پاسخ بانک مرکزی به پنج سؤال درباره اصلاح پول ملی

اصلاح پولی سیاستگذاری و برنامه ریزی با هدف بهبود شرایط پول ملی یک کشور است

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به پنج پرسش درباره اصلاح پول ملی به شرح ذیل پاسخ داد:

۱) مفهوم اصلاح پولی چیست؟

● پاسخ:

اصلاح پولی سیاستگذاری و برنامه ریزی با هدف بهبود شرایط پول ملی یک کشور است. یک دسته از اصلاحات پولی ساختاری و بنیادی است که از طریق اتخاذ سیاست های پولی با پشتیبانی سیاست های ارزی و مالی مکمل جهت حفظ ارزش پول ملی کشور در حوزه داخلی (ثبات سطح عمومی قیمت ها یا همان نرخ تورم) و خارجی (حفظ ارزش برابری با سایر اسعار) نمود می یابد.

دسته دیگر اصلاحات پولی تنها به تغییرات سطحی و روبنایی توجه دارد که معمولاً به مفهوم تغییر قطع های اسکناس و مسکوک است و می توان آن را به سه دسته کلی طبقه بندی کرد.

۱) تغییر نام واحد پول یک کشور

۲) حذف چند صفر از واحد پول

۳) ترکیبی از هر دو روش گفته شده

در برخی موارد دیده شده که کشورها همراه با اصلاح قطع های اسکناس و مسکوک مبادرت به تغییر دستوری نرخ برابری پول ملی با اسعار جهانروا می کنند. علاوه بر آن، تشکیل اتحادیه های پولی نظیر منطقه پولی یورو نیز در زمره اصلاحات پولی ارزیابی می گردد.

۲) چرا کشورها اقدام به اصلاح قطع های اسکناس و سکه می کنند؟

● پاسخ:

مجموعه ای از دلایل اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی موجب می شود دولت ها اقدام به اصلاح قطع های اسکناس و مسکوک با حذف صفر از واحد پول ملی خود کنند. مهمترین این دلایل تأثیر تورم مزمن در یک دوره زمانی بلندمدت و یا تورم شتابان است، زیرا در اثر تورم قدرت خرید هر واحد پول کاهش می یابد که منجر به اجبار در افزایش حجم پول در گردش می گردد و این امر مسایل زیر را به دنبال خواهد داشت:

الف) استفاده از ارقام میلیون، تریلیون و یا مانند ترکیه هزار تریلیون در مبادلات ساده روزمره

ب) مشکلات مترتب در زمینه های محاسباتی و حسابداری دفاتر

ج) ناامنی در حمل مقادیر زیاد پول حتی برای مبادلات روزمره

د) معطل شدن در صف بانک ها و معضلات شمارش حجم بالای اسکناس و سکه

هـ) ایجاد توهم پولی، بدین ترتیب که وقتی پول کشور دارای تعداد زیاد صفر باشد به طور معمول توهم پولی در آن جامعه بیشتر است. این امر انتظارات تورمی را افزایش می دهد که بر روند افزایش قیمت ها مؤثر می باشد.

و) کاهش اعتماد عمومی نسبت به پول ملی که می تواند موجب جایگزینی پول پرقدرت تر شده و به دلاریزه شدن اقتصاد ختم گردد.

۳) آیا اجرای برنامه حذف صفر شامل منافعی می باشد؟

● پاسخ:

حذف صفرهای اضافی از پول ملی مزیت هایی درپی دارد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱) کاهش حجم اسکناس یکی از دلایل اصلی اجرای برنامه حذف صفر است. بدیهی است با حذف صفر از پول هر کشور، از حجم اسکناس در گردش کاسته می شود. بدین ترتیب از یک سو، هزینه چاپ و توزیع اسکناس کاهش می یابد و از سوی دیگر هزینه امحای اسکناس کمتر خواهد شد. برای مثال، در ایران درحال حاضر حدود ۴، ۷میلیارد برگ اسکناس در جریان است و هر سال بخشی از آن مستهلک می شود. با فرض این که سالانه ۱۰درصد اسکناس از رده خارج شود، هزینه جمع آوری، امحا و جایگزینی سالانه حدود ۷۰۰میلیون برگ اسکناس هم اکنون محقق است. یکی از اهداف برنامه حذف صفر، کاهش حجم اسکناس به حدود یک میلیارد برگ است که بدین ترتیب در هزینه های مذکور به میزان قابل توجهی صرفه جویی می شود.

۲) ساده تر شدن مبادلات مالی از دیگر دلایل اجرای برنامه اصلاح واحد پول در کشورها می باشد. زیرا افراد برای انجام معاملات خود دیگر نیاز ندارند که مقادیر حجیم اسکناس با خود حمل کنند.

۳) فائق آمدن بر مشکلات فنی و عملیاتی که در اثر بزرگ بودن ارزش های پولی به وجود می آید، نگهداری ساده تر حساب ها و ارقام و ترازنامه ها، اشغال فضای کمتر آمار و اطلاعات مالی در حافظه یارانه ها از دیگر جنبه های مثبت کاهش صفر از پول ملی است.

۴) با حذف صفر از پول ملی، نرخ های برابری با اسعار خارجی مقادیر منطقی تر پیدا خواهد کرد که از این بابت به تقویت اعتماد عمومی به پول ملی کمک می رساند.

