این کروموزوم های عجیـب

شاید یکی از علومی که در ایران به دلایل مختلف اجتماعی با بی مهری های زیادی مواجه شده, علم ژنتیک است که به خاطر اطلاع رسانی های محدود و البته ناقص, خیلی ها شناختی از آن ندارند چه بسا اگر اطلاع رسانی در این زمینه درست و کامل بود, هیچ وقت بسیاری از بیماری های به نظر لاعلاج, تا این حد اجازه پیشرفت پیدا نمی کردند

شاید یکی از علومی که در ایران به دلایل مختلف اجتماعی با بی‌مهری‌های‌ زیادی مواجه شده، علم ژنتیک است که به خاطر اطلاع‌رسانی‌های محدود و البته ناقص، خیلی‌ها شناختی از آن ندارند. چه بسا اگر اطلاع‌رسانی در این زمینه درست و کامل بود، هیچ‌وقت ‌بسیاری از بیماری‌های به‌نظر لاعلاج، تا این حد اجازه پیشرفت پیدا نمی‌کردند.

شاید خیلی عجیب باشد، علمی که در ایران نخستین رگه‌های ظهورش پدیدار شد و از آن برخاست، در زادگاهش این‌گونه با بی‌مهری مواجه شود! به همین دلیل سراغ دکتر جمال‌الدینی، عضو شورای نخبگان بنیاد ملی نخبگان، عضو شورای استعدادهای درخشان وزارت بهداشت و عضو هیأت مؤسس انجمن علمی کاردیوژنتیک ایران رفتیم که درباره پیشرفت علم ژنتیک در دنیا و دلیل برخی بیماری‌های ژنتیک‌، برای خوانندگان سیب سبز حرف‌های خواندنی‌ زد.

● چرا ژنتیک جالب است؟

چرا من به این بیماری مبتلا می شوم ، اما برادرم نمی‌شود،چرا من به این دارو پاسخ می‌دهم یا نمی دهم. آیا من به این بیماری مبتلا می‌شوم،آیا من به این ورزش استعداد دارم یا ندارم؛ پاسخ به سوالات علم ژنتیک را پایه‌گذاری می‌کند. برخلاف خیلی از علوم دیگر که می‌آیند یک دستگاه قرار می‌دهند و خودش به‌صورت خودکار و طبق شناسایی که قبلا انجام شده مراحل درمان را انجام می‌دهد (مانند کامپیوتر) ژنتیک به این صورت نیست. در هیچ علمی موقعیت جغرافیایی، قومیت و نژاد در درمان یک بیماری تاثیرگذار نیست اما در ژنتیک تمامی این عوامل موثرند. به‌خصوص در کشور ما که مسائل ازدواج‌های خویشاوندی آمار بسیار بالایی دارد.

● ژن‌درمانی یعنی چه؟

ژن‌درمانی یعنی درمان بیماری‌ها از طریق دستکاری روی «ژنوم» انسان. بهترین پاسخ در ژن‌درمانی مربوط به درمان بیماری‌های تک است که نقص در یک ژن منجر به کاهش عملکرد یک پروتئین یا آنزیم خاص می‌شود. پس با تامین آنزیم یا پروتئین حتی به مقدار کم آن پاسخ مناسب اصلاح می‌شود. ولی درباره بیماری‌هایی که اختلال عملکرد ژن منجر به تولید پروتئین ناکارآمد می‌شود. ما نیاز به اصلاح تمام ژن‌ها داریم که امری غیرممکن است. در حال حاضر درمانی وجود دارد به نام ژن‌‌تراپی یا ژن‌درمانی؛ کاری که این درمان انجام می‌دهد، درمان بیماری‌های تک‌ژنی است؛ منظور بیماری‌هایی ‌است که یک نقص در فرد ایجاد شده. مثلا بعضی‌وقت‌ها یک بیماری هست که برای درمان آن، باید آنزیمی در بدن ساخته شود. وقتی یک نقص در بدن ایجاد می‌شود، باعث می‌شود آن آنزیم در بدن کمتر ساخته شود. اگر بخواهید عملکرد کلی بدن‌تان درست شود، با بالا بردن آن آنزیم در بدن، همه‌چیز دوباره درست می‌شود، اما اگر بخواهید همه چیز را از بین ببرید، باید تمام سلول‌ها را سوزانده و از بین ببریید.

