رانندگان و اعتیاد

گفتگو با دکتر مهرداد افتخار روان پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران

▪ اگر موافقید در ابتدا از وضعیت مواد افیونی و تاثیر آن در رانندگی آغاز کنیم؟

ـ در کشور ما موضوع اعتیاد به مواد افیونی در رانندگان مورد مطالعه قرار گرفته است اما ماده‌ای که بسیار اهمیت دارد و میزان سوانح و حوادث را افزایش داده است صرفا تریاک و حشیش نیست بلکه الکل و داروهای بنزودیازپینی نیز موثرند که در کشور ما کمتر مورد مطالعه قرار می‌گیرند، در پاسخ به سوال شما باید بگویم مصرف مواد افیونی در راننده‌ها چه در ایران و چه در آمارهای جهانی در مقایسه با دیگر مشاغل بیشتر مشاهده می‌شود.

▪ آیا در این زمینه آمار خاصی وجود دارد؟

ـ آماری که به تفکیک مصرف این مواد را گزارش کرده باشد در دسترس نیست اما براساس آزمایش‌هایی که برای گرفتن جواز کار،‌ استخدام یا دریافت گواهینامه پایه یک از متقاضیان به عمل می‌آید می‌توان گفت راننده‌ها از تست مثبت بیشتری برخوردارند البته یک نکته را نیز فراموش نکنیم که تنها اکتفا به جواب آزمایش نیز نمی‌تواند‌ آمار دقیقی ارایه کند زیرا افرادی که اقدام به آزمایش می‌کنند پیش از آن از زمان دقیق آزمایش اطلاع دارند ولی با این وجود باز هم در مشاغلی مانند رانندگان این عدد بالاتر است.

▪ به نظر شما تاثیر اعتیاد در مشاغلی همچون رانندگی چقدر است؟

ـ پیش از اینکه جواب سوال شما را بدهم توجه‌تان را به این نکته جلب می‌کنم که حوادث و تصادفات رانندگی در کشور ما آمار بسیار وحشتناکی دارد بنابراین ما نگران این موضوع هستیم اما یک عامل بسیار مهم در تصادفات وجود دارد و باید گفت حدود ۷۰ درصد علل تصادفات به عوامل انسانی بازمی‌گردد که در این میان باید سهمی را نیز به رانندگان اختصاص دهیم که از داروهای خواب‌آور، الکل و یا تریاک و حشیش استفاده کرده‌اند. در کشور ما به دلیل ممنوع بودن مصرف الکل آموزش یا برنامه‌ای برای رانندگان وجود ندارد ولی در کشورهای دیگر قوانین سختی برای مبارزه با این مواد اجرا می‌شود و آموزش‌های چشمگیری در جهت فرهنگ‌سازی رانندگان ارایه کرده‌اند. تجربه کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد که در این کشورها به شدت با رانندگان الکی مقابله می‌شود و سخت‌گیری‌ها روز به روز بیشتر می‌شود بنابراین ما نیز باید قوانینی در حوزه برخورد با رانندگان متخلف وضع کنیم.

▪ درباره مصرف الکل در رانندگی توضیح دادید. نظرتان راجع به مصرف تریاک و حشیش در رانندگان ما چیست؟

ـ مصرف حشیش روی دستگاه سایکوموتور افراد تاثیر می‌گذارد و در نتیجه توانایی زمان پاسخ‌دهی رانندگان را حین مواجهه با خطر کاهش می‌دهد. درباره مصرف تریاک نیز باید بگویم که کندی حرکات افراد را به وجود می‌آورد و در نتیجه افراد را در معرض تصادفات قرار می‌دهد زیرا زمان عکس‌العمل آنها را کاهش می‌دهد اما عاملی که خطر تصادفات را بالا می‌برد نخست مسمومیت،‌ نشئگی یا همان حالتی است که روی قضاوت راننده اثر می‌گذارد و مداخلات قانونی را پیچیده‌تر می‌کند و نکته بعدی محرومیت است به طوری که اگر راننده‌ای پیش از این مواد افیونی را مصرف می‌کرده و اکنون نتوانسته آن را تهیه کند دچار علایمی موسوم به محرومیت شده و در نتیجه عصبی‌تر و برانگیخته‌تر می‌شود بنابراین مشکلاتی را در جسم خود احساس می‌کند و رانندگی راحتی نخواهد داشت.

▪ یکی از تصورات رایجی که راننده‌ها برای توجیه مصرف مواد مخدر به ویژه تریاک دارند این است که می‌گویند مصرف این مواد موجب جلوگیری از خواب حین رانندگی می‌شود، نظر شما چیست؟

یکی از مهم‌ترین عواملی که در تصادفات رانندگی به ویژه رانندگان بین شهری نقش دارد، بی‌خوابی است. ـ آمار نشان می‌دهد که بیشترین تصادفات جاده‌ای حدفاصل ساعات ۴ تا ۶ صبح روی داده است یعنی زمانی که بی‌خوابی بیشترین فشار را به راننده وارد کرده است.