۵) نقل و انتقال پول نقد آسان تر و ایمن تر می گردد.

۶) آثار روانی تورم در اثر کاهش حجم اسکناس در جریان، تخفیف می یابد.

۷) صرفه جویی در وقت برای شمارش اسکناس به ویژه در شعب بانک ها حاصل می گردد.

مضافاً اینکه هر برنامه اقتصادی هزینه و فایده خاص خود را دارد و همه کشورهایی که اصلاح پولی داشته اند با علم به این قضیه دست به حذف صفر از پول ملی زده اند. زیرا همانگونه که توضیح داده شد، منافعی از بابت تسهیل مبادلات مالی، کاهش هزینه نگهداری پول، بهبود شیوه های ثبت حسابداری و رایانه ای، کاهش جرایم ناشی از حمل مقادیر متنابه پول توسط افراد و غیره نیز حاصل می شود.

که خالص فایده اجرای طرح را افزایش می دهد.

۴) آیا کشورها با حذف صفر از پول متحمل هزینه می شوند؟

● پاسخ:

اجرای برنامه تغییر واحد پول مستلزم تحمل هزینه های گوناگون در زمینه های اجرایی و اجتماعی است که مهمترین مخاطرات و هزینه هایی که دراین زمینه متصور است به شرح زیر می باشد.

۱) هزینه چاپ اسکناس و ضرب سکه های جدید که فقط یک بار در زمان اجرای برنامه و هنگامی که دو نوع پول به موازات هم در جریان است افزایش دارد. با توجه به اینکه با حذف صفر قطع اسکناس درشت و به تبع آن تعداد اسکناس در جریان کاهش می یابد، هزینه چاپ دربلندمدت تنزل خواهدداشت.

۲) هزینه امحای اسکناس و سکه قدیمی که میزان آن بستگی به حجم پول قدیمی درجریان و امکانات جمع آوری و امحای اسکناس و سکه قدیمی دارد.

۳) در برخی از کشورهای گزارش شده پول های قدیمی جمع آوری شده مجددا به صورت قاچاق به جریان انداخته شده تا یک بار دیگر با پول جدید معاوضه شود و از این محل کسب درآمد و سود شود. باتوجه به اینکه این عمل موجب افزایش نقدینگی و تورم می شود مقامات باید قبل از اجرای برنامه مطمئن شوند امکان بازگشت پول جمع آوری شده به جریان نقدینگی وجود ندارد. بنابراین نیاز به اقدامات امنیتی شدید دارد که متضمن هزینه های اجرایی مستقیم است که از این ناحیه نیز هزینه های کل اجرای طرح را افزایش می دهد.

۴) هزینه آموزش و تبلیغات: در هر کشوری تمامی آحاد جامعه از یک سطح آگاهی و سواد برخوردار نیستند لیکن همه آنان در یک زمان در فرآیند تغییر واحد پول قرارمی گیرند. لذا لازم است از مدتها قبل از اجرای برنامه اصلاح، آموزش های لازم متناسب با سطح درک لایه های مختلف اجتماع به آنان داده شود.

۵) هزینه های تعویض پول قدیمی برحسب مراکزی که عمل تعویض اسکناس و سکه های قدیمی در آنجا انجام می شود مشتمل بر هزینه زمان، نیروی انسانی و محل های تعویض می باشد.

۶) هزینه های زمینه سازی برنامه تغییر واحد پول که به اختصار عبارتست از:

تغییر قوانین مرتبط، هماهنگ سازی سیستم های رایانه ای بانک ها، مؤسسات مالی و بنگاه ها، تغییر روش های حسابداری و تعیین تکلیف ارقام خرد.

۷) حذف صفر از پول ملی چه تأثیری بر نرخ ارز دارد؟

● پاسخ:

حذف صفر از پول ملی هیچ تأثیری بر نرخ های برابری پول ملی با سایر ارزها ندارد فقط موجب کوچ شدن مقیاس اندازه گیری پول ملی با پول سایر کشورها می گردد. برای مثال، اگر درحال حاضر یک دلار برابر ۱۰۰۰۰ واحد پول رایج باشد، پس از حذف، بر فرض ۴ صفر، از پول ملی، نرخ برابری هر دلار یک واحد پول جدید خواهدشد. چنانچه مشاهده می شود دراین عمل فقط مقیاس اندازه گیری کوچک می شود و تأثیری بر ارزش واقعی اسعار به پول ملی ندارد.

به طور کلی، نرخ ارز در کوتاه مدت تحت تأثیر تفاوت نرخ بهره داخل و خارج از کشور و تحولات انتظاری نرخ ارز شکل می گیرد. در بلندمدت نیز تحت تأثیر نوسانات قیمت دارایی های داخل کشور درمقایسه با دارایی های خارج از کشور (نظریه برابری قدرت خرید) تعیین می شود.

به عبارت دیگر، میزان صادرات و واردات و ورود و خروج سرمایه از کشور تعیین کننده نرخ ارز است. در پرتو حذف صفر، حجم نقدینگی (اسکناس و مسکوک و سپرده های دیداری بانک ها) تأثیر نمی پذیرد. لذا از این بابت تأثیری بر نرخ ارز نخواهدداشت.