كافكای خودنویس

اخیرا كاتالوگی دیدم از كمپانی معروفی كه بهترین نوشت افزارها را می سازد، ابتكار این كمپانی این بود كه برای هر محصول خود فی المثل دو خودنویس، نام یك نویسنده را برگزیده بود. پیشترها …

اخیرا كاتالوگی دیدم از كمپانی معروفی كه بهترین نوشت افزارها را می سازد، ابتكار این كمپانی این بود كه برای هر محصول خود فی المثل دو خودنویس، نام یك نویسنده را برگزیده بود. پیشترها تولیدكنندگان برای راحتی كار بر هر محصول خود شماره ای اختصاص می دادند و براساس آن شماره ای برای محصول خود پرونده سازی می كردند. اما این بار ما با خودنویس فی المثل كافكا، چارلز دیكنز، همینگوی و غیره مواجه ایم. این خودنویس های عجیب و غریب البته دیگر كاركرد اصلی خود را ندارند و عمدتا تزئینی هستند. حداكثر اینكه این نوشت افزارها به درد امضای قراردادهای كلان می خورد، به طوری كه به ندرت از جیب بغل فلان مقام بیرون می آید تا پایین برگه ای را خط خطی كند و باز هم به ندرت در جیب این مقامات قرار می گیرد و احتمالا در جعبه شیك خود می خسبد.

امروزه ما از این دست موارد را شاهدیم كه تعریف اصلی و بنیادین خود را از دست می دهند و تعریف دیگر می پذیرند طوری كه تنها خصلت مشترك آنها فقط یك «نام» است. در واقع چیزها از محتوای خود خالی می شوند و تحت عنوان همان نام از محتوای دیگری پر می شوند. ارسطو مثال دانه بلوط را می زند كه از زمان خاك شدن تا تبدیل به درخت تحول می یابد. پس چگونه است كه ما با آنكه می دانیم درخت بلوط هیچ شباهتی به دانه آن ندارد، اما هر دو را بلوط می نامیم. بدین ترتیب است كه مارسل دوشان كاسه توالت فرنگی را بی كم و كاست در نمایشگاه عرضه می كند. همه ما آن را كاسه توالت می نامیم. اما می دانیم آنكه در دستشویی قرار می گیرد با آنكه به نمایش گذاشته فی المثل در نمایشگاه هنری یا فروشگاه متفاوت است. ابتكار نامگذاری یك خودنویس به نام نویسنده، تازه است اما ناظر به این مسئله است كه محتوای نویسنده را خالی و از محتوای دیگری پر كند. كافكا را همه می شناسیم. خصلت های كافكایی را برمی شماریم اما وقتی این نام روی خودنویسی الصاق می شود چه آیا ما با نگاه كردن به آن خودنویس تلاش می كنیم چنین خصلت هایی بر ما آشكار شود آیا آن كمپانی با توجه به خود كافكا این خودنویس را ساخته است حتی اگر چنین نیتی هم داشته باشد باز مسئله سر جای خود باقی است. ما با خودنویسی طرف هستیم كه بسیار گران قیمت است و كاركرد بنیادین آن نوشتن نیست. نامی بر آن گذاشته شده كه دیگر تعریف بنیادین كافكا نیست. بازار همه چیز را از محتوا تخلیه می كند و تنها نام را باقی می گذارد. بدین ترتیب امروزه ما با كافكای خودنویس مواجه ایم نه با خودنویس كافكا. از همین دست است نمونه تی شرت ها و عطرهای «چه گوارا». بازار همه چیز را خالی از محتوا می كند به عبارتی دیگر تمام آن چیزی را كه آزاردهنده، تلخ و گزنده در «تن حاكم» است و دارای پتانسیل انفجاری و وجه شورمندانه حیات است. كافكایی كه هولناكی وضعیت موجود را نشان می دهد، باید كنار گذاشته شود. اكنون نام این كافكای تخلیه شده، باید به خودنویسی الصاق شود تا وضعیت روبه راه نشان داده شود. بدین ترتیب خودنویس های این كمپانی اعلام می كند همه چیز تحت كنترل است. دقیقا كاری كه «تن حاكم» انجام می دهد: كافكا تبدیل به خودنویسی شده است كه هیچ نقشی ندارد جز آنكه در قاب قرار گیرد هیچ نقشی حتی نوشتن یعنی بنیادی ترین كار آن.

امیرهوشنگ افتخاری راد