تلویزیون, فرهنگ کار و مصرف

در باره نسبت تلویزیون و اقتصاد تجاری, سخن های بسیاری گفته شده است وابستگی این دو به یکدیگر ـ در وضع کنونی ـ انکارناپذیر است اما کدام یک بر دیگری مقدم است و حیات کدام یک مستقل از دیگری امکان پذیر است

در باره نسبت تلویزیون و اقتصاد تجاری، سخن‌های بسیاری گفته شده است. وابستگی این دو به یکدیگر ـ در وضع کنونی ـ انکارناپذیر است. اما کدام یک بر دیگری مقدم است و حیات کدام یک مستقل از دیگری امکان‌پذیر است؟

به نظر می سد تلویزیون بدون اقتصاد تجاری، حیات کنونی اش را از دست خواهد داد، چرا که این اقتصاد تجاری است که با حمایت مالی خود، موجب تداوم حیات و رونق گرفتن تلویزیون می شود. اما آیا اقتصاد تجاری بدون تلویزیون قادر خواهد بود زنده بماند؟ مسلما بدون تلویزیون، اقتصاد سرمایه داری و تجاری امروزین، قوامی نخواهد داشت.

تلویزیون برای شرکت های تولیدی و تجار، مشتریان بی شماری را جذب می کند. تلویزیون فرهنگ خرید خاصی را میان مردم ترویج می کند، اما در کنار این دلایل، دو دلیل بنیادی تر در باب وابستگی اقتصاد امروز دنیا به تلویزیون وجود دارد.

● تلویزیون و فرهنگ کار

تلویزیون بهترین وسیله برای گذراندن وقت است. هرچند امروزه تلویزیون کارایی های متفاوتی دارد، مثل تعلیم و آموزش و خبررسانی، اما کماکان مهم ترین کاربرد تلویزیون، کاربرد وقت گذرانی و سرگرمی آن است. تلویزیون در این کار آنقدر موفق است که حتی معمولا افراد بیش از ساعت فراغت خود را نیز می توانند به پای تلویزیون بنشینند و از زمان کارهای دیگر خود کاسته و به زمانی که پای برنامه تلویزیون می نشینند، بیفزایند.

بنابراین تلویزیون ماهیتا به فرهنگ تنبلی و بیکاری کمک می کند. تلویزیون کاری می کند که افراد بیکار چندان متوجه بیکاری خود نشوند و به آن به عنوان یک مساله بحرانی نیندیشند و در افراد شاغل تمایل به کاسته شدن از ساعات کاری را ایجاد می کند.

اما از سوی دیگر، تلویزیون وسیله ای است برای معرفی کالاهای تجاری و افزودن بر مشتریان این کالاها. افزایش تقاضای بازار برای خریدن کالاهای تجاری به افزایش کار و تولید می انجامد؛ بنابراین تلویزیون به صورت غیرمستقیم به افزایش فرهنگ کار و تولید کمک می کند.

● تلویزیون و استاندارد

پس تلویزیون میان دو پیامد نقیض قرار دارد: فرهنگ کار و فرهنگ تنبلی. تلویزیون انسان ها را در یک دور متناقض قرار می دهد یا به عبارت دیگر، تلویزیون همه ابعاد زندگی ما را تحت تاثیر خود قرار می دهد و تلویزیون به یک هدف مبدل می شود.

ما کار می کنیم تا نیازهایمان را تامین کنیم و از ساعات کاری کم می کنیم و می کوشیم نیازهایمان را در زمانی کوتاه تر فراهم کنیم تا بر ساعات فراغت ما افزوده شود تا بتوانیم ساعات بیشتری را به دیدن تلویزیون اختصاص دهیم.

از سوی دیگر، تلویزیون فرهنگی را برای ما تبلیغ می کند که به واسطه آن ما ترغیب به کار بیشتر برای تهیه نیازهایی جدید می شویم.

تلویزیون نیازهای جدیدی در ما به وجود می آورد. با ازدیاد نیازها، نیاز به کار بیشتر ایجاد می شود. بلکه حتی می توان گفت در زمان ما، این تلویزیون است که تعیین می کند چه چیز برای ما ضروری است و چه چیز ضروری نیست.

همچنین در بین امور ضروری، تلویزیون برای ما استاندارد و معیاری ارائه می کند. ما از طریق تلویزیون می فهمیم فلان محصول غذایی با فلان عنوان، دارای استاندارد است. پس تلویزیون انتخاب کالای تجاری را جهت می دهد. وقتی داخل یک فروشگاه می شویم و کالایی را می بینیم که شب گذشته تلویزیون آن را تبلیغ می کرد با خود می گوییم، این همان کالاست! در این تشخیص ما، چیزی جابه جا شده است. گویی ما توجه نداریم آنچه در تلویزیون دیدیم، یک نشانه بود و نه یک کالای واقعی و این کالایی که امروز در فروشگاه مقابل خود می بینیم، یک کالای واقعی است. ولی ما کالای واقعی را با معیار مجازی و غیرواقعی می سنجیم.

در اینجا، جهان مجازی تلویزیون بر جهان واقعی تقدم پیدا می کند و تلویزیون به مثابه یک رسانه در بردارنده دال های مجازی، حاکمیت خود را بر زندگی واقعی ما تثبیت می کند؛ بنابراین تلویزیون مقدم بر شرکت ها و عناصر تجاری و اقتصادی جهان امروز است. به نحوی که شرط دیده شدن آن شرکت ها، حضور در شبکه های پرمخاطب تلویزیون است. شرکتی که در تلویزیون حضور ندارد، گویی برای هیچ کس حضور ندارد، حتی اگر کالاهای خوبی تولید کند.

پس نسبت تلویزیون و اقتصاد امروز جهان، نسبتی دوسویه است و وجود هر دو وابسته به دیگری است. با چنین نگاهی به تلویزیون، از ماهیت و اهمیت این رسانه بیشتر آگاه می شویم و لزوم حضور آگاهانه و فعالانه در آن را بیشتر درمی یابیم. تلویزیون به طور خلاصه بنیان فرهنگ و سبک زندگی امروز ما را پی می ریزد.

حسین آشتیانی