امام موسی بن جعفر و امام رضا علیهما السلام و حج

شخصی از یاران امام کاظم علیه السلام نقل می کند بر آن حضرت وارد شده و هیبت و عظمت او مرا به خود مشغول داشت از او خواهش کردم تا اجازه دهد دست یا پای مبارکش را ببوسم

● فضیلت حج

شخصی از یاران امام کاظم علیه السلام نقل می کند: بر آن حضرت وارد شده و هیبت و عظمت او مرا به خود مشغول داشت. از او خواهش کردم تا اجازه دهد دست یا پای مبارکش را ببوسم. وی دست مبارکش را پیش ‍ آورده و پس از دستبوسی منتظر کلامی از آن حضرت شدم . او فرمود: جدم رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده است : هر که در هنگام زوال خورشید بیت الله را طواف کند در حالی که چشم از حرام بسته و استلام حجر کند و احدی را نیازرده و زبان از یاد و ذکر خداوند باز ندارد: خداوند هفتاد هزار حسنه برایش نوشته و همین تعداد بدی را از وی محو و زائل کند و به همین عدد درجات به او عنایت کند(۱)

● دعا پشت سر مؤمن

شخصی می گوید: عبدالله بن جندب که از مؤمنین خالص بود را در عرفه ملاقات کردم . مشاهده کردم که ساعتها ایستاده و اشک می ریخت و پس از پراکنده شدن مردم نیز همچنان مشغول گریه و مناجات عاشقانه بود. به سوی او رفته و به او که جزء پیروان معصومین علیهم السلام بود گفتم : چه نیکو برنامه ای داشتی و چه زیبا مناجات کردی !

رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده است : هر که در هنگام زوال خورشید بیت الله را طواف کند در حالی که چشم از حرام بسته و استلام حجر کند و احدی را نیازرده و زبان از یاد و ذکر خداوند باز ندارد: خداوند هفتاد هزار حسنه برایش نوشته و همین تعداد بدی را از وی محو و زائل کند و به همین عدد درجات به او عنایت کند.

وی گفت : به خدا قسم در این همه مناجات ابدا برای خودم دعا نکرده و فقط در حق مؤمنین دیگر دعا نمودم و این به سبب سخنی بود که از مولایم موسی بن جعفر علیه السلام شنیدم که می فرمود: هر که پشت سر برادر مؤمن خویش دعا کند از عرش الهی ، به او خطاب می شود: همانا صد هزار برابر آنچه برای دیگران خواستی به تو خواهیم داد. بنابراین نپسندیدم که صد هزار برابر را رها کرده و برای خودم دعا کنم . دعایی که معلوم نیست قبول یا رد شود.(۲)

● حساب خلائق با ماست

یکی از یاران امام کاظم علیه السلام به نام سماعه نقل می کند: همراه آن حضرت در کنار بیت الله الحرام بودم . مردم را می دیدم که مشغول طواف حرم امن الهی هستند. امام وقتی این حالت را در من دید که به سوی مردم طواف کننده می نگریستم ، فرمود: ای سماعه ، آگاه باش که محل بازگشت این مردم و حساب و میزان اعمالشان ما هستیم (۳) بنابراین هر که را ما ضمانت و شفاعت کنیم حقتعالی رهایش خواهد ساخت و هر عملی را که ما ببخشیم ، خداوند از لطف و عنایت خویش اجابت کرده و مورد لطف و بخشش خویش قرار خواهد داد و اگر گناه از حقوق الناس باشد ما در مقابل شخص ذینفع طلب حلالیت نموده و به سبب اجابت آنها، خداوند به ایشان پاداش خواهد داد(۴)

● فلسله حج از زبان امام رضا علیه السلام

آن حضرت ضمن بیان شیوا و رسایی فلسفه این واجب بزرگ را چنین ذکر کرده و در پاسخ محمد بن سنان پیرامون منافع مهم این کنگره عظیم می فرماید: همانا علت حج ، پاسخ به فرمان حقتعالی جهت درک فضیلت زیادی (در روزی )، خارج شدن از آنچه در گذشته کوتاهی نموده و توبه از آن ، از سر گرفتن مجددا اعمال (پس از غفران و بخشش حقتعالی از آنچه قبلا مرتکب شده ) و از جمله منافع دیگر حج پاک شدن اموال (به سبب این که انسان مجبور است برای حج صحیح مال و اموال خویش را از خمس و زکاه پاک کند) و به رنج افتادن بدنها و دور شدن آن از شهوات و لذتهای دنیا (به سبب محرمات احرام )، قصد قربت و خالص نمودن عمل برای حقتعالی ، خضوع و خشوع قلبی در همه حالات و رغبت روحی به خداوند سبحان است .

