پیشگیری و درمان بیماری ها با آب و آب در آئینه فرهنگ, دین و طب و تاریخ جهان

‌● آب در ودا (Vedas(۱

درمان بیماری‌ها با آب یکی از قدیمی‌ترین روش‌های پذیرفته شده توسط نژادهای بدوی است. آنها به سمت آب به‌دلیل آنکه از طبیعت منشاء گرفته است جلب می‌‌شدند.

در ریگ ودا که کهن‌ترین کتاب مذهبی آریان‌ها می‌باشد سرودهائی را می‌توان پیدا کرد که از آب به‌عنوان شفابخش بیماری‌ها تمجید شده است این سروده‌ها توسط کاهنان مقدس در خلال مرحله ساندیا (طریقت باطنی) سه بار در روز تکرار می‌شود و آب برای شستشوی سر و چشم به‌کار می‌رود و جرعه‌های کوچک از آن به تبرک آشامیده می‌شود.

ترجمه سرودهای ودا بدین قرار است:

۱) آه ای آب، تو سرچشمه شادمانی‌های تازه هستی، به ما نیرو و تابش عطا کن.

۲) از آن شراب شیرین بر ما بنوشان که همچون مادری دلبند از ما مراقبت خواهد کرد.

۳) تو قادری تمام بیماری‌ها را شفا بخشی به ما قدرت بده که زندگی کنیم و تولید نمائیم.

۴) بگذار آب ما را خالص کند، بگذار آب ما را سیراب سازد، بگذار آب از آسمان ببارد.

۵) می‌خواهم آب‌ها مرا مداوا کنند، آب غنی‌بخش غذاها و موجد طراوت‌ها است.

۶) سوما (Soma) به من گفت که آب سرشار از اثرات شفابخش است، نیکی‌ها را در ما برمی‌انگیزد و بیماری‌ها را از بین می‌برد.

۷) اوه، آب خوب، به من درمان نیکوئی عطا بخش که دیر بریزیم و هر روز آفتاب را ببینیم.

۸) اگر با کسی بدرفتاری کرده‌ام و نسبت به هر کسی کینه داشته‌ام یا اگر زبان به دروغ گشوده‌ام مرا ببخش و ضمیرم را از تمام آن گناهان بزدا.

۹) اوه آب، امروز در نزد توأم، شیرینی تو را چشیده‌ام. اوه، آتش! با آب بیامیز و مرا برافروزان.

● آب در آبورودا (Ayurveda)

هر پزشک معتقد به آیورودا بدین باور است که: تردیدی به دل نباید راه داد که با وضوی روزانه با آب رودخانه گنگ و قرار گرفتن هر روز در برابر آفتاب، تمام بیماری‌ها شفا می‌یابند. پزشک دیگری بر مبنای عقاید آبورودا می‌گوید که:

آب ناب، داروی حقیقی است. آفتاب، خود پزشک واقعی است. هم آب هم آفتاب تمام بیماری‌ها را شفا می‌بخشند و انسان را از مرگ نابهنگام برحذر می‌دارند، این سرود از زبان هندوئی مؤمن که داروئی برای بیماری خود گرفته است بر می‌آید: آب مقدس گنگ را در معده‌ام می‌ریزم که از مرگ بی‌موقع برحذر دارد و بیماری‌ها را برطرف سازد. همان سروده‌ها توسط تمام برهمن‌های ارتودکس ویش‌ناوا (Vaishnava) تکرار می‌شود زمانی که جرعه‌ای از آب مقدس را می‌طلبد از جائی‌که گیاه تولسی (Tulsi) سبز می‌شود.

● آب در نزد اروپائی‌ها

در بین اسپارتان‌های یونان باستان، حمام با آب سرد طبق قانون اجباری بود. حمام به اشکال گوناگون را در افسانه‌ها می‌توان سراغ گرفت. بقراط (Hippocrates) استنباط عالی از صفات فیزیولوژیک آب هم گرم و هم سرد داشت که در درمان تب، زخم‌ها، خونریزی و انواع بیماری‌های داخلی و جراحی به‌کار می‌رفت. او به پدیده‌ای در شرح حال بیماری برخورده بود که استحمام سرد به سرعت سبب بازگشت حرارت می‌شود و گرمای بدن برجا می‌ماند در حالی‌که استحمام با آب داغ اثر معکوس دارد.

