قاتل همین نزدیکی است

در پرونده اش یک مورد آدم ربایی هم هست اما وقتی پلیس آگاهی شیراز با جنازه زن جوانی روبه رو می شود که به طرز دلخراشی با ضربات متعدد چاقو به قتل رسیده و سر جدا شده از بدنش هم کنار جسدش قرار گرفته دیگر شکی باقی نماند که حسین همسر این زن, همان آدم ربای قدیمی, او را کشته است

در پرونده‌اش یک مورد آدم‌ربایی هم هست اما وقتی پلیس آگاهی شیراز با جنازه زن جوانی روبه‌رو می‌شود که به طرز دلخراشی با ضربات متعدد چاقو به قتل رسیده و سر جدا شده از بدنش هم کنار جسدش قرار گرفته دیگر شکی باقی نماند که حسین همسر این زن، همان آدم‌ربای قدیمی، او را کشته است.

همه چیز حکایت از کینه عمیق قاتل نسبت به مقتول داشت اما وقتی ماموران، خانواده مقتول را پیدا کردند و سوالاتشان را از آنها پرسیدند نیز مشخص شد که فقط حسین می‌توانست چنین کینه ریشه‌داری از پریسا داشته باشد.

او بعد از چند روز دستگیر شد و بدون مقاومت اعتراف کرد که روز حادثه برای اتمام حجت با پریسا که به خاطر بداخلاقی و سابقه آدم‌ربایی حاضر نبود دیگر با حسین زندگی کند به خانه او رفته و وقتی پریسا حاضر نشده اجازه دهد که دختر خردسالشان را به حسین بدهد و حضانت را به او بسپارد حسین چاقوی پنهان شده زیر لباسش را درآورده و او را کشته و با دخترش برای شروع یک زندگی بی‌دغدغه به جایی دورتر از قتلگاه رفته است.

لاله اما به اشتباه کشته شد یعنی او در یکی از شب‌های پاییز وقتی به خوابی عمیق رفته بود به دست برادرش کشته شد در حالی که قاتل قصد داشت به جای خواهر، برادر را بکشد. تحقیقات کارآگاهان در گناوه نشان می‌داد که ۲ برادر با هم اختلافات شدیدی داشته‌اند، اما لاله به اشتباه قربانی اختلافات کهنه خانوادگی شده است. بررسی‌های پلیسی کمی زمان برد تا در نهایت، کریم دستگیر شود و اعتراف کند که به خاطر کینه شدیدی که از برادرش در دل داشته نقشه سر به نیست کردن او را کشیده، اما شب حادثه به جای برادر، خواهرش را که در رختخواب خوابیده و پتو را روی سرش کشیده، کشته است.

ولی پرونده قتل مائده، دختر ۴۷ روزه تبریزی، پرسوز و گدازتر است. جسد مائده در حیاط خانه‌شان دفن شده بود و از همان ابتدا شواهد نشان می‌داد که پدر این نوزاد او را کشته است. وقتی «رـ پ» دستگیر شد در حالی که اعتراف کرد معتاد است و شغلی ندارد به کارآگاهان گفت آنقدر بی‌حوصله بوده که وقتی دخترش بشدت گریه می‌کرده است در اقدامی ناگهانی او را خفه کرده و از ترس قتلی که مرتکب شده جسد را در حیاط خانه مدفون کرده است.

و یک بار دیگر قتل به بهانه‌های ناموسی. «رـ ج» جوان ۱۸ ساله بروجردی خودش به کلانتری می‌آید و به قتل خواهرش اعتراف می‌کند، ماموران برای تایید صحت این ادعا به محل حادثه می‌روند و جسد دختر جوان را در همان مکان مورد ادعای پسر و با همان وضعیت پیدا می‌کنند. «ر ـ ج » وقتی مورد بازجویی‌های بیشتر قرار می‌گیرد اعتراف می‌کند با بستن روسری به دور گردن خواهرش و خفه کردن او به اعتیاد، فساد اخلاقی و فرارهایش از خانه پایان داده است.

اینها برش‌هