پیشکسوتان آواز در جهان عرب

پربیراه نگفته اند که زبان عربی، زبان آواز است و قافیه و شعر. این زبان از زمان های بسیار کهن، همراه شاعران و مردم بوده است و چنان‌چه از اشعار باقی‌مانده از دوران جاهلی برمی آید آواز نیز با این شعرها همراه بوده است و اگرچه معلقات سبع ( یا به گفته برخی دیگر معلقات عشر ) شعرهای جاهلی آویخته شده بر خانه خدا، رجزخوانی قبایل مختلف در برابر یکدیگر بوده است اما اگر این اشعار را هم در نظر نگیریم که دلیل باقی ماندنشان را آویزان بودن در کعبه می دانند، شعر و در کل زبان عربی سینه به سینه به نسل های بعد منتقل شده است و یکی از راه های این انتقال توسط آوازخوانانی خوش صدا بوده است که مجالس مختلف را گرم می کرده اند.

اعراب در دوران پس از اسلام، اموی، عباسی، انحطاط و معاصر، شاعران بیشماری به تاریخ ادبیات جهان تحویل داده اند و در کنار این ها نیز بسیار آوازخوانانی بوده اند که نامی از آنها باقی نمانده و همچنان گمنام هستند.

اما در دوران معاصر و با روی کار آمدن تکنولوژی و امکان ضبط و ثبت صدای خوانندگان، این گروه، دیگر گمنام نماندند و پا از شهرها و کشورهای خود فراتر گذاشتند. در مراحل اولیه، صفحه و بعد فیلم های موزیکال و بعد نوار کاست و تلویزیون ها و امروزه ماهواره ها و اینترنت و سی دی ها باعث شده اند صدای بهشتی این خوش صدایان جهان علی رغم مرگ جسمی شان، همچنان زنده بماند.

خوانندگان معاصر عرب، چون خوانندگان ایرانی و اروپایی و امریکایی، بسیاری عالمگیر شده اند ، اگر نگاه کنیم کمتر کسی است از ما که نامی از " ام کلثوم" ، " عبدالحلیم حافظ " و " فیروز " خوانندگان معروف عرب نشنیده باشد. اگر هم صدایشان را نشنیده باشیم نامشان را در خاطر داریم.

نوشته حاضر تلاشی است برای معرفی تنی چند از معروف ترین خوانندگان عرب و پیشکسوتان این عرصه در جهان عرب.

● محمد عبدالوهاب

این موسیقیدان فقید عرب، پدر سینمای موزیکال در مصر است که به عنوان تهیه کننده، موسیقیدان و ستاره آواز در ۷ فیلم ایفای نقش کرد.

محمد عبدالوهاب در سال ۱۹۰۱ در شهرک باب الشعریه قاهره در کنار مسجد الشعرانی دیده به جهان گشود. در هفت سالگی حافظ کل قرآن کریم شد و از آغاز قران را با ترتیل خوش برای مردم می خواند. مشوق اصلی عبدالوهاب، برادرش شیخ حسن بود که تاثیر شگرفی بر محمد گذاشت. دوران اول زندگی این موسیقیدان بزرگ پر از درگیری میان کسانی بود که در خصوص آواز مشکل داشتند و آن را مطرب بازی می دانستند. در میان خانواده، همگی اصرار داشتند که وی وارد دانشگاه الازهر بشود ولی عبدالوهاب ، سرکشی می کرد و مایل بود موسیقی را ادامه دهد. در این زمان در کوچه و بازار برای بچه ها آواز می خواند تا اینکه محمد یوسف، یکی از اعضاء گروهی دوره گرد صدای او را شنید و در عجب افتاد. محمد یوسف به عبدالوهاب پیشنهاد داد تا در سیرک بخواند و محمد نیز فورا قبول کرد. پس از مدتی شیخ سلامه حجازی با صدای عبدالوهاب آشنا شد و از او خواست تا در تئاتر بخواند. عبدالوهاب نیز پذیرفت. این روند ادامه داشت تا در سال ۱۹۲۲ به همراه یک گروه هنری به فلسطین و سوریه و لبنان سفر کرد. وقتی از این سفر بازگشت تصمیم گرفت تا وارد مرکز موسیقی عربی بشود.

در سال های بعد عبدالوهاب در شب آوازی که مرکز موسیقی در سن استفانوی اسکندریه برگزار کرد، شرکت کرد. این شب آواز به عبارتی اولین شب آواز واقعی بود که پس از سال ها برگزار می شد. پس از این نشست یکی از دوستانش به او خبر داد که احمد شوقی بک می خواهد او را ببیند. این دیدار یک دیدار سرنوشت ساز در زندگی عبدالوهاب به شمار می رود چرا که دوستی میان وی و امیرالشعراء تا مدت ها ادامه پیدا کرد.

عبدالوهاب با نهله القدسی ازدواج کرد که حاصل آن چهار دختر و یک پسر بود.

وی بارها و بارها توسط ملک فاروق، جمال عبدالناصر تقدیر شد. انور سادات به او دکترای افتخاری داد. وی همچنین از سوی یکی از دانشگاه های آمریکا مفتخر به درجه دکترای افتخاری شد.

محمد عبدالوهاب در سال ۱۹۹۲ در مصر درگذشت.

● فرید الاطرش

وی در سال ۱۹۰۷ در کوه های دروز در سوریه به دنیا آمد. فرید متعلق به آل الاطرش بود که پدرش امیر فهد سه بار ازدواج کرده بود. فرید از زن دوم وی پا به عرصه وجود گذاشت. مادر فرید پس از به دنیا آوردن سه فرزند ( فرید فواد و آمال ) از شوهرش جدا شد و با فرزندانش راهی قاهره شد.