طبق عقاید رومی‌ها، استحمام موجب درجات وسیع از پیشرفت و تکامل می‌گردد. امپراطوران برای ساختن حمام‌های اعجاب‌آمیز با همدیگر رقابت می‌نمودند. این حمام‌ها قادر بودند هزاران نفر را در روز پذیرا باشند. سلسیوس (Celsus) و سایر پزشکان رومی استحمام را در تألیفات خود ستودند وجود پزشک آب درمانگر در تاریخ روم قدیم به زمان برده آزاد شده، موسی آنتونیوس (Antonious Musa) بازمی‌گردد (پلاتن Platen).

بقراط (متولد سال ۴۶۰ و وفات ۳۷۷ پیش از میلاد)، جالینوس، آسکپلیادس و موسی آنتوینوس و بسیاری از مؤلفین در دوردست‌ترین اعصار، آب سرد و استحمام به انواع گوناگون را در بیماری‌ها مانند ابزار داشته‌اند. آنها روش برطرف ساختن تب توسط آب را تشریح می‌نمودند و همین راه چاره ساده تصور می‌شود از تمام راه‌ها چاره‌سازتر باشد.

یهودیان دوران باستان در استخرهای خود معتقد به وجود فرشته‌ای بودند به نام ودستا (Vedesta) که در اعیاد مذهبی استخرها شستشو و غسل در آن انجام می‌گرفت. در قرون وسطی پزشکان اسلامی که شاگردان فراوانی تعلیم می‌دادند از استحمام جانبداری نمودند و رازی، نوشیدن آب را در برطرف کردن تب مؤثر می‌دانست و ابن‌سینا آب سرد را در یبوست توصیه می‌کرد. بارا (Barra) اهل لیون و لانزانی (Lanzani) اهل ایتالیا از آب‌درمانی طرفداری می‌کردند. کولن (Cullen)، وسلی (Wesley)، فلویر (Floyer)، سینکلر (Sinclair) سپتالا (Septala) و هانکوک (Hancock) کاربرد آزاد آب را در بیماری‌ها خاطرنشان کرده‌اند.

گالن (Gallen) استحمام آب گرم و ماساژ با آب سرد را روشی در پائین آوردن درجه حرارت در تب‌ها می‌دانست. کوری (Curie) استحمام یا آب خنک (۸/۲۳ تا ۴/۳۴ درجه سانتی‌گراد) را در تمام بیماری‌های مزمن به‌کار می‌برد. او استحمام آب سرد را در تب‌های واگیردار و عفونی و استحمام آب نیمه‌گرم را در پائین آوردن درجه حرارت بالا مؤثر می‌دانست. به عقیده وی حمام بخار هنگام کارکرد غدد عرق، به‌جای شستشو با آب سرد در تب‌ها قابل توصیه است.

هان (j-s-Hahn) در سال ۱۷۷۳ بنیان آب درمانی را در درمان‌های علمی گذاشت. ساموئل هانمن (Samuel Hahnemann) بنیانگذار هومئوپاتی در سال ۱۷۸۴ کتابی درباره بیماری‌های مقاوم نوشت که با کاربرد اب سرد به نتایج درمانی عالی رسید. این کتاب حاوی جزئیات آموزشی است و با آب سرد به‌مثابه یک درمانگر کامل برخورد شده است.

چگونه باید استحمام کرد؟ پس از استحمام آب سرد چه باید کرد؟ در این کتاب مدت زمان استحمام و درجه حرارت آب و طول مدتی که بدن در آب باید غوطه‌ور باشد و طول زمان استحمام در وان تشریح شده است. هانمن نحوه ماساژ را به‌جز موارد معدودی از استثناءها در همان اثر خود شرح داده است. و، هان و هانمن بی‌تردید از افتخارات تاریخی درمان با آب به‌شمار می‌آیند.