امام در دنباله فرمایش گهربار خویش ادامه می دهد: از جمله منافع دیگر حج ، دور شدن از سنگدلی و قساوت قلب و خساست نفسی (به جهت دیدن بیوفایی دنیا و اجتماع و یکسان بودن همه در این مراسم ) و همچنین ترک فراموشی یاد خدا و ترک امید به غیر او، رغبت به اداء حق ، دور شدن روان آدمی از فساد(به جهت ایجاد روحیه معنوی در این مراسم ) و منافعی است که برای همه انسانها که از شرق و غرب ، خشکی و دریا، چه کسانی که نیامده اند، به وجود می آید و به جهت این کنگره بزرگ ، مسلمانان به اقشار مختلف و مسلمین و مشکلات آنان توجه پیدا کرده و جهت پیدا نمودن راه حل آن خواهند کوشید.(۵) این معنای این فرمایش حقتعالی است که فرموده : حج واجب شد تا منافع مسلمین تدارک و مشاهده گردد.(۶)

از مولایم موسی بن جعفر علیه السلام شنیدم که می فرمود: هر که پشت سر برادر مؤ من خویش دعا کند از عرش الهی ، به او خطاب می شود: همانا صد هزار برابر آنچه برای دیگران خواستی به تو خواهیم داد. بنابراین نپسندیدم که صد هزار برابر را رها کرده و برای خودم دعا کنم . دعایی که معلوم نیست قبول یا رد شود

● فلسفه احرام

فضل بن شاذان نیشابوری(۷) که از بزرگان اهل حدیث و ناقل سخنان فراوانی از معصومین علیهم السلام است ، روایت مفصلی از امام رضا علیه السلام نقل کرده که فرمود: اگر پرسیده شود که احرام به چه جهت واجب شده ، گوییم : برای این که خشوع قلبی ، قبل از ورود به حرم امن الهی پدید آمده و به واسطه ترک محرمات احرام ، ذهن و روح آدمی از اشتغال به زینتها بازماند. همچنین باعث توجه انسان به عظمت کبریایی ، ذلیل کردن نفس ‍ خویش در نزد ربوبی ، امید به ثواب داشتن و ترس از عذاب الهی را برای انسان به ارمغان آورد و باعث دوام این حالات خضوع در روح و جان آدمی گردد.

● داستان طواف از زبان آن حضرت

یکی از پرسشهایی که محمد بن سنان پیرامون مناسک حج ، از آن حضرت طرح نمود، در مورد طواف بود. امام ضمن بیان تاریخ شروع آن ، فلسفه طواف را نیز بیان فرمود. امام رضا علیه السلام اینگونه نوشت : وقتی حقتعالی اراده آفرینش انسان را نمود، فرشتگانی که به نحوی از سرشت آدمی مطلع بودند، در مقام پرسش توام با گلایه(۸) عرضه داشتند: خدایا، آیا آدمی را که خونریز است می آفرینی ؟(۹)و هنگامی که خداوند متعال ، حقیقت امر را به آنان نمایاند، دانستند که این اعتراض بی مورد بوده است بنابراین برای جبران این حالت ، با پشیمانی و استغفار، پیرامون عرش الهی می گردیدند. حقتعالی اراده نمود که بنی آدم نیز عبادتی به همین نحو به جای آورد. بنابراین به امر حق ، خانه ای در آسمان چهارم ، (۱۰)محاذات با عرش و همان نقطه ای که فرشتگان به آن طواف می نمودند، بنا گردید و سپس خانه ای به همان شکل در آسمان دنیا بنا گردیده شده و بیت المعمور زمین نام گرفت و حقتعالی به حضرت آدم علیه السلام که به روی زمین هبوط کرده بود، دستور داد که گرد آن طواف کند. وقتی آدم علیه السلام چنین کرد، حقتعالی توبه او را پذیرفته و این واجب ، جزء مناسک حج و بین اولاد بنی آدم تا به روز قیامت ثبت گردید. (۱۱)

پی نوشت ها:

۱. کافی ۴: ۴۱۲/ ح ۳، مراه العقول ۱۸: ۳۰/ ح ۳ نقل از الحج فی السنه /۱۷۲ با اندکی تلخیص .

۲. امالی الصدوق ۳۶۹/۲، روضه الواعظین ۳۲۸، عده الداعی ۱۷۱ نقل از همان /۲۳۹.

۵. در فراز آخر این بیان ، اهمیت رسیدگی به وضع وحشتناک مسلمین که امروزه عمده از امریکا و صهیونیزم بین المللی است مورد تاکید قرار گرفته است . به حقیقت چقدر فاصله بین حج حقیقی و ظاهری می توان تصور نمود.

۶. سوره حج /۲۸، علل الشرایع ۴۰۴/۵ و عیون اخبار الرضا ۲/۹۰

۷- وی از اجله محدثین شیعه در قرن سوم هجری بوده و کتاب الایضاح وی شهرت بسزایی در مجامع علمی و حدیثی شیعه دارد.

۸- فرشته قدرت و قابلیت معصیت نداشته و از این پرسش و اعتراض نیز، گناه اراده نشده بود. ابلیس هم که فرمان الهی را اطاعت نکرده و به آدم سجده نکرد، از فرشتگان نبود و بنابر نص قرآن از اجنه بوده است .

۹- بقره /۲۶-۲۰.

۱۰- یکی از نکات قابل توجه در آیات قرآن و کلمات قرآن و کلمات معصومین علیهم السلام ، اشاره به مراتب افلاک : کیهان و آسمانها که شاید در قرون آینده به حقائقی از این مطالب بهتر پی برده شود. اگر چه در پایان قرن بیستم نیز به مطالب مهمی که تاءکید بر پیشگوییهای علمی مکتب وحی است دست یافته شده است .

۱۱- بحار: ۱۱/۱۱۰ / ح ۲۴.

منبع:

حج البیت در مکتب اهل بیت علیهم السلام؛ بهاءالدین قهرمانی نژاد شائق