فرید دوران ابتدایی را در مدرسه فرانسوی " الفرد " قاهره شروع کرد ولی پیش از گرفتن گواهینامه ابتدایی به دلیل علاقه اش به هنر از آن‌جا بیرون آمد و مادرش، وی را به مدرسه کاتولیکی روم برد تا در بخش رایگان تحصیل کند. به خاطر اینکه نگویند یکی از فرزندان آل الاطرش رایگان درس می خواند، تحت عنوان " فرید قوسه " در این مدرسه ثبت نام کرد. بعد از تمام کردن دوران ابتدایی، مدرسه را رها کرد و به عنوان تبلیغات چی در محه های بلاچی مشغول به کار شد. در همین زمان در مرکز موسیقی هم درس می خواند. بعد از مدتی به عنوان نوازنده عود به گروه " بدیعه مصابنی " پیوست.

فرید الاطرش نواختن عود را از دستان معجزه گر " ریاض السنباطی " و آواز را به همراه خواهرش اسمهان ، از فرید الغضن، موسیقیدان معروف لبنانی آموخت.

الاطرش پس از اینکه نامش به عنوان خواننده ای خوش آواز بر سر زبان ها افتاد، به همراه سامیه جمال چون زوجی هنرمند شروع به کار کردند و در ۶ فیلم به شکل مشترک کار کردند. این دو در تمام دهه پنجاه میلادی با یکدیگر فعالیت داشتند اما به دلیل اینکه الاطرش معتقد بود نباید در زندان ازدواج افتاد، هرگز با سامیه ازدواج نکرد.

در مجموع فرید الاطرش در ۳۱ فیلم موزیکال به عنوان بازیگر و خواننده فعالیت داشت.

● لیلی مراد

اسم اصلی اش لیلی ذکی مراد بود. در سال ۱۹۱۸ در شهرک محرم بیک شهر اسکندریه به دنیا آمد.

در سال ۱۹۲۷ برای یک دوره آواز خوانی راهی آمریکا شد که یک سال بعد بدون به دست آوردن مال و نام و شهرت به مصر بازگشت. در سال ۱۹۲۹ به همراه پدرش یک سفر دوره ای به تمام مناطق مصر را آغاز کرد که در این دوران با آوازهای مردمی بویژه ترانه هایی که کشاورزان می خواندند آشنا شد. در سال ۱۹۳۰ برای اولین بار در برابر مردم در یک شب آواز، به آواز خوانی پرداخت. در حالی که هنوز دوازده سال بیشتر نداشت وارد رادیو مصر شد و از این طریق توانست سه شنبه های هر هفته مردم را با صدای خود آشنا سازد. در سال ۱۹۳۵ در یکی از اولین فیلم های ناطق که در مصر ساخته می شد ظاهر شد. به زودی و در سال ۱۹۳۸ نیز به پیشنهاد محمد عبدالوهاب و علی رغم مخالفت تهیه کننده فیلم " زنده باد عشق " در این فیلم به عنوان هنرپیشه ظاهر شد که بازی ضعیفی از خود ارائه کرد. اما یک سال بعد توجو مزراحی کارگردان استعداد لیلی مراد را شناخت و طی سال های بعد ۵ فیلم با او کار کرد.

لیلی مراد در فیلم های بسیاری ظاهر شد و توانست صدای خوش خود را بدین وسیله به مردم برساند.

وی در سال ۱۹۹۵ دیده از جهان گشود.

● اسمهان

در کوهستان دروز از خانواده آل الاطرش به دنیا آمد. مادرش او و برادرانش فواد، فرید وامل را از سوریه به بیروت و پس از آن به مصر برد. اسمهان در مصر درس خواند. خلیل المنذر، دایی اش دارای صدایی خوش بود و مادرش عود می نواخت. فرید، برادر اسمهان نیز در آن زمان عود می نواخت و می خواند. خانواده الاطرش در اوایل دهه سی میلادی، تعدادی خواننده و نوازنده به جامعه هنری عرب تحویل داد. اسمهان در حالی که پانزده سال بیشتر نداشت نزد موسیقیدانان معروف آن زمان، کسانی چون القصبجی و حسنی، آواز را آموخت.اسمهان یک بار در دمشق سعی کرد خودکشی کند. پس از آنکه جان سالم به در برد به قاهره بازگشت.وی بیش از همه تحت تاثیر محمد عبدالوهاب بود و پس از بازگشت به قاهره خواندن را جدی گرفت و در چند فیلم آواز خواند.اسمهان با بهره گیری از ترفندهای اپرا و آوازهای اروپایی، هنرنمایی می کرد.این خواننده خوش آواز به " عروس نیل " معروف بود.

● برای شنیدن صدای برخی از این خواننده ها به این آدرس ها مراجعه کنید:

http://www.arabicpoems.com/test/spoeters.html

http://۶arab.com/new-des/ar-top.shtml

http://www.rtv.gov.sy/songs/BestSongs.asp

http://www.mazika.com/

http://flashkitkat.۴t.com/arabic_songs.htm

http://ql۳h.com/miozc.htm

● برخی سایت های معتبر موسیقی عربی:

http://www.zeryab.com

http://www.freepgs.com/agani/۳atab.htm

http://www.yabeyrouth.com/pages/index۱۰۴۳aaa.htm

http://www.fayrouz.org/aindex.htm