● بنیانگذار آب‌درمانی

ونسان پرسنیتز (Vincent Priesnitz) در سال ۱۸۲۱ درمان با آب را در شهر گرافنبرگ بنیان گذاشت و از آن زمان او را به‌عنوان بنیانگذار آب‌درمانی می‌شناسند. او می‌نویسد در سال ۱۸۱۹ در اثر کشیده شدن قفسه صدری دچار شکستگی دنده شدم، پزشک معالج از درمان آن ناتوان ماند. کمپرس با آب گرم و دستورات افشره‌های گیاهی درد را تشدید می‌کرد لذا آن را کنار گذاشتم. به خاطر آوردم یک بار درد انگشت له شده شخصی را با کمپرس آب سرد اندکی کم کردم. او به خواب عمیقی فرو رفت و پس از آن بهبود یافت به‌طوری که سرکارش در مزرعه می‌رفت. از آن پس در هر شرایط مرضی مانند حوادث، من برای خود و دیگران آب سرد به‌کار بردم و بهترین نتایج ممکن را به‌دست آوردم. بعدها برای درمان افراد و بیماران بسیاری از این روش استفاده کردم و بدین‌سان مشهور به قدرت درمانگری شدم. اغلب بیماران را در فرصت‌های بیشتری ملاقات می‌کردم و شرح حال‌هائی می‌نوشتم و تجربه کسب می‌نمودم.

پریسینتز، اهداف درمانی خود را با تحقیق در بیماری‌های گوناگون دنبال کرد و به ریشه‌کن کردن تمام حالات رخوت و مرضی بدن با کاربرد آب سرد پرداخت.

غوطه‌ور کردن، حمام موضعی پاها، بازوان، سر و قسمت آزرده یا پیچیدن عضو بیمار در ملحفه‌های مرطوب، کمپرس، ماساژ و مشت و مال و دوش آب سرد، تأثیرات شگرفی در بهبود بیماری‌ها گذاشت. کسی نمی‌تواند در پذیرش این واقعیت تردید کند که پریسنیتز به سرشت انواع بیماری‌ها، به‌طور صحیح پی برده بود، باید بدین واقعیت تن در داد که آب، دارای صفات درمانی خارق‌العاده‌ای است، بر طبق نظر وی آب نه تنها نیروزا، طراوت‌بخش، مقوی، جلادهنده روح و تسکین‌دهنده و آرامش‌بخش است. بلکه به‌عنوان عامل پاک‌کننده بدن از مواد نامطلوب و خروج مواد مسموم از بدن می‌باشد.

پریسنیتز را به خاطر کاربرد هوشیارانه و نبوغ‌آمیز آب در مقاصد درمانی به‌عنوان یکی از درمانگران با طبیعت می‌شناسند. روش او طبق قوانین طبیعت بود و شرح حال‌ها را در طبیعت جستجو می‌کرد. براساس تجربیات بر روی خود و دردهای دیگران، همچون تمام نوابغ دنیا و بنا بر غرایز فطری خود کار کرد، به مشاهده نشست. آزمود و تمام معیارها را به محک اندازه‌گیری گذاشت و به‌طور اصولی اطلاعات خود را از کار در طبیعت و بدن انسان به‌دست آورد.

او خود را در بوته آزمایش گذاشت تا آنچه را که طبیعت به حیات می‌دهد، بشناسد. سیر بیماری‌ها را نظاره کرد و سرانجام به معرفت و تجربیاتی دست یافت که توانست بیماری‌ها را بر طبق قانون طبیعت درمان نماید. پریسینتز درایت پزشکی داشت که هر چند در هیچ دانشکده‌ای درس طب را نیاموخته بود.

به‌محض آنکه بیماری که توسط پزشکان هم‌عصر وی علاج‌ناپذیر تلقی می‌شد، او با آب‌درمانی فوراً آن را معالجه می‌نمود و می‌کوشید تمام کوفتگی‌ها، بریدگی‌ها، زخم‌ها، شکستگی‌ها، سوختگی‌ها و کچلی‌ها و تمام انواع ضایعات و بیماری‌های مختلف را که در دامنه کار او و همکارانش قرار داشت بدین سان تجربه کند، آنها به شکل شگفت‌انگیزی با آب‌درمانی زودتر از روش‌های طبی به نتایج مساعدی می‌رسیدند و طبیعت را در زدودن عفونت‌های زیانبار به یاری می‌گرفتند.

