اینجا بقیع غربت خورشید, گنبد آن

به مناسبت سالروز تخریب قبرستان بقیع

در ناحیه شرقی مسجدالنبی، در فاصله‌ای به تقریب صد متر، قبرستانی وجود دارد که گذشتگان به آن «بقیع الغرقد» گفته‌اند. غرقد نوعی درخت است که برخی آن را درخت توت گفته‌اند و البته بر اثر گسترش قبرستان مردم خارها و بوته‌ها و درختان آن را از ریشه درآوردند و به دفن مردگان خود پرداختند و بدین سبب درختان از بین رفته است.

بقیع الغرقد که رفته‌رفته به بقیع شناخته و معروف شد، با ورود پیامبر مکرم اسلام(ص) به مدینه و دفن برخی از اصحاب حضرت خاصه ابن مظعون و ابراهیم پسر پیامبر اکرم در آن، از شهرت و ویژگی برخوردار شد.

اکرام و احترامی که رسول مکرم اسلام(ص) به مدفون‌شدگان در این قبرستان می‌گذاشت، خبر از دو واقعیت شگرف می‌داد؛ یکی اینکه مردگان از یادرفتگان نیستند و دارای حقوقی هستند که یکی از آنها زیارت قبورشان است و دیگر اینکه به زیارت قبور رفتن و اکرام آن پرستش مردگان نیست و شرک نمی‌باشد.

عایشه تصریح دارد که پیامبر اکرم(ص) توجهی عجیب به این قبرستان و مدفون‌شدگانش داشت به گونه‌ای که بیشتر شب‌ها به قبرستان بقیع می‌رفت و برای اهل آن دعا می‌کرد و طلب رحمت داشت.

این همسر پیامبر در توصیف زیارت مدفون‌شدگان بقیع توسط پیامبر اکرم(ص) چنین می‌گوید: برخی از نیمه شب‌ها پیامبر از خواب برمی‌خاست و منزل را ترک می‌کرد و من شبی در پی حضرت روان شدم دیدم به بقیع رفت و برای دفن‌شدگانش دعا و استغفار نمود و آنان را چنین خطاب داد: السلام علیکم دار قوم مؤمنین و اتاکم ما توعدون غدا مؤجلون و انا ان‌شاءالله بکم لاحقون اللهم اغفر لاهل البقیع الغرقد.(۱)

و در نقلی دیگر آمده که آن حضرت چنین خطابی داشتند: السلام علیکم دار قوم مؤمنین و انا ان‌شالله بکم لاحقون اللهم اغفر لاهل بقیع الغرقد اللهم لاتحرمنا اجرهم و لاتفتنا بعدهم اللهم اغفرلنا و لهم.

ابن نجار از خالد بن عوسجه نقل می‌کند امام صادق فرمودند: پیامبر(ص) روی سنگی می‌ایستاد و برای مدفون‌شدگان بقیع استغفار می‌کرد و مردم هم به تبعیت از پیامبر(ص) بر آن سنگ قرار می‌گرفتند و برای مردگان خود طلب رحمت می‌کردند.(۲)

سمهودی می‌نویسد: دلیل استجابت دعا در این محل همان‌طور که جعفر بن محمد (امام صادق)(ع) فرموده، این است که این محل جایگاه دعای رسول‌الله(ص) بوده و البته دعا کردن در تمام نقاطی که پیامبر(ص) در آن دعا نموده مستحب و مستحسن است.(۳)

مورخان بر این معنا اجماع دارند که مردم مدینه اجساد بزرگان خود را در زیر سقف دفن می‌کردند، کما اینکه حضرت عبدالله پدر گرامی پیامبر(ص) در خانه ابن نابغه و رافع بن مالک و در زیر سقف دفن شد و خود رسول‌الله(ص) و حضرت زهرا(ع) هم در زیر سقف دفن شدند و حتی شیخین (ابوبکر و عمر) هم در زیر سقف دفن شدند و این مطالب بیانگر این حقیقت است که باید برای اموات خاصه آنها که ویژگی برجسته ای دارند؛ تکریم خاص قائل شد و مزار آنان را در محیط و فضای قابل توجه قرار داد؛ بنابراین داشتن گنبد (سقف) و دیوار برای قبور مطهر ائمه بقیع که از بزرگان اسلام و مدینه هستند، کاملاً با سنت پیامبر (ص) و رسوم مردم مدینه تطابق دارد و البته تخریب بارگاه ملکوتی آنان و ممانعت از بنای گنبد (سقف) برای مزار این فرزندان پیامبر (ص) عملی کاملاً متضاد با سیره و سنت رسول الله (ص) و رسوم مردم مدینه است.

از مطالب پیش گفته موارد ذیل قابل بهره‌برداری است:

۱) زیارت مردگان مستحب است و طلب رحمت برای آنان لازم است خصوصاً زیارت آنان که برای بشریت سیره و سنتشان یک مکتب و کلاس درس و هدایت است.

جناب غزالی در احیاء العلوم می‌نویسد: و یستحب أن یزور قبر الحسن بن علی و فیه ایضا قبر علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد... (۴)

۲) مردگان از یادرفتگان و نابودشدگان نیستند. اگر مردگان گوش شنیدن و زبان گفتن نداشتند پیامبر به مدفون شدگان بقیع سلام نمی‌کرد: السلام علیکم دار قوم مؤمنین... اگر مردگان بی تأثیر و اثر بودند، قرآن مرتب نمی‌فرمود «واذکر... مریم» و...

