مایكوتوكسین ها در پرورش طیور مشكلات و راه حل ها

عوامل كشنده خفیف, دزدهای غیرقابل رویت, آلوده كننده های غیرقابل اجتناب و سموم طبیعی, اصطلاحاتی هستند كه به دسته ای از متابولیت های قارچی به نام مایكوتوكسین ها اطلاق می گردد

عوامل كشنده خفیف، دزدهای غیرقابل رویت، آلوده‌كننده‌های غیرقابل اجتناب و سموم طبیعی، اصطلاحاتی هستند كه به دسته‌ای از متابولیت‌های قارچی به نام مایكوتوكسین‌ها اطلاق می‌گردد. این تركیبات شیمیایی طبیعی به دلیل اثرات زیان‌آور بر سلامت انسان مانند سرطان‌زایی و تاثیر نامطلوب بر تولید حیوان و صفات تولید مثلی، مورد توجه زیادی هستند.

آلودگی خوراك یا غذا به مایكوتوكسین مشكل عمده اكثر نقاط دنیا می‌باشد.تعداد مایكوتوكسین‌هایی كه علائم مسمومیت در پستانداران و طیور را سبب می‌شوند، بالغ بر ۳۰۰ نوع بوده و به طور پیوسته در حال افزایش است. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد كه تقریباً ۲۵ درصد كل غلات دنیا به مایكوتوكسین‌های شناخته شده آلوده‌اند.

علاوه بر این آنها قادرند از طریق غلات آلوده‌ به زنجیره غذایی انسان و حیوانات وارد گردند و محصولاتی نظیر شیر، گوشت و تخم مرغ را آلوده كنند. امروزه شیوع مایكوتوكسیكوزیس حاد در پرورش طیور مدرن به ندرت رخ می‌دهد.

با این حال، دزهای پایین مایكوتوكسین كه احتمالاً غیرقابل تشخیص می‌باشد، مسئول كاهش بازده تولید وحساسیت زیاد به بیماری‌های عفونی بوده و می‌تواند منجر به كاهش سود تولیدكنندگان شود. این مشكل با این حقیقت كه نحوه عمل بعضی از مایكوتوكسین‌ها در سطح مولكولی به طور كامل روشن نشده، بیشتر شده است.تغییرات بیوشیمیایی در مایكوتوكسیكوزیس به مقدار زیادی متغیر می‌باشد، ولی تنش اكسیداتیو مسبب آپوپتوزیس به عنوان یكی از مهم‌ترین نتایج مایكوتوكسیكوزیس در نظر گرفته شده كه منجر به تضعیف سیستم ایمنی می‌شود.

معرفی یك سم مشخص به عنوان عامل قطعی وقوع مایكوتوكسیكوزیس كار بسیار دشواری است. با این حال همواره سعی بر این بوده است كه رابطه بین یك نوع مسمومیت با حضور مایكوتوكسین در زنجیره غذایی در سطح مزرعه مورد ارزیابی قرار گیرد.

● دلایل مختلفی كه شناسایی صحیح و دقیق عامل مایكوتوكسیكوزیس را دشوار می‌سازد عبارتند از:

▪ در اغلب موارد مقدار مایكوتوكسین بسیار ناچیز بوده و اندازه‌‌گیری آن مشكل است و بنا به دلایل مختلف از جمله حضور سموم ناشناخته امكان بررسی دقیق سم در جیره غذایی وجود ندارد.

▪ غذای آلوده غالباً تا زمان بروز مایكوتوكسیكوزیس مصرف شده یا در دسترس نمی‌باشد.

▪ تظاهرات بالینی میزبان و یا علائم بیماری در بسیاری از موارد نامشخص می‌باشد.

▪ متخصصین كمتر با علائم مایكوتوكسیكوزیس آشنایی كافی ندارند.

پاسخ وابسته به دز كه یكی از اصول مهم سم شناسی است، در تشخیص مایكوتوكسیكوزها كاربردی ندارد. دلایل این امر شیوع پراكنده و نامنظم موارد بیماری، احتمال حضور انواع مایكوتوكسین‌های مختلف و عدم توانایی در ارزیابی یا ردیابی صحیح و دقیق بیماری در مزرعه است كه خود به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات كافی در رابطه با تداخل دو یا چند مایكوتوكسین می‌باشد.

