترل خیلی زیادی بر رفتار خود ندارد، مثلا وقتی چیزی به نظرش خنده دار می‌آید، بلند و صدادار می‌خندد و وقتی چیزی او را ناراحت و عصبانی می‌کند، زیر گریه می‌زند. وقتی گرسنه می‌شود به تاخیر انداختن و صبر کردن وقت غذا به هر علتی به نظرش بی معنی است. او همین الان غذا می‌خواهد. اسباب بازی مورد علاقه‌اش را هم همینطور! اگر دست کسی از همسالانش ببیند از او می‌قاپد تا با آن بازی کند. کودکان ۳تا ۴ ساله از زدن، گاز گرفتن و هل دادن دیگران برای حل اختلافات خود با آنها کمک می‌گیرند. آنها هنوز نمی‌توانند تفاوت واکنش صحیح و غلط را بفهمند. این وظیفه والدین است که راه درست ابراز احساسات و حل مشکل را به کودک یاد بدهند.

هر چه سن کودک بیشتر می‌شود بهتر می‌تواند ارتباط بین طغیان احساسات و عواقب منفی آن را بفهمد. بنابر این اگر والدین در برابر قشقرقهای کودک و گریه و زاریهایش تسلیم خواسته او شوند کودک یاد می‌گیرد که با این کار می‌تواند به خواسته‌اش برسد و اگر بر عکس در جواب قشقرق، والدین او را به گوشه اتاق برده و به اصطلاح روش اتاق خلوت را بکار ببرند، کودک یاد می‌گیرد که قشقرق بر پا کردن و گریه راه مناسبی برای رسیدن به اسباب بازی مورد علاقه‌اش نیست.

علاوه بر این کودکان پیش دبستانی در این سن اعتماد به نفس خود را پیدا می‌کنند و تجربیات فراوانی درباره رفتار با دیگران کسب می‌کنند. کودک ۴ ساله کم‌کم می‌فهمد که دیگران هم احساسات دارند و با آنها همدردی می‌کند. به تدریج متوجه می‌شوید کودکان تا سن ۵ سالگی شروع به اهمیت دادن به پدر و مادر می‌کنند و متوجه می‌شوند که شما هم نیازها و احساسات مخصوص به خودتان را دارید.

آنها سعی می‌کنند محبت خود را راحتترابراز کنند. در این سن دیگر بهتر می‌توانند خودشان را کنترل کنند و با کلمات عصبانیت و ناراحتی خود را ابراز می‌کنند.

در ۳-۴ سالگی آنها برای خودشان یک زندگی خیالی می‌سازند. گاهی نیازمند و گاهی همراه و یاور شما هستند. برای اسباب بازیهایشان اسم می‌گذارند و با دوستان خیالی خود صحبت می‌کنند. آنها از دنیای خیالی برای یادگیری واکنشهای واقعی کمک می‌گیرند و ممکن است در این سن از غول و هیولایی که زیر تخت پنهان شده بترسند. اما وقتی بزرگتر می‌شوند کم‌کم می‌توانند تفاوت بین خیال و واقعیت را درک کنند.

گاهی در این سن از بازیهای خشن و اسلحه و تفنگ بازی لذت می‌برند. اما این نشانه این نیست که در آینده حتما خشن بشوند. استقلال کودک در همین سالها شکل می‌گیرد و والدین با دادن حق انتخاب به او می‌توانند به شکل گیری اعتماد به نفس او کمک کنند.

در همین زمانی که شخصیت کودک شما خود به خود می‌شکفد و رشد می‌کند کارهای زیادی برای کمک به رشد او می‌توانید بکنید و البته لازم است از بعضی کارها دوری کنید:

۱) کودک شما یگانه است: یادتان باشد بچه‌ها در شخصیت‌هایشان با هم متفاوتند و حتی دو قلوها و خواهر و برادرها را نباید با هم مقایسه کنید. شخصیت سالم در کودک زمانی شکل می‌گیرد که والدین به توانایی‌ها و نیازهای خاص او توجه کنند و پاسخ دهند.

۲) به کودک اجازه بازی دهید: بازی تاثیر شگرفی بر تکامل کودک دارد. بنابر این به کودک زمان بدهید تا برای شکل گیری شخصیت شکفته‌اش بازی کند. بازی نه تنها به تکامل جسم و روان و هیجانات کودک کمک می‌کند، بلکه به آنها یاد می‌دهد چگونه در گروه کار کنند و اختلافات خود را با همبازیها حل کنند.

علاوه بر این تصورات آنها را کامل کرده و به آنها امکان می‌دهد تا نقشهای مختلف در دنیای آینده را از همین سن کم امتحان کنند. بچه‌ها در بازی تصمیم گیری را یاد می‌گیرند تا بتوانند روی پای خودشان بایستند، کشف کنند و خلق کنند و دیگران را هدایت کنند.

۳) برچسب نزنید: به شخصیت کودکتان اجازه دهید آنگونه که هست رشد کند و دیدگاه‌های شما یا دیگران روی آن تاثیر بدی نگذارد. مثلا با گفتن اینکه او ترسو، خجالتی، لجباز، ریاست طلب و یا احساساتی است، و دادن القابی از این دست او را به سمت چنین شخصیتهایی سوق ندهید.

۴) الگو باشید: متاسفانه یا خوشبختانه والدین بیشترین تاثیر را بر روی فرزندانشان دارند. کودک اغلب اوقات شما و رفتارتان را می‌بیند و سعی می‌کند از شما تقلید کند. او بیشتر از اینکه حرف شما را بشنود، اعمال شما را تکرار می‌کند، بنابر این سعی کنید از نظر ادب، صبر و مشارکت با دیگران الگوی خوبی برای او باشید تا فرزندی صبور، با ادب و همراه تربیت کنید.