توده‌های مردمی که هر روز مزارع خود را درو می‌کردند و خرمن‌ها را می‌چیدند توسط آب بدون پرداخت حق‌العلاج درمان می‌شدند و این حسادت پزشکان دارای عنوان و مدرک را برمی‌انگیخت و باعث می‌شد که جدال با او را از طریق سیل افترا و بهتان به راه اندازند و از دست او به دادگاه شکایت برند و کارهای او را تحت پیگرد قرار دهند اما او سرانجام طبق رأی مراجع بالاتر دادگاه تبرئه گردید. آنگاه مخالفان او جلسه‌ای تشکیل دادند که روش درمان او را بررسی کنند، آنچه که در این جلسه ثابت شد این بود که شیوه درمانی او به هر تقدیر فاقد آسیب‌رسانی است چون داروی زهرآگین به‌کار نمی‌برد. سال‌ها بعد روش‌های درمانی او توسط بسیاری از پژوهشگران بی‌غرض پزشکی و بسیاری از افرادی که از این روش بهره‌مند شده بودند، دنبال شد و مورد مطالعه قرار گرفت. در میان آنها مونده (MUNDE) آب‌درمانی را در آمریکا مرسوم کرد. روسه (Rausse) آموزش‌های پریسینتز را در آلمان ترویج داد و شیندلر (Schindler) پس از مرگ استاد، کارهای او را در گرافبرنگ از سر گرفت، شنیدار با این شیوه توانست هزاران تن را معالجه نماید درمان اوروی دوک آدولف ناسائو در سال‌های ۱۸۷۱ و ۱۸۷۲ هنوز در خاطر بسیاری از افراد باقی است.

پس از بهبود، دوک جاده‌های گرافنبر را مرمت نمود. شیلندر همچنین دوک بزرگ ماکلنبرگ (Macklenburg) را در سال ۱۸۶۹ توسط پزشکان جواب شده بود، به‌طور کامل معالجه کرد. بدین مناسبت دوک بزرگ بنای یاد بود کلنبرگ را تأسیس نمود و یادگاری از عکس‌ها و تصاویر را به رسم تقدیر به شیلندر اعطاء کرد. سرانجام دوک بزرگ بخشنامه‌ای را به تصویب رساند که چهار تن از شخصیت‌های پزشکی برای مطالعه سالانه گرافبنرگ پیرامون آب درمانی زیر نظر شیلندر اعزام شوند. در سال ۱۸۸۲ همان بخشنامه اجباری شد و در سال ۱۸۸۸ چارلز اول پادشاه رومانی در گرافنبرگ بستری گردید.

یوهان اسکروت (jahan schroth) هم عصر پریسینتز (در سال ۱۸۱۷) در حادثه سوارکاری از ناحیهٔ زانو به شدت آسیب دید. عضو آزرده مطابق روش‌های جراحی آن روز معالجه شد. ولی نتیجه عمل ناقص بود. التهاب در استخوان و مفاصل اطراف باقی ماند، اسکروت دیگر نتوانست قدم بزند و به پای آزرده خود فشار آورد، به‌خصوص در هنگام بالا رفتن و نشستن این فشار غیرقابل تحمل بود. در همین اوضاع، روزی به راهب دیری که برای سرکشی به انجمن‌های مذهبی در حال سفر بود برخورد و مورد شماتت او قرار گرفت که چرا به‌جای قدم زدن سوار بر مرکب می‌شود.

عبدالحمید حسین‌نیا

پی‌نوشت:

۱) ودا Veda کتاب مقدس هندوان که کیش هندوئی مبتنی بر آن است این لغت از ریشه ”وید“ به معنای ”دانش“ و ”دانستن“ می‌باشد وداها سرودهائی هستند که به زبان کهن سانسکریت نوشته شده است و زمان تصنیف آنها را ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ قبل از میلاد می‌دانند. این سروده در چهار دفتر گردآوری شده‌اند و عبارتند از:

- ریک‌ودا که سرود ستایش خدایان است.

- یاجورودا که حاوی سرودهای نیایش دستور نذورات و قربانی می‌باشد و شامل دو دفتر است.

- ساماودا که آهنگ‌ها و نغمه‌ها را در بردارد.

- اترودا که خاص آترون‌ها و کاهنان است ”فرهنگ معین“

۲) نیما یوشیج، پدر شعر نو برای تمرکز احساس و اندیشه در زمان سرودن اشعار در زادگاه خود یوش، کفش جوراب را از پا درمی‌آورد و روی کف خنک اتاق قدم می‌زد.