با این حال علی‌رغم وجود مشكلات فوق‌الذكر، نكات مشتركی در كلیه موارد مایكوتوكسیكوزیس وجود دارد كه می‌تواند به عنوان مبنای تشخیص، مورد استفاده قرار گیرد، كه عبارتند از:

▪ بیماری بدون تردید با تغذیه در ارتباط است.

▪ در مواد غذایی مشكوك میكروارگانیسم‌های پاتوژن قابل توجه و با اهمیتی حضور ندارد.

▪ بیماری واگیردار و قابل انتقال نیست.

▪ بیماری از نوع عفونی نیست.

▪ با قطع مصرف غذای آلوده، روند بهبودی حیوانات مبتلا آغاز می‌شود.

▪ مقدار زیادی از حداقل یك نوع مایكوتوكسین شناخته شده از خوراك حیوان جدا می‌شود.

▪ ارتباط بین نوع مایكوتوكسین و علائم بیماری به وضوح مشاهد می‌شود.

▪ تغذیه سایر حیوانات با جیره غذایی آلوده با ایجاد علائم مسمومیت در آنها همراه است.

● مایكوتوكسین‌های مهم در طیور

سه جنس مهم و اقتصادی از قارچ‌های تولیدكننده مایكوتوكسین‌ها عبارتند از:

۱) آسپرژیلوس‌ها

۲) پنیسیلیوم‌ها

۳) فوزاریوم‌ها.

لازم به ذكر است كه گونه‌های زیادی از هر یك از جنس‌های مذكور وجود دارد. برای مثال گونه‌های آسپرژیلوس شامل بیش از ۱۵۰ گروه می‌باشد كه حدود ۴۵ گونه از آسپرژیلوس‌ها، ۷۵ گونه از پنی سیلیوم‌ها و ۲۵ گونه فوزاریوم‌ها تولید كننده مایكوتوكسین می‌باشند.

علاوه بر این مایكوتوكسین‌ها می‌توانند در غلظت‌های خیلی پایین‌تر سمی باشند. زمانی كه ۱۹ مایكوتوكسین به جنین طیور تزریق شد، بیشترین اثر سمی ناشی از T-۲ بود كه موجب مرگ تمام جنین‌ها در دز پایین‌تر از ۱% میلی‌گرم شد. مایكوتوكسین‌ها در مراحل مختلفی از تولید غلات ظهور پیدا می‌كنند. برای مثال مشخص شده است كه گونه های فوزاریوم، غلات را در طی رشد گیاه مورد تهاجم قرار داده و تولید مایكوتوكسین های مزرعه‌ای می‌كنند. از طرف دیگر گونه‌های آسپرژیلوس و پنی سیلیوم معمولا طی ذخیره غلات توسعه پیدا كرده و به همین جهت مایكوتوكسین‌های انباری نامیده می‌شوند.

با این حال دو حقیقت روشن است، یكی آن كه آلودگی به مایكوتوكسین به میزان رطوبت غلات بستگی دارد، از این رو رطوبت غلات باید كمتر از ۱۵ درصد باشد و دیگر اینكه تنش خشكی هم می‌تواند آلودگی غلات را به قارچ افزایش دهد.

در عمل نوع و سطح آلودگی به مایكوتوكسین كه در خوراك می‌توان یافت به شرایط ذخیره و آب و هوا ارتباط دارد. در آب و هوای گرم به عنوان مثال در كانادا و آمریكا و اروپا رشد گونه‌های فوزاریم و پنی سیلیوم به همراه تولید سم و می‌توكسین (دی اكسی نیوالنون؛ DON)، زرالنون، اكراتوكسین A و سم T-۲ كه در سلامتی انسان دخالت دارند، تحریك می‌شود.

از طرف دیگر، شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب برای مثال آمریكای لاتین، كشورهای آسیایی و بعضی مناطق استرالیا برای رشد آسپرژیلوس و تولید آفلاتوكسین (سرطان‌زا می‌باشد) مناسب می‌باشد. فصل تابستان در این كشورها برای تولید زرالنون، و می‌توكسین، سم T-۲، اكراتوكسین A و غیره مساعد است. داد و ستد وسیع مواد خوراكی در دنیا موجب پخش مایكوتوكسین‌ها شده است.

● مهم‌ترین مایكوتوكسین‌ها در مواد خوراكی:

▪ آفلاتوكسین B۱

▪ اكراتوكسین A

▪ سم T-۲

▪ و می‌توكسین (دی اكسی نیوالنون؛)

▪ فومونیسین B۱

▪ زرالنون

مهندس علیرضا صفامهر

فصلنامه چکاوک

---