در این مورد بلند کردن صدای ضبط، باز کردن پنجره یا مصرف مواد هیچ کمکی نمی‌کند. بنابراین بهترین کار این است که رانندگان برای مدتی وسیله نقلیه خود را متوقف کنند و بخوابند. افرادی که مواد مصرف می‌کنند و سعی می‌کنند مشکل بی‌خوابی را با مصرف مواد جبران کنند قضیه را پیچیده‌تر کرده‌اند و این کار از بروز تصادفات ناشی از بی‌خوابی پیشگیری نمی‌کند. یک نکته مهم دیگر را نیز خاطر نشان کنم که برای رانندگی به دو نوع قضاوت نیازمندیم: قضاوت نسبت به محیط و قضاوت راجع به خودمان بنابراین مصرف مواد حس قضاوت ما را از بین می‌برد.

▪ می‌خواهم یکی دیگر از تصورات رانندگان را نیز بی‌پرده خدمت‌تان عرض کنم. اغلب این افراد تصور می‌کنند مصرف مواد به ویژه تریاک موجب تقویت قوای جنسی آنها می‌شود، نظر شما چیست؟

ـ در ابتدای مصرف مواد افیونی، زمان رسیدن به اوج لذت‌ جنسی به تاخیر می‌افتد و به همین دلیل افراد مصرف کننده تصور می‌کنند قوای جنسی‌شان افزایش یافته است. این تصور در افرادی که انزال زودرس داشته‌اند، بیشتر از بقیه رواج دارد اما بعد از آن معمولا میل جنسی کم می‌شود. در حقیقت این تصور که مواد مخدر روی آن نیز موثر است افسانه‌ای بیش نیست و یکی از مهم‌ترین دلایل انواع اختلالات جنسی در مصرف‌کنندگان مواد افیونی است.

▪ تاثیر رانندگان دیگر یا به عبارتی فشار گروه هم صنف روی رانندگان غیرمعتاد چیست و چه راه‌هایی برای پیشگیری وجود دارد؟

ـ فشار گروه رانندگان همانند فشار گروه‌های هم سن و سال در دوران نوجوانی نیست اما به هر حال این افراد درون یک شبکه قرار دارند. نکته‌ای که باید درباره پیشگیری گفت، این است که رانندگان ما باید بیاموزند خلاف جریان رود شنا کنند یعنی باید مهارت «نه گفتن» یا مهارت جرات ورزی را به خوبی یاد بگیرند.

▪ به‌طور عینی مثالی می‌زنید؟

ـ ببینید ممکن است یکی از همکاران به شما پیشنهاد کند مواد مصرف کنید. شما باید زمان پاسخ‌گویی را کوتاه کنید. به طور مثال در برابر این پیشنهاد اگر ۱۰ ثانیه فکر کنید احتمال استفاده از مواد در شما بیشتر خواهد شد اما هرچه این فاصله جواب دادن کوتاه‌تر باشد شانس سالم ماندن شما بیشتر می‌شود. بنابراین در برابر چنین پیشنهادی بلافاصله بگویید: «متشکرم، من تریاک مصرف نمی‌کنم.» همچنین توصیه می‌کنم جایگزینی نیز برای این کار پیدا کنید. به طور مثال بگویید «من تریاک مصرف نمی‌کنم، هوس کردم یک چای بخورم» البته لحن کلام شما باید محکم و قاطع و بدون توضیح باشد.

▪ و اگر مهارت قاطعیت را نداشته باشند چه اتفاقی می‌افتد؟

ـ اگر لحن کلام‌تان محکم و قاطع نباشد و برای مثال بگویید «من مصرف نمی‌کنم وقتی می‌کشم شل و ول می‌شم» این آغاز گفتگویی است که عواقب خطرناکی را در پی خواهد داشت بنابراین مهارت قاطعیت را نیز باید بیاموزید.

▪ چه توصیه‌ای برای حفظ نهاد خانواده در مشاغلی چون رانندگی دارید؟

ـ یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که رانندگان با آن مواجه‌اند دوری از محیط خانواده است، در این صورت راننده باید یک درجه از اخلاقیات بالاتر باشد و نه به خاطر ترس از تنبیه بلکه به خاطر ارزش‌های درونی خود سعی کند خانواده خود را دچار مشکل نکند، آن موقع دیگر خانواده‌های ما نگران دوری عزیزشان نخواهند بود.

▪ نقش رسانه‌ها در کاهش مشکلات ناشی از مواد مخدر در رانندگی چیست؟

ـ تصور می‌کنم در کشور ما رسانه‌ها باید با احتیاط با این مشکل برخورد کنند زیرا ترساندن از عواقب مصرف مواد، تاثیر چندانی ندارد اما می‌توانند اعلام کنند فردی که چنین کاری کرده چه مشکلاتی به وجود آورده است. یک نکته دیگر اینکه چه دوست داشته باشیم چه دوست نداشته باشیم برخی رانندگان الکل مصرف می‌کنند بنابراین در این زمینه هم باید آموزش‌هایی بدهیم و قضیه را به سکوت برگزار نکنیم.