مدرنیته، مدرنیسم و مدرنیزاسیون

اصطلاح “مدرن ” از ریشه لاتین Modo اقتباس گردیده است. این واژه در ساختار اصلی و ریشه ای خود به مفهوم “به روز بودن ” و یا “در جریان بودن ” است. چنین مفاهیم و مضامینی بیانگر تمایزی است که امور …

اصطلاح “مدرن ” از ریشه لاتین Modo اقتباس گردیده است. این واژه در ساختار اصلی و ریشه ای خود به مفهوم “به روز بودن ” و یا “در جریان بودن ” است. چنین مفاهیم و مضامینی بیانگر تمایزی است که امور و پدیده های مدرن نسبت به امور کهنه و قدیمی، یا امور به وقوع پیوسته در دوران گذشته دارد.

فرهنگ پیشرفته واژگان آکسفورد، اصطلاح مدرنیسم Modernism را به عنوان “نماد اندیشه ها و شیوه های نوینی به کار برده که جایگزین اندیشه ها و شیوه های سنتی گردیده و همه جوانب و زمینه های زندگی فردی و اجتماعی انسان غربی، بویژه جنبه های مرتبط با دین، معرفت دینی، هنر و زیبایی او را در بر گرفته است ”.

“فرهنگ جامع علوم سیاسی” در شناسایی خود از “مدرنیسم ” چنین بیان می دارد که مدرنیسم یا نوگرایی، تلاش در جهت هماهنگ ساختن نهاد های سنتی با پیشرفت علوم و تمدن است که مدرنیسم نمود های بیرونی تمدن جدید غرب است و مدرنیته، عناصر درونی فکری، فلسفی و فرهنگی آن بوده و دارای رشته ای از مفاهیم اساسی است که با یکدیگر در ارتباط هستند.

در مجموع، مدرنیسم در اصطلاح به شیوه هایی از زندگی، یا سازمان اجتماعی مربوط می شود که از سده هفدهم به بعد در اروپا پیدا شد و به تدریج، نفوذی کم و بیش جهانی پیدا کرد.

می توان مدرنیته را عصری پر شتاب دانست که شتاب در دگرگونی و تحولات تکنولوژیکی، سرعت در سایر عرصه ها را موجب شد. علاوه بر آن نهاد های مدرن به وجود آمد که صورت های اجتماعی جدیدی را به همراه خود آورد. اما نکته مهم آن است که تمام این تغییرات و تحولات در عرصه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برگرفته از مبانی معرفتی جدیدی است که مدرنیته نام دارد. به عبارت دیگر می توان مدرنیسم را حاصل بیرونی و نمایش عینی تفکرات و مبانی مدرنی دانست که تغییرات اساسی خود را از رنسانس به بعد آغاز کرده است. در واقع مدرنیسم بعد از عصر روشنگری Enlightenment باعث تغییر جدی نگرش انسان در چهار ساحت معرفتی “مفروضات ، مفاهیم ، غایات و ابزار” شد.

ویژگی های اصلی اندیشه مدرنیته به طور اجمال به شرح زیر است:

-اعتماد و اعتقاد به توانایی و کفایت عقل و تجربه انسان در راهبری بشر در تمام حوزه ها .

-مخالفت آشکار و جدی با ایمان و مذهب به عنوان عناصری غیر عقلی .

-اومانیسم و انسان محوری به جای خدا محوری .

-تجلیل طبیعت و پرستش خدای طبیعی .

-تکیه بر روش شناسی تجربی (متدولوژی پوزیتیویستی) در مقابل روش شناسی قیاسی و فلسفی .

-اعتقاد به اصالت سود (یوتیلیتاریانیسم) و اصالت لذت (هدونیسم)

-طبیعت گرایی Naturalism و ماده گرایی Materialism .

-اعتقاد به جدایی دین از سیاست (سکولاریسم) و یا حذف دین از ساحت زیست بشری (لائیسیسم) .

مهم ترین ویژگی ها و پایه های اساسی مدرنیسم؛ اومانیسم، سکولاریسم، پوزیتیویسم و راسیونالیسم می باشد که بیشترین نقش را در تکوین و تکامل ایدئولوژی مدرنیسم داشته اند.

به فرایند مدرن سازی جامعه ، مدرنیزاسیون Modernisation گفته می شود. در واقع مدرنیته؛ پروژه، فرآورده و محصول فرایند و پروسه ای به نام مدرنیزاسیون است. در مدرنیزاسیون سعی می شود ساحت ذهنی و عینی بشری در حوزه مفاهیم، مفروضات، اهداف و ابزار، دچار تغییری بنیادین شده و از حضور و ظهور آموزه ها و گزاره های وحیانی پالایش شود.

محمد قربانی گلشن آبادی