چرا سراب می‌بینیم؟

در کتب قدیمی مسیحیان نقل شده که صلیبیان در راه اورشلیم بر فراز دریا قصرهایی می‌دیدند که بسیار دورتر از کشتی‌ها قرار داشت. در آن زمان، یعنی بین قرون ۱۲ و ۱۳ میلادی، کسی با قوانین …

در کتب قدیمی مسیحیان نقل شده که صلیبیان در راه اورشلیم بر فراز دریا قصرهایی می‌دیدند که بسیار دورتر از کشتی‌ها قرار داشت. در آن زمان، یعنی بین قرون ۱۲ و ۱۳ میلادی، کسی با قوانین فیزیک و اپتیک آشنایی نداشت و به همین دلیل درباره این قصرها حرف‌های مختلفی گفته می‌شد. ملوانان دریا می‌گفتند این قصرها متعلق به فرشته مورگان است. در افسانه آرتورشاه این فرشته که شاگرد مرلین جادوگر است می‌توانسته از باد و خاک برای ساخت قصرها در آسمان کمک بگیرد و وقتی دریا توفانی می‌شد، گمان می‌کردند فرشته مورگان دست به کار ساخت قصری شده است. کلمه سراب که در زبان لاتین mirage تلفظ می‌شود و در زبان‌های انگلیسی، آمریکایی، روسی، رومانی و فرانسه نیز با همین لفظ تلفظ می‌شود، در واقع از کلمه‌ای ایتالیایی‌ـ اسپانیایی گرفته شده که به نام فرشته مورگان باز می‌گردد؛ و اما ادامه ماجرا...

وقتی وارد صحرا می‌شویم به چشم‌‌هایتان اعتماد می‌کنید یا به عقل‌تان؟ سراب خیال است یا واقعیت؟ واقعیت این است که سراب تنها یک خطای دید نیست. چشم و مغز ما واقعا سراب را می‌بینند و حس می‌کند. حتی می‌توانیم از آن عکس بگیریم.

در حقیقت، سراب که انواع گوناگون دارد، پیش از هر چیز، نتیجه شکست اشعه‌های خورشید در شرایط خاص است. در یک فضای یکدست، اشعه‌های نورانی در یک خط صاف و مستقیم منتشر می‌شوند اما وقتی از هوا به درون آب می‌افتند، شکسته می‌شوند. گذشتن نور از هوای گرم به هوای سرد هم همین تاثیر را دارد و سبب شکسته شدن نور و اشعه‌های آفتاب می‌شود.

به افق نگاه کنید!‍ دیدن سراب تنها به بیابان خلاصه نمی‌شود، گرچه در بیابان دید سراب بسیار متداول است. وقتی دارید به مسافرت می‌روید، اگر به جاده نگاه کنید، یکی از انواع سراب به نام سراب «گرما» را می‌بینید. خورشید سطح جاده را گرم می‌کند و هوایی که مستقیما با آسفالت کف خیابان در ارتباط و تماس است، بسیار گرم‌تر از هوای سه متر بالاتر از آن است. تفاوت دمای این دو هوا سبب شکست نور و دیدن سطحی یخی روی آسفالت در افق در جاده می‌شود. هرچه سوار بر اتومبیل به آن نزدیک شوید، سراب از شما دور می‌شود ولی اگر از سطحی پایین به آن نگاه کنید و خم شوید، به شما نزدیک‌تر می‌شود. موضوع جالب‌تر آنکه همیشه این شکست نور درون خود تصاویری از اشیاء و صحنه‌ها را دارد. مثلا شما در صحرا می‌توانید تصویر نخل و آب را ببینید که کاملا واقعی است اما هر چه به آن نزدیک‌تر می‌شوید، دورتر و گاهی ناپدید می‌شود. اما سراب انواع مختلفی دارد. در کنار سراب «گرم»، سراب «سرد» هم وجود دارد. این حالت زمانی ظهور می‌کند که سطح خاک سردتر از هوای بالاتر از آن باشد. این پدیده جالب که در کشورهای سرد به ویژه در فصل بهار رخ می‌دهد، بسیار مورد توجه است. در این حالت، اشعه و نور خورشید به سمت پایین شکسته می‌شود و سراب نه روی زمین بلکه روی هوا و شناور بر آسمان دیده می‌شود، به طوری که فرد گمان می‌کند در افق چیزی را می‌بیند. به عنوان مثال، گاهی ملوانان در اثر این سراب گمان می‌کنند به اسکله رسیده‌اند، در صورتی که هیچ ساحلی در کار نیست.

منبع: فیگارو

ترجمه: سمیه مقصودعلی