جهاد با روحیه جنگ اقتصادی

جهاد اقتصادی به عنوان یک هدف والای ملی یکی از عوامل مهم در پیشرفت, توسعه عدالت و دستیابی به اقتدار ملی موضوعی است که رهبر معظم انقلاب با نامگذاری امسال تأکید ویژه ای روی این موضوع کرده اند

جهاد اقتصادی به عنوان یک هدف والای ملی یکی از عوامل مهم در پیشرفت، توسعه عدالت و دستیابی به اقتدار ملی موضوعی است که رهبر معظم انقلاب با نامگذاری امسال تأکید ویژه‌ای روی این موضوع کرده‌اند. و آنچه از معنی لغوی جهاد بر می‌آید تلاشی مضاعف از سوی همه دستگاه‌های تولیدی، اجرایی، عمرانی و اقتصادی کشور است و دستیابی به رتبه اول منطقه در مسائل مهم و حیاتی نه یک هوس بلکه یک نیاز واقعی و سرنوشت‌ساز می‌باشد و در اوضاع کنونی منطقه و جهان، هر کشوری که نتواند از لحاظ ا قتصادی، علمی و زیرساخت‌ها از رشد لازم برخوردار شود، بی‌رحمانه مورد تطاول قرار می‌گیرد بنابراین باید با استحکام درونی و پیشرفت اقتصادی، اهداف سند چشم‌انداز را محقق کرد. بر این اساس ویژگی جهاد اقتصادی "استمرار، همه جانبگی، هوشمندی و اخلاص" می‌باشد که "باید این نکته را درک کرد که جهاد اقتصادی، در واقع حرکتی هدفدار در مقابله با حرکت غرض آلود و خصمانه دشمن است." لذا بنابر فرمایشات مقام معظم رهبری جنگ امروز، جنگ اقتصادی است و راه حصول اهداف نظام و حفظ دستاوردهای آن بستگی به این مهم دارد. در این مجال تأملی بر مسئله جهاد و جنگ اقتصادی می‌کنیم.‏

● جهاد اقتصادی؛ جهادی دفاعی -اجتماعی

در یک تقسیم بندی دیگر جهاد اصغر با توجه به مقتضیات زمان ومکان به سه دسته ذیل تفکیک می شود.‏

الف) جهاد ابتدایی:

این جهاد برای گسترش مرزهای اسلام و دعوت از انسانهای سایر کشورها(غیر اسلامی) برای به عضویت درآمدن در جامعه اسلامی به دستور امام معصوم(ع) است.

‏ب) جهاد دفاعی:

در این نوع جهاد مخالفین خارج از مرزهای جغرافیای اسلام سعی در شکستن حریم امنیتی جامعه اسلامی می کنند که به دو قسم اجتماعی و فردی تقسیم می شوند.

▪ جهاد دفاعی اجتماعی: دفاع از حریم جغرافیای جامعه اسلامی است. زمانی که دشمن(مخالفین جامعه اسلامی)حریم سرزمین های اسلامی را شکستند بر هر مسلمانی واجب می شود به دفاع (جهاد دفاعی) از مرزهای جامعه اسلامی بپردازند.‏

▪ جهاد دفاعی شخصی: دفاع(جهاد) از حریم خانوادگی و شخصی. اگر درگیری بین حق و باطل در رابطه با یکی از اعضای خانواده صورت گرفت، سرپرست یا هر عضوی از خانواده باید به دفاع از حریم خانواده بپردازد. ارزش این نوع جهاد نیز برابر جهاد دفاعی اجتماعی است(۱)

‏ج) جهاد نفاقی:

اگر در درون مرزهای جغرافیای اسلام، عده ای از افراد جامعه اسلامی از فضای جامعه اسلامی و اطاعت معصوم خارج شدند و سعی در تفرقه و نفاق در بدنه جامعه مسلمین داشته باشند، برخورد شدید و جهاد با آنها واجب است. مانند ماجرای جمل، نهروان، خوارج و...(۲)

جامعه اسلامی ممکن است از سوی مخالفینی که درصدد از بین بردن جامعه اسلامی به وسیله انواع حیله ها(جنگ و قدرت نرم) سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و یا نهایتاً با جنگ و قدرت فیزیکی تهدید شود، باعث بروز مشکلاتی برای مسلمین در رشد و گسترش فضای دینی و اقتصادی گردد و کاهش عزت و اقتدار جامعه اسلامی را در پی داشته باشد. در چنین شرایطی جهاد دفاعی اجتماعی بر مسلمانان واجب می شود که با جان و مال و همت مضاعف خود از کیان اسلام و اقتدار جامعه اسلامی حفاظت نمایند و در این راستا از هیچ کوششی فروگذار نباشند. جهاد اقتصادی نیز با توجه به شرایط زمانی و مکانی جامعه اسلامی ما نیز از چنین حکمی مستثنی نخواهد بود.‏

اینجاست که مهمترین دغدغه رهبر دینی جامعه را می‌رساند. در قرآن کریم، یکی از مهمترین راه‌هایی که منافقان برای ضربه زدن به حکومت دینی مطرح می‌کنند، ایجاد بحران‌های اقتصادی است. قرآن کریم از قول منافقان نقل می‌کند که "آنها می‌گویند اطرافیان پیامبر(ص) را در تنگنای اقتصادی قرار دهید تا پراکنده شوند(۳)" طبیعتاً یک اقدام مهم مؤمنان برای خنثی کردن این اقدام منافقان در جامعه دینی آن است که با روحیه جهادی، عرصه اقتصاد جامعه دینی را حفظ و تعالی ببخشند‎.‎