● قدمت ژنتیک در ایران

قدمت‌ علم ژنتیک و وراثت در ایران، به‌مراتب بیشتر از اروپاست. در اواخر قرن ۱۸ میلادی آقای ولف مطرح کرد وراثت از پدر‌و‌مادر است، به این ترتیب که تخمی که تشکیل‌دهنده بدن انسان است، از بدن پدر‌و‌مادر به‌وجود می‌آید. این درحالی است که ارسطو اعتقاد داشت، وراثت فرزند از اسپرم پدر است و مادر نقشی در آن ندارد. مادر توسط عمل قاعدگی، فقط وظیفه خونرسانی و تغذیه کودک در رحم را برعهده دارد و هیچ تاثیری درخصوصیات و وراثت کودک ندارد. این نظریه و ایده را بقیه هم تایید کردند تا اواخر قرن ۱۸ که یک دانشمند ایده ارسطو را نقض کرد و ادعا داشت وراثت هم به پدر و هم مادر مربوط می‌شود. این علم مکتوب اروپاست. حالا ما ایرانیان در آثاری همچون شاهنامه فردوسی که سال‌ها پیش از رسیدن اروپاییان به علم ژنتیک خلق شده، این نکته را داریم که ویژگی های پدر و مادر به فرزندان به ارث می رسد. بنابراین ادعای استادان ما ثابت می‌شود که قدمت علم ژنتیک در ایران به‌مراتب بیشتر از قدمت آن در اروپاست. اما اگر بخواهیم اوج مباحث حول علم ژنتیک را بررسی کنیم، به ۸۰-۷۰ سال اخیر برمی‌گردد، زیرا اکثر دستاوردهای این علم به بعد از سال ۱۹۵۳ برمی‌گردد که DNAکشف شد.

● این علم وراثت است

در علم ژنتیک، فعلا در فاز تشخیص هستیم تا درمان. از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۳، پروژه ژنومی در آمریکا و ۴ کشور دیگر آغاز شد. در مدت ۱۳‌سال، تک‌تک ژن‌های بدن انسان را توانستند اسکن‌شده به نمایش دربیاورند! باورش سخت است اما در هر سلول‌ماده وراثتی به صورت فشرده قرار دارد که اگر این DNA باز شود طولی تقریبا ۲ متر پیدا می‌کند که با توجه به این که در بدن انسان ۱۰ به توان ۱۳ سلول وجود دارد، اگر بخواهیم DNA سلول‌های بدن انسان را باز کنیم و به یکدیگر بچسبانیم،

۷۰ بار رفت‌وبرگشت خورشیدی طول خواهد کشید! وقتی در سال ۲۰۰۳ بعد از ۱۳ سال اسکن ژن‌های بدن انسان به پایان رسید و بشر آن را کشف کرد، مشخص شد بعضی ژن‌ها کاربرد کشاورزی دارند، بعضی کاربرد نظامی و بعضی دیگر کاربرد دارویی دارند. ‌این علم وراثت است؛ این چیزهایی است که مردم باید درباره ژنتیک بدانند.

● فرق انسان با موش، فقط ۱۰ درصد!

می‌دانید تفاوت یک انسان با انسان دیگر در مورد مسائل ژنتیک چقدر است؟ فقط ۲۳/۱ درصد تفاوت وجود دارد! در واقع ۷۷/۹۷ درصد ۲ انسان دقیقا مشابه یکدیگر است. این ۹۷ درصد، عمل‌های مشابهی در بدن انسان انجام می‌دهد اما مثلا واکنش بدن ۲ انسان نسبت به سرما با یکدیگر متفاوت است که این به همان۱/۲۳ درصد تفاوت ژنتیک برمی‌گردد. تفاوت ژنتیک بدن انسان با موش فقط ۱۰ درصد است، ۹۰ درصدمان با موش یکی است.

● آهنگی که همه مردم دنیا را به وجود آورد

در ۸۰ درصد آهنگ‌های مورد علاقه مردم دنیا نت‌ها و آواهای مشترکی وجود دارد که باعث برتری این آهنگ‌ها شده است. حالا اگر این نت‌های مشترک را در کنار هم قرار دهیم، می‌توانیم به آهنگ برتر که برخواسته از ژنتیک و ذات انسان‌هاست، برسیم؛ آهنگی که همه مردم دنیا را به وجد می‌آورد. دانشمندان به این نتیجه رسیدند در قومیت‌های مختلف ۸۰‌درصد آواها و ترانه‌ها یکی است؛ مثلا شما می‌توانید در ایران ۱۰ ترانه بسازید که مردم به ۵۰درصدش واکنش مثبت نشان دهند و به آن علاقه پیدا کنند. بعد از آن متوجه شدند یکسری نت‌ها در موسیقی کشورهای مختلف وجود دارد که در همه ترانه‌ها یکسان است. امروز می‌خواهند با کشف آن نت‌ها، ترانه‌ای بسازند که حداقل ۵۰ درصد مردم جهان را با آن به‌وجد بیاورند، این برمی‌گردد به همان ژنتیک و همان ۹۷ درصد مشترک بین آدم‌ها.

