جاودانگی قرآن و زبان عربی

▪ اگر قرآن جاودانه است چرا از اصطلاحات و فرهنگ رایج عربستان بهره برده است؟
قرآن در بیان پیام و آموزه‏های خود، از زبان عربی و الفاظ، عبارات و مثال‏های رایج بین مردم عرب آن زمان …

اگر قرآن جاودانه است چرا از اصطلاحات و فرهنگ رایج عربستان بهره برده است؟

قرآن در بیان پیام و آموزه‏های خود، از زبان عربی و الفاظ، عبارات و مثال‏های رایج بین مردم عرب آن زمان استفاده کرده است؛ ولی آنچه فرهنگ‏ساز است، پیام آن مثال‏ها و عبارات است و «پیام‏ها» فراتر از محدودیت زمان، مکان و قوم خاصی است. روشن است که اهداف قرآن، در آن مثال‏ها و مصادیق محدود نمی‏گردد؛ ولی برای تفهیم و محاوره، گریزی از آنها نیست. پس مفاهیم و معانی بلند و ژرف، از رهگذر آن مصادیق، پی‏گیری می‏شود و این اهداف همان نتایج معرفتی، اخلاقی و هدایتی است که عموم مردم را شامل می‏گردد؛ چرا که مسائل تربیتی و هدایتی، نمی‏تواند در مکانی خاص و یا زمانی معین محصور شود. بنابراین عربی بودن قرآن و به کارگیری بعضی از مثال‏های رایج در حجاز، به جهت آن است که مخاطبان اولیه قرآن، مردم آن سامان بودند. اما زبان عربی موجب محدودیت ارسال پیام و بیان اهداف قرآن به مردم عرب نیست؛ بلکه برای همگان و به طور همیشه، قابل استفاده است و این دو با هم منافات ندارد؛ چنان که در آیات نخستین سوره ابراهیم‏علیه السلام آمده است:

«الر کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ ... وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ بِلِسانِ قَوْمِهِ لِیُبَیِّنَ لَهُمْ»؛ ابراهیم (۱۴)، آیه ۱ و ۴.؛ «کتابی است که آن را به سوی تو فرود آوردیم تا مردم را از تاریکی‏ها به سوی روشنایی بیرون آوری ... و ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم».

پس با توجه به اینکه قرآن، بیانگر همه چیز است‏نحل (۱۶)، آیه ۸۹. و محدود در زمان و مکان مشخصی نیست‏ص (۳۸)، آیه ۸۷ و انبیاء (۲۱)، آیه ۱۰۷. و همه را به تدبر و اندیشه در معانی خود دعوت کرده است؛ص (۳۸)، آیه ۲۹. معلوم می‏شود که واژگان اختصاصی، محدودیتی در ارتباط با اهداف بلند آن پدید نمی‏آورد و اگر هم چنین تأثیری داشته باشد، با توجّه به بطون قرآن جایگاه خود را نزد هر مخاطبی حفظ خواهد کرد. این از ویژگی‏ها و معجزات قرآن است که گاهی از عبارات و زبان ویژه یک منطقه، استفاده می‏کند؛ ولی برای سایر مناطق و فرهنگ‏ها نیز قابل برداشت است و گاهی تعبیرات را به گونه‏ای می‏آورد که چند منظوره بوده و همه آنها پذیرفتنی است.ر.ک: مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، ج ۴، ص ۱۳۴.

البته در قرآن تنها برخی از نمونه‏های رایج در منطقه حجاز، گزینش و از آنها یاد شده است. این موارد به گونه‏ای است که علاوه بر ملموس بودن برای عرب‏ها، مورد پذیرش جامعه بشری و قابل توجه برای دیگران نیز می‏باشد. به عنوان مثال اگر از دقت و تأمل در شتر - که جایگاه ویژه‏ای در زندگی ساکنان شبه جزیره داشته - یاد شده است «أَ فَلا یَنْظُرُونَ إِلَی الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ»؛ «آیا به شتر نمی‏نگرند که چگونه آفریده شده است»: غاشیه (۸۸)، آیه ۱۷.؛ علاوه بر پیام کلی - که خوب است در تمام آفریده‏های خدا در هر مکان و نقطه از جهان دقت کرد - پیام ویژه‏ای هم دارد و آن اینکه دقت در ویژگی‏های این حیوان، حتی برای مردم مناطق دیگر نیز اسرار بسیاری را روشن خواهد ساخت.

عربی بودن زبان قرآن نیز اگر چه به جهت بعثت پیامبرصلی الله علیه وآله در میان عرب زبانان بوده است؛ اما خود آن دارای امتیازات فراوانی نسبت به زبان‏های دیگر است و چه بسا حکمت خداوند بر این اساس بوده که دین خاتم و کامل خود را به زبان کامل و مبین به ظهور رساند.

همچنین استفاده از زبان یک قوم، غیر از استفاده از فرهنگ آن قوم است. قرآن اگرچه به زبان عربی است؛ ولی فرهنگ نوینی را با خود به همراه آورده و در موارد بسیاری با عناصر فرهنگی حاکم بر شبه جزیره، به مخالفت برخاسته و آنها را نسخ کرده است. علاوه بر این قرآن برای خود زبان و ادبیات مستقلی دارد. اسلوب آن پدیده‏ای بی‏نظیر در ادبیات عرب است. زبان قرآن، ویژگی‏های خاصی دارد؛ از جمله اینکه زبان فطرت بشری است، از همین رو پیام آن برای همه انسان‏ها، قابل درک و پذیرش است.