۳) قرآنی که فرموده ایاک نستعین همان قرآن هم فرمود: واستعینوا بالصبر و الصلاه (۵) بنابراین استعانت از ابزاری که مخلوق خداوند است و خداوند خود ما را مأمور به استعانت از آن کرده منافاتی با ایاک نستعین ندارد. آیا به فتوای قرآن برای جلب رضای خدا و دریافت جواز ورود به بهشت نباید از صبر (روزه) و نماز استعانت جست! زیارت و توسل به روح و جان و مزار پاک پیامبر و فرزندان طاهرش هم از همین قبیل است.

چطور انسان با استعانت از نخوردن و ننوشیدن می‌تواند به خدا نزدیک شود اما با اعتکاف و تکریم جایگاهی که پیامبر خدا و فرزندانش در آن آرمیده نمی‌تواند!

آیا کشاورزی که برای بهینه سازی زمین زراعی خود مهندس کشاورزی را استخدام می‌کند و از او استعانت می‌طلبد و او را تکریم می‌کند مشرک است و باید زراعتش را سوزاند و زمینش را ویران نمود یا برعکس اگر کشاورزی خلاف این کند جای توبیخ دارد.

آری پیامبر و فرزندان مطهرش مهندسان مزرعه قلب و عمر ما هستند و تکریم آنان و استعانت از آنان برای بهتر بندگی کردن خداست و...

۴) پیامبر در قبرستان و جاهای دیگر اهل دعا بوده است و این منافاتی با آیه «ان المساجد لله فلاتدعوا مع الله احدا» ندارد؛ زیرا دعا در اینجا به معنای پرستش است نه این که آیه بخواهد مطلق دعا که خواندن است را نفی کند. زیرا در آیه دیگر در حالات نوح داریم که اهل دعای قومش بود: انی دعوت قومی لیلا و نهارا (۶) آیا منظور نوح این است که من قومم را می‌پرستم!

پس خواندن پیامبر در حرمش و فرزندانش به معنای عبادت و پرستش آنان نیست بلکه برای درخواست است که قرآن هم آن را تأیید می‌کند «ولو انهم اذ ظلموا انفسهم جاوک فاستغفرواالله و استغفر لهم الرسول لوجدوا الله توابا رحیما» (۷) در این آیه به صراحت می‌فرماید هرکس از خدا طلب مغفرت کند و پیامبر هم برای او طلب مغفرت نماید ما او را می‌بخشیم. لذا خواندن پیامبر و فرزندانش براساس همین آیه است.

باز در قرآن می‌خوانیم: یا ابانا استغفرلنا ذنوبنا انا کنا خاطئین.(۸)

۵) تکریم و خضوع به معنای پرستش نیست لذا در قرآن می‌خوانیم: و رفع ابویه علی العرش و خرواله سجدا(۹) اگر سجده (تکریم) بر یوسف شرک بود نه قرآن آن را به عنوان فضیلت نقل می‌کرد و نه یوسف و یعقوب اجازه داشتند و می‌دادند چنین امری تحقق یابد. حال سؤال این است سجده بالاتر و مهمتر است یا بوسه! خود داوری کنید؟!

۶) قبرستان بقیع تا قبل از تسلط آل سعود دارای قبه‌های متعدد بوده است که بر روی برخی از قبور ساخته شده بود؛ بنابراین داشتن گنبد (سقف) و دیوار برای قبور مطهر ائمه بقیع که از بزرگان اسلام و مدینه هستند، کاملاً با سنت پیامبر(ص) و رسوم مردم مدینه تطابق دارد و البته تخریب بارگاه ملکوتی آنان و ممانعت از بنای گنبد (سقف) برای مزار این فرزندان پیامبر(ص) عملی کاملاً متضاد با سیره و سنت رسول‌الله(ص) و رسوم مردم مدینه است.

۷) ساخت بنا برای بزرگان از دست رفته، یک امر قرآنی است زیرا قرآن درباره اصحاب کهف می‌فرماید: «ابنوا علیهم بنیانا ربهم اعلم بهم قال‌الذین غلبوا علی امرهم لنتخذن علیهم مسجدا»(۱۰) و اینکه قرآن ساخت مسجد در کنار قبور اصحاب کهف را با لحن موافق می‌آورد خود بزرگترین دلیل برای موافقت قرآن با ساخت گنبد و حتی مسجد در کنار مزار بزرگان است و وقتی مسجدی در کنار قبر بزرگی ساخته شد، با تبعیت از پیامبر باید بر او سلام داد «السلام علیکم دار قوم مؤمنین...» همان طور که پیامبر به مردگان بقیع سلام می‌داد، بنابراین تضادی هم با آیه «ان المساجد لله فلا تدعوا مع الله احدا» ندارد، زیرا اگر چنین بود قرآن آن را نقل نمی‌کرد و یا پس از نقل آن را رد می‌کرد و یا اینکه پیامبر اکرم آن را نسخ و یا رد می‌فرمود.

۸) به امید آن روز نزدیکی که همگان شاهد بنایی عظیم و مقدس بر روی مزار چهار امام مظلوم بقیع باشیم که ساختن امری قرآنی است که سنت پیامبر هم مؤید و مروج آن است.

پی‌نوشت‌ها:

۱- التعریف بما آنست دار الهجره من معالم دارالهجره

۲- اخبار مدینه الرسول، ص ۱۵۷

۳- وفا الوفا ج ۳، ص ۸۹۰

۴- ج ۱، ص۲۶۰

۵- مائده: ۴۵

۶- نوح:۵

۷- هود: ۱۰۱

۸- یوسف: ۹۷

۹- یوسف:۱۰۰

۱۰- کهف: ۲۱