اسپرم ها بی کیفیت شده اند

ریشه های ناباروری در ایران از افزایش سن ازدواج تا کاهش کیفیت اسپرم

کم نیستند زوج‌هایی که مدت‌هاست برای بچه‌دار شدن تلاش می‌کنند، تلاشی پرهزینه و گه‌گاه کم‌اثر. اینکه چرا آمار ناباروری در زنان و مردان ایرانی بالارفته و علت‌های ناکامی آنها (حتی در روش‌های لقاح مصنوعی و آزمایشگاهی) چیست...

دغدغه‌ای است که نه تنها فکر مردم و مبتلایان، بلکه ذهن پژوهشگران زیادی را به خود مشغول کرده است. در «بارداری و زایمان» این هفته به برخی نکته‌های مهم می‌پردازم که نتیجه تلاش پژوهشگران است و به زوج‌های نابارور کمک می‌کند موانع بچه‌دار شدن را بشناسند و از میان بردارند.

● تغییر شیوه زندگی

تغییر شیوه زندگی طی سال‌های اخیر و گسترش مصرف غذاهای آماده (فست‌فود) و به‌طورکلی تغذیه ناسالم یکی از دلایل آسیب به توان تولیدمثل مردان جوان و افزایش ناباروری میان آنهاست. یافته‌های پژوهش‌های انجام‌شده، نشان می‌دهد موادغذایی ناسالم باعث آسیب به اسپرم‌ها در مردان سالم شده و کیفیت تولیدمثل آنها را نسبت به مردانی که غذاهای سالم مصرف می‌کنند، نامطلوب کرده‌است. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد مصرف چربی‌های ترانس (چربی‌های غیراشباعی) علاوه بر خطر ابتلا به بیماری‌های عروق کرونر (عروق قلب)، سهم زیادی در آسیب‌رسانی به توان تولیدمثل مردان جوان دارد.

● افزایش آمار سردمزاجی

شواهد علمی نشان می‌دهد استرس‌های محیطی، تامین هزینه‌های زندگی و کار در دو یا چند شیفت، باعث سردمزاجی بسیاری از مردان ایرانی شده که این مساله بر باروری آنها تاثیر منفی گذاشته است. چندی پیش نتایج یک پژوهش در کشور نشان داد آمار ناباروری در ایران حدود

۲۰ درصد و بیش از استانداردهای جهانی (۱۲ تا ۱۵درصد) است. به جز مصرف غذاهای آماده، انواع آلاینده‌های محیطی که ناشی از زندگی شهرنشینی است مانند آلودگی هوا، آب، مواد شیمیایی در محیط‌های شغلی و زندگی، پرتوها و تشعشعات محیطی و استرس مزمن باعث شده نه‌تنها حجم بلکه کیفیت اسپرم‌ها نیز کاهش و ناباروری افزایش یابد.

● افزایش سن ازدواج

عامل مهم دیگر، بالا رفتن سن ازدواج و بچه‌دارشدن است. انتظار می‌رود با تغییر شیوه زندگی، اقدام برای بچه‌دار شدن در سنین جوانی (قبل از ۳۵ سالگی برای زنان) و مراجعه به موقع به پزشک متخصص در صورت تاخیر در بارداری بتوان تا حد زیادی شانس بارداری و باروری را افزایش داد. با توسعه دانش پزشکی در زمینه درمان ناباروری به کمک شیوه‌های جدید از قبیل آی‌یو‌آی، آی‌وی‌اف، میکرواینجکشن و دیگر روش‌ها به‌طور طبیعی باید شاهد کم شدن آمار ناباروری باشیم اما به دلیل رشد و توسعه شهرنشینی و تغییر شیوه زندگی باز هم شاهد افزایش ناباروری مردان هستیم.

● کاهش کیفیت اسپرم

تحقیقات پژوهشگران نشان داده آلودگی‌های محیطی، رژیم غذایی نامناسب و افزایش سن، نقش موثری در کاهش کیفیت اسپرم دارد. مرکز تحقیقات سلولی صارم نیز اخیرا در پی یک پژوهش انجام شده مشاهده کرده که ۲۰درصد متقاضیان استفاده از تکنولوژی لقاح مصنوعی دچار اختلال در کیفیت اسپرم هستند و همین امر باعث شده میزان موفقیت این روش‌ها کاهش یابد. براساس نتایج همین پژوهش، پایین بودن کیفیت اسپرم حتی در صورتی که منجر به بارداری موفق شود، به سقط جنین و در موارد زیادی سقط‌های مکرر می‌انجامد. بررسی‌ها نشان داد از آنجا که وضعیت یکپارچگی DNA اسپرم در آزمایش‌های رایج اسپرم قابل‌بررسی نیست، بررسی وضعیت سالم یا ناسالم بودن اسپرم از نظر ماده ژنتیکی نیاز به آزمایش‌های دقیق و اختصاصی دارد. به همین دلیل انجام آزمایش بررسی یکپارچگی DNA اسپرم در صورت وجود ناباروری و قبل از هر گونه اقدامی برای انجام تکنولوژی لقاح مصنوعی، می‌تواند به افزایش درصد موفقیت در انجام تکنیک‌ها و تولد نوزاد سالم از نظر ژنتیکی کمک قابل‌توجهی کند. حتی تحقیقات بیشتر در این زمینه نشان داده افزایش شانس ابتلا به ناهنجاری‌های کروموزومی و سرطان در نوزادان در موارد وجود اختلال در یکپارچگی DNA اسپرم در پدر دیده شده است. از بین رفتن یکپارچگی DNA در اسپرم از عوامل مهم و شایع در ارتباط با ناباروری مردان به شمار می‌رود اما پرسش اینجاست که چرا این یکپارچگی از بین رفته است؟

تحقیقات علت اصلی ایجاد آسیب در DNA اسپرم را عوامل اکسیدان و رادیکال‌های آزاد می‌داند که حدود ۲۵درصد از موارد یکپارچگی DNA اسپرم را به خود اختصاص می‌دهد. با نگاهی بر شیوه زندگی امروز جوانان، می‌توانید نمونه‌های زیادی از عوامل مضر را ببینید که جزئی از زندگی عادی جوان‌ها شده‌اند؛ از آلودگی‌های محیطی و شغلی، رژیم غذایی نامناسب، استفاده از برخی داروها و مصرف سیگار و قلیان و الکل تا افزایش سن، عفونت‌های ادراری - تناسلی.

خبر مسرت‌بخش این است که می‌توان این کاهش یکپارچگی DNA اسپرم را با تغییر شیوه زندگی و استفاده از موادغذایی و داروهای حاوی آنتی‌اکسیدان مانند ویتامین‌های C، A، اسید فولیک، سلنیوم و... و درمان‌های هورمونی در بسیاری از موارد درمان کرد.

دکتر مهرداد نوروزی‌نیا

متخصص ژنتیک مولکولی