نکته : می‌دانید تفاوت یک انسان با انسان دیگر در مورد مسائل ژنتیک چقدر است؟ فقط ۱/۲۳ درصدتفاوت وجود دارد!

● کارت‌های ژنتیک چه فایده‌ای دارند؟

کارت ژنتیک مجموعه ژنوم «خصوصیات ژنتیک» افراد است که در یک کارت جمع‌آوری می‌شود و با تطبیق آن با عوامل ژنتیک بیماری‌ها می‌توان خطر بروز بیماری‌ها، نوع درمان،‌ پاسخ به داروها و استعداد افراد را پیش‌بینی کرد. درباره کارت‌های ژنتیک باید بگویم، برای هر فردی این کارت صادر می‌شود. ابتدا قرار بود برای هر فرد حدود هزار دلار تمام شود اما در سال ۲۰۱۰ به ۱۲۰ دلار کاهش یافت. این رقم قرار بود سال ۲۰۱۲ اتفاق بیفتد که خوشبختانه زودتر میسر شد. البته این کارت‌ها فعلا در ایران هیچ اعتباری ندارند و فقط خارج از ایران کاربرد دارند اما همان‌طور که ایران هیچ‌وقت در رابطه با انواع تکنولوژی از دنیا عقب نیفتاده، در این زمینه‌ هم مسلما همین‌طور خواهد شد و به‌زودی این تکنولوژی وارد ایران هم می‌شود. البته مخالفان این کارت‌های ژنتیک هم یکسری اعتراضات اخلاقی دارند که پربیراه هم نیست؛ آنها معتقدند با صدور این کارت‌ها، احتمال ابتلا به یکسری بیماری‌ها از کودکی برای انسان مشخص می‌شود؛ به همین دلیل این سوال پیش می‌آید که آیا شرکت‌های بیمه با توجه به اطلاع از بیماری شما حاضرند شما را با شرایط انسان‌های معمولی دیگر بیمه کنند؟ مثلا کاتولیک‌ها به هیچ عنوان اجازه تشخیص قبل از تولد را به پیروان‌شان نمی‌دهند. همانطور که می دانید در کشور‌های پیشرفته اروپایی به منظور تشخیص بیماری کودکان کارتی به نام کارت ژنتیک برای هر فرزند در بعد تولدش صادر می شود که البته این تکنولوژی هنوز وارد ایران نشده است.

● ژنتیک در بدن انسان

در بحث ژنتیک، نمی‌توان به هیچ عنوان از عامل «محیط» غافل شد؛ چراکه مثلا دیده شده ۲ بچه از یک تخم متولد شده‌اند بنابراین باید همه‌چیزشان یکی باشد اما بعد از تولد متوجه شدند به دلیل مسائل محیطی خیلی چیزهای مشترکی ندارند چون در

۲ محیط متفاوت بزرگ شده بودند. عاملی به نام محیط حتی ممکن است باعث تغییر روی ژنی شود که از ابتدا هیچ مشکلی نداشته. عوامل دیگری همچون تغذیه هم می‌توانند روی ماده وراثتی سلول‌ تاثیرگذار باشند مثلا این در خون مردم جنوب است که مواد‌غذایی تند را دوست دارند و مردمان شمال ایران آنچنان به آن علاقه‌ای نشان نمی‌دهند. عوامل دیگر مانند استرس که یک عامل اکسیدان است، می‌تواند در بدن انسان جهش ژنتیک ایجاد کند. انسان در حالت عادی هم ممکن است جهش ژنتیک داشته باشد؛ مثلا ممکن است در برابر نور، اشعه ماورای بنفش... واکنش داشته و باعث جهش ژنتیک در بدن شود ولی مکانسیم‌های ترمیمی در بدن انسان اجازه نمی‌دهند چنین وضعیتی پایدار بماند و آن را ترمیم می‌کند با این حال ممکن است این ترمیم در بعضی انسان‌ها صورت نگیرد که به دلیل مشکل در آنزیم‌های بدن است، چراکه احتمالا آن آنزیم ضعیف شده و قادر به تشخیص نیست. شما فکر می‌کنید سرطان چگونه در بدن انسان به‌وجود می‌آید؟ بعضی مواد‌غذایی که مواد نگهدارنده دارند، عامل بروز خیلی از سرطان‌ها هستند؛ همان‌طور که می‌دانید، بدن به‌طور مداوم در حال ساخت سلول است اما بعضی نگهدارنده‌های غذایی موادی دارند که بدن در تشخیص آنها عاجز است به همین دلیل این مواد به‌عنوان ماده اولیه تشکیل سلول جذب بدن می‌شوند و از آن‌جا که بدن قادر به تشخیص صحیح نبوده، این مواد با تکثیرکنترل نشده منجر به سرطان می‌شوند.

باز نشر اختصاصی: Bartarinha.ir

سیب سبز