۵) طبیعت او را درک کنید و پرورش دهید: طبیعت فرزندتان را درک کنید و سعی کنید با پرورش آن در رشد و شکوفایی یک شخصیت خلاق با او همراهی کنید. او را وادار نکنید که به خاطر شما به آنچه علاقه دارد پشت پا بزند. اگر فرزند شما عاشق فوتبال است امکان بازی را برای او فراهم کنید و او را مجبور نکنید به کلاس نقاشی برود تنها به این علت که شما نقاشی را دوست دارید.

۶) به کودک اجازه دهید خودش باشد و نه آنچه شما می‌خواهید: ممکن است شما شخصیتی بسیار برون گرا و دقیق داشته باشید و یا آرام و خجالتی باشید. ممکن است بخواهید فرزندتان مانند خود شما باشد و یا اینکه دلتان بخواهد او از شما بهتر باشد. اما مهم این است که فرزند شما چه می‌خواهد! اگر دوست ندارد با بچه‌های دیگر حرف بزند و بازی کند، او را وادار به دوستی با کودکان دیگر نکنید. اجازه دهید او به روش خودش با بچه‌های دیگر دوست شود و ارتباط برقرار کند.

۷) برایش زیاد کتاب بخوانید: خواندن کتاب و تعریف کردن داستان به کودک شما کمک می‌کند تا با شخصیتهای مختلف در داستان آشنا شود و از آن شخصیتهایی که به نظرش جذاب و دوست داشتنی است الگو برداری کند. بنابر این سعی کنید برای او زیاد کتاب بخوانید و بخصوص داستانهایی را انتخاب کنید که صفات خوب انسانی مانند صداقت، کمک به دیگران و صبوری در آنها بارز باشند.

۸) امکان تجربه را فراهم کنید: اگر کودکتان را در خانه به تنهایی نگه دارید و اجازه ندهید با دیگر کودکان و حتی بزرگسالان آشنا شود امکان تجربه را از او گرفته‌اید و به همین علت کودک شما نه می‌تواند از دیگران بیاموزد و نه در آینده خواهد توانست اختلافاتش را با دیگران حل کند بنابر این کودکی خودخواه، ترسو، منزوی بار خواهد آمد. با بردن کودک به میان جمع‌های مختلف به او امکان گسترش تجربه و یادگیری را بدهید تا در آینده فرزندی اجتماعی، شجاع و فداکار داشته باشید.

۹) کمتر نه و نکن بگویید: اگر شما مدام به کودکتان نکن نکن بگویید و درخواستهای او را با نه و نمی‌شود و خطر دارد و کثیف می‌شود، جواب دهید، پس از مدتی نه تنها کنجکاوی، خلاقیت و شجاعت را در کودک‌تان سرکوب کرده‌اید بلکه او دیگر اشتیاقی برای کشف دنیای اطراف و ابداع چیزهای تازه نخواهد داشت و تنها سعی می‌کند در محدوده‌ای که شما با خط قرمز مشخص کرده‌اید، حرکت کند و شما را راضی نگه دارد. سعی کنید محیطی امن برای کودک فراهم کنید و در آن محدوده به کودک اجازه دهید که آزادانه فعالیت کند. اگر یک گوشه برای کثیف کاری و ریختن رنگ داشته باشد، او هم ممکن است به نقاشی علاقه بیشتری پیدا کند. اگر به او اجازه دهید آب داشته باشد شناگر خوبی خواهد شد!

۱۰) انعطاف پذیری را به کودک بیاموزید: یادتان باشد نه تنها شخصیت فرزند شما یگانه است بلکه روشی که شما برای رشد و تکامل شخصیت او به کار می‌برید هم منحصربه فرد است. شما با روشهای مخصوص خود می‌توانید حس کنجکاوی و علاقه کودکتان به دانستن را تقویت کنید. هیچ کس نمی‌تواند مانند شما با فرزندتان حرف بزند و بازی کند، کتاب بخواند و به گردش برود.

شما می‌توانید به کودک ترسوی خود کمک کنید تا شبی در تاریکی جنگل در کنار شما در یک چادر بخوابد. شما می‌توانید به کودک پر جنب و جوشتان یاد بدهید که نیم ساعت بدون وول خوردن با شما بنشیند و بازی فکری بکند. یادتان باشد اگر چه همه افراد شخصیتی منحصر به فرد دارند اما می‌توانند با چیزهایی بر خلاف خواست خود کنار بیایند و به عبارتی انعطاف پذیری داشته باشند. به جای اینکه سعی کنید شخصیت کودکتان را تغییر دهید و او را آنچه می‌پسندید بار بیاورید، سعی کنید به او انعطاف پذیری را یاد بدهید تا بتواند بدون حضور شما در شرایط مختلف با دیگران و خودش کنار بیاید و گلیم خودش را به تنهایی از آب بیرون بکشد. این امر هم با هدایت کودک در مسیر تجربیات فراهم می‌شود. وقتی کودک شما در مهد کودک با دوستش دعوا می‌کند، به این قضیه به چشم یک مشکل نگاه نکنید بلکه این یک تجربه جدید برای اوست که ممکن است به علت هر اختلافی در آینده بسیار برای او پیش بیاید بنابر این از همین سن سعی کنید به او مهارتهای حل مساله را یاد بدهید. تا در دنیای پر از چالش و اختلاف آینده‌اش بتواند با انعطاف به نتیجه خوبی برسد.

در شکل گیری شخصیت کودکتان مهمترین نکته این است که به او کمک کنید تا در محیطی پر از محبت و عشق رشد کند. از او حمایت کنید وبر روی جنبه‌هایی از شخصیتش که تحت تاثیر شماست بیشتر تمرکز کنید.

دکتر مهشید چایچی