حسرت نخوریم دوبله انیمیشن ها را دریابیم

چند سالی است می توانید, بخوانید حداقل دودهه هرزمان صحبت از دوبله به میان می آید, مردم, کارشناسان و منتقدان و حتی خود دوبلورها و گوینده ها, حسرت کیفیت دوبله های گذشته و افسوس صداهای ماندگاری را می خورند که یا از میان ما رفته اند یا به هر دلیلی کم کار شده اند

۱) چند سالی است (می‌توانید، بخوانید حداقل دودهه) هرزمان صحبت از دوبله به میان می‏آید، مردم، کارشناسان و منتقدان و حتی خود دوبلورها و گوینده‌ها، حسرت کیفیت دوبله‌های گذشته و افسوس صداهای ماندگاری را می‏خورند که یا از میان ما رفته‏اند یا به هر دلیلی کم‌کار شده‏اند. اما واقعیت این است که در تمام این سال‌ها، دوبله با افت‌وخیز به راهش ادامه داده‏، گاهی توانسته خود را به نقطه اوج برساند و گاه هم کیفیت ضعیف آن، آه از نهاد همه برآورده ‏است.

بعد از انقلاب اسلامی تا اواسط دهه ۶۰، گوینده‌های معروف عرصه دوبله، همچنان در معدود فیلم‌های ایرانی که ساخته می‌شد، صحبت می‌کردند و به دلیل محدودیت ورود فیلم‌های خارجی، فعالیت آنها در سینما اندک بود. سال ۱۳۶۴ بنیاد سینمایی فارابی، مقرراتی را وضع کرد که طبق آن فیلم‌های سینمایی باید صدابرداری سر صحنه می‌داشتند و در صورت فراهم نبودن شرایط، خود بازیگرها به جای خودشان حرف می‌زدند. این ضابطه، بحث‏ها و جدل‏های بسیاری را موجب شد که خلاصه آن می‌شود اینکه گوینده‌ها معتقد بودند، تعدادی از بازیگران صدای خوبی ندارند و باید گوینده به جای آنها صحبت کند و همچنین برخی بازیگرها با چم و خم حرفه دوبله آشنا نیستند و نمی‌توانند به اصطلاح سینک باشند. به هرحال این مقررات زمینه‏ساز شکل‌گیری و رشد کمی و کیفی حرفه صدابرداری سرصحنه در سینمای ایران و البته تلویزیون شد، هرچند دوبلورها را بیش از پیش محدود کرد و برخی از صداهای آشنا هم جلای وطن کردند. از اوایل دهه ۷۰ با آزاد‌سازی ویدیو و شروع فعالیت موسسه رسانه‌های تصویری، دوبله فیلم‌های خارجی عرصه جدیدی برای گوینده‌های قدیمی و تازه‏کار شد و بحث‏هایی را هم در ارتباط با مشکلات ورود نیروهای تازه‌نفس به دوبله برانگیخت .

البته در تمامی این سال‌ها و در کنار همه باید و نبایدهای سینما، تلویزیون راه خود را ادامه داده و می‌دهد به طوری که می‌توان از اواسط دهه ۶۰، مجموعه‌های تلویزیونی متعددی را به یاد آورد که هم سریال‏های تلویزیونی خوبی بودند و هم دوبله‌های به‌یادماندنی داشتند، نظیر مجموعه مارکوپولو، ارتش سری، لبه‌تاریکی، شرلوک هولمز، پوآرو، خانم مارپل، قصه‌های جزیره و نیز مجموعه‌هایی که این روزها در حال پخش است، مانند پرستاران.

در واقع مقصود نگارنده از یادآوری بسیار مختصر سرگذشت دوبله طی ۳۰ سال گذشته‏، تاکید همین نکته است که دوبله در تمامی این سال‌ها به راه خود ادامه داده و سبب افت و خیز آن، مجموعه دلایلی است که همواره هم از سوی دوبلورها و هم از سوی صاحب‏نظران به آنها اشاره می‌شود.

فقط کافی است به گفت‌وگوهای کوتاه و بلند گوینده‌ها و مدیران دوبلاژ نگاهی بیندازید. در اکثر آنها به مواردی چون تعجیل در دوبله آثار، ترجمه غلط، تغییرات غیرضروری داستان، سپردن اثر به‏ دست افراد نابلد، انتخاب نامناسب گوینده‌ها و از همه مهم‌تر کیفیت خود اثر، به‏عنوان دلایل اصلی افت کیفی دوبله یک فیلم یا سریال اشاره می‌شود و اینها یعنی در آثاری که از یک‌سو این موارد کاملا یا تا حدودی برطرف و از سوی دیگر تعهد، خلاقیت و صداقت گروه دوبله اثر هم همراه کار شده، کیفیت دوبله قابل قبول شده ‏است که نمونه‌هایش در سینما و تلویزیون کم نیستند.

۲) حکایت دوبله انیمیشن در ایران به دهه ۴۰ برمی‌گردد. معروف‏ترین انیمیشنی که در آن دوران دوبله شد، عصر حجر بود که هنرمندانی چون منوچهر نوذری، محمود قنبری و اکبر منانی گوینده‌های اصلی آن بودند و توانستند با صداسازی‏های دلنشین‏شان شخصیت‌های این انیمیشن را برای تماشاگران شیرین‏تر کنند. طی این پنج دهه، تعداد انیمیشن‏هایی که دوبله بسیار خوبی داشتند، کم نیست. در واقع کیفیت دوبله انیمیشن، برای مدیران دوبلاژ، مترجمان و نیز گوینده‌ها بسیار جدی بود، به طوری که حتی گروهی از گوینده‌ها به انیمیشن‏گو شهرت یافتند. آنها دوبلورهای توانایی بودند – و هستند - که می‌توانستند به جای شخصیت‌های متفاوت انیمیشن‏ها از حیوان‏ها تا اشیا و از آدم‌های معمولی تا موجودات عجیب و غریب به شیوه‏ای صحبت کنند که همه آنها برای مخاطبان اصلی‏ این آثار یعنی کودکان، قابل باور و دوست‌داشتنی و خاطره‏انگیز باشند، انیمیشن‏هایی چون رابین‏هود، مهاجران، خانواده دکتر ارنست، باربا پاپا، بابا لنگ‌دراز، زنان کوچک از یاد ما محوناشدنی است.

اما آنچه امروز در مورد دوبله تعدادی از انیمیشن‏ها چه در تلویزیون و چه در شبکه نمایش خانگی نگران‌کننده است، کیفیت ترجمه و نحوه دوبله اثر و صداسازی‏هایی است که گاه بسیار دلخراش و مایوس‏کننده هستند، به نحوی که حتی کودکان عاشق انیمیشن را هم دل‌زده و خسته می‌کنند. دوبله انیمیشن به‏ویژه در آثار ارایه‌شده در نمایش خانگی دچار تمسخر لهجه‌ها و گویش‏ها، استفاده از الفاظ و ادبیات لمپنی شده‏ است. تکرار صداها و نبود تنوع هم از مدتی پیش، دامنگیر انیمیشن‏های تلویزیونی است. متاسفانه در مواردی هم که برای یک شخصیت انیمیشن، صدا‏ و تیپ‏سازی موفقی می‌شود، آن را در آثار گوناگون کوتاه و بلند و ایرانی و خارجی به حدی تکرار می‌کنند که لذت شنیدنش را از مخاطب می‏گیرند.

رامک صبحی