روان‌شناسی فردی و اجتماعی آدلر

اندیشه احساس حقارت که محور اصلی نظام روانشناسی آدلر را تشکیل می‌دهد چیزی جز بازتاب حوادث و تجارب دوران کودکی وی نیست. در ۴ سالگی به واسطه ابتلا به ذات‌الریه که وی را تا دم مرگ …

اندیشه احساس حقارت که محور اصلی نظام روانشناسی آدلر را تشکیل می‌دهد چیزی جز بازتاب حوادث و تجارب دوران کودکی وی نیست. در ۴ سالگی به واسطه ابتلا به ذات‌الریه که وی را تا دم مرگ کشانده بود، تصمیم گرفت در آینده رشته پزشکی را انتخاب کند و همین مساله موجب شد سال ۱۸۹۵ از دانشگاه وین درجه دکتری پزشکی خود را بگیرد. سپس به روانپزشکی روی آورد و در جلسات بحث گروهی فروید شرکت کرد؛ هر چند این روابط چندان دیرپا نبود و با اختلاف آدلر و فروید به انشعابی اجتناب‌ناپذیر منجر شد. این گسستگی که محصول اختلاف آدلر در مورد تأکید بر عوامل جنسی بود موجب شد آدلر از فروید به عنوان یک کلاهبردار یاد کند و صفت کثیف را به روانکاوی فروید نسبت دهد. هر چند فروید نیز در این جدال کوتاه نیامد و آدلر را فردی نابهنجار و دیوانه شهرت نامید.

روان‌شناسی فردی:

‌آدلر در سال‌های دهه ۱۹۲۰ نظام روان‌شناسی اجتماعی خود را با عنوان روان‌شناسی فردی بنیان نهاد. مفهوم علاقه اجتماعی که استعدادی ذاتی تلقی می‌شود محور روان‌شناسی فردی آدلر است. وی معتقد است رفتار آدمی توسط نیروهای اجتماعی و نه نیروهای زیست شناختی شکل می‌گیرد.

آدلر بر خلاف فروید بر آینده بیش از گذشته تأکید می‌کند و نقش هشیاری را تعیین کننده می‌داند. از سوی دیگر بر خلاف فروید که شخصیت را در ۳ بخش نهاد، من و من برتر بررسی می‌کرد به یگانگی و یکپارچگی شخصیت علاقه‌مند است. از نگاه وی آدمی در جستجوی برتری و کمال است و این مساله نیز صرفاً از طریق تحقق خود امکانپذیر است.

احساس حقارت (inferiority):

هر چند فروید معتقد بود پایه اصلی انگیزش و رفتار انسان، تمایلات جنسی است ولی آدلر با رد این مساله اعتقاد داشت احساس حقارت و در واقع کهتری عامل اصلی بروز رفتار است. بدون شک، گذشته آدلر و دوران کودکی وی تأثیر انکارناپذیری در شکل‌گیری این اندیشه داشت. در نگاه آدلر انسان بر اثر احساس حقارت به دلیل نقص بدنی، ذهنی، اجتماعی و حتی خیالی تلاش می‌کند آن نقص را جبران کند و همین مساله موجب پیشرفت وی در زندگی می‌شود؛ هر چند چنین احساسی، هم به سود فرد و هم به سود جامعه است ولی شکست در جبران این احساس خود موجب رشد عقده حقارت (inferiority complex) در فرد و ناتوان کردن وی در مواجهه با مسائل زندگی می‌شود.

آدلر معتقد است هر کدام از انسان‌ها به شیوه‌ای یگانه و خاص که وی از آن به سبک زندگی (style of life) تعبیر می‌کند درصدد جبران حقارت واقعی یا خیالی خود بر می‌آید.

آدلر در یک مساله با فروید توافق دارد. این‌که سبک زندگی فرد در ۴ یا ۵ سالگی شکل گرفته و تثبیت می‌شود، ولی بر خلاف فروید معتقد است فرد سبک زندگی خود را هشیارانه انتخاب می‌کند. از سوی دیگر آدلر سخن از قدرت خلاق خود به میان آورده و آن را اصل فعال هستی انسان تلقی می‌کند.

وی معتقد است ما تحت تأثیر وراثت و محیط قرار داریم، اما خود شخصیت و سرنوشت را رقم خواهیم زد و در این مورد نباید منفعل باشیم. تصویری که آدلر در نظام روان‌شناسی خود درباره ماهیت انسان و مراحل رشد ترسیم کرد با اقبال خوبی مواجه شد.