● جهاد اقتصادی؛ واجب کفایی یا عینی؟

جهاد در مقابل دشمن از لحاظ وجوب به کفایی و عینی تقسیم می‌شود. واجب کفایی و اجبی است که اگر عده‌ای آن نیاز را به طور کامل انجام دهند، وجوب انجام مجدد آن از دیگران ساقط می شود و می‌توانند انجام ندهند. شارع مقدس نیز گناهی متوجه آنها نمی داند. اگر چه افضل است انجام دهند.(۴)

کمیت(تعداد نیروها، ادوات و تجهیزات دشمن) و کمیت(درجه دانش و مهارت فنی نیروهای انسانی، فیزیکی و...)جبهه باطل، حدود کمیت و کیفیت واجب کفایی را مشخص می سازد. اگر در شرایطی تمام دنیای کفر در مقابل جامعه اسلامی صف‌آرایی کنند، آن‌گاه است که تمام جهان اسلام نیز باید هماهنگ و متحد بپاخیزند و در مقابل آنها به جهاد بپردازند و با تمام وجود تلاش مظاعف ورزند.‏

در واقع اطمینان از شکست کامل جبهه کفر حدود واجب کفایی را مشخص می سازد. لذا مشغولیت عده ای در جهاد کفایی، مسئولیت را از دوش سایرین - تا کسب یقین قطعی از برتری حق علیه باطل- بر نمی دارد.‏

در بحث جهاد اقتصادی نیز؛ تمام دنیای مخالفین اسلام برای نابودی و استحصال همه جانبه جامعه اسلامی متحد شده اند. لذا این دفاع اجتماعی و واجب کفایی تنها با اتحاد همه اعضای جامعه تحقق خواهد پذیرفت.چرا که گستردگی دشمن گستردگی دفاعی می طلبد.‏

▪ واجب عینی: زمانی است که امام معصوم(ع) دستور جهاد به فرد یا گروه خاصی بدهد. لذا این حالت تنها بر گروه خاصی واجب می شود تا در مقابل دشمن ایستادگی نمایند. (۵)

خطاب مقام معظم رهبری گرچه خطاب عام است ولی به‌طور منطقی نقش نخبگان کشور- چه نخبگان حکومت مثل نخبگان قوای سه‌گانه و مجمع و چه نخبگان بیرون از حکومت مثل دانشگاه، حوزه علمیه و صاحب‌نظران و حتی صاحب‌نظران ایرانی خارج از کشور- بسیار خطیرتر و در راس فرمان رهبر قرار می گیرند و آنها به عنوان گروه خاصی مسئولیتهای ویژه‌ای (مانند تشکیل گفتمان ملی در راستای طراحی الگوی اسلامی-ایرانی) برای هر چه بهتر انجام شدن این جهاد مقدس خواهند داشت. ‏

● نتیجه‌گیری

جهاد اقتصادی واجب عینی و همگانی است بدین ترتیب، جهاد اقتصادی هم‌رتبه با حضور در جبهه‌های جنگ می‌باشد و با توجه به اینکه حضور در جبهه‌های جنگ برای دفاع از جامعه و نظام اسلامی بستگی به خطاب مولی واجب کفایی یا عینی است، جهاد اقتصادی نیز از شمول این حکم مستثنی نخواهد بود و وجوب حضور همگان را در این میدان می‌رساند. البته باید توجه داشت که در جنگ این‌گونه نبود که همگی افراد اسلحه بردارند و در متن عملیات شرکت کنند، عده‌ای مشغول برنامه‌ریزی و هدایت بودند، عده‌ای در قسمت تدارکات مشغول بودند، عده‌ای به مجروحان رسیدگی می‌کردند، عده‌ای سنگر یا پل می‌ساختند و... اما آنچه که در همه مشترک بود، آن روحیه جهادی و اخلاص و ایثار بود، نه اسلحه به دست گرفتن. در عرصه جهاد اقتصادی نیز هر کسی به طریقی در تعالی نظام اقتصاد اسلامی تلاش نماید.‏

محمد داوود محمدی

کارشناس ارشد معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق(ع) .

پی‌نوشتها:

۱- المقتول دون أهله و ماله؛‏‎ ‎کشته شده در راه دفاع از خانواده و دارایی اش" را که در مقام دفاع از ناموس یا مال‎ ‎خود کشته می شود شهید می شمارد‎.‎‏ کتاب الغصب والضمانات- باب دفع الصائل وإن أدی إلی قتله وأن المصول علیه یقتل شهیدا -ص ۳۹۰.‏

۲- ‎ترجمه شرح لمعه شهید ثانی، مجد سرایی حمید، صص۵۳۱-۵۸۴.

۳- سوره منافقون، آیه

۴- ‎مجموعه آثار شهید مطهری ( جلد ۲۰ )- مطهری، مرتضی‏-ص ۵۶۹ .‏

۵- ‎ترجمه شرح لمعه شهید ثانی، مجد سرایی حمید، صص۵۳۱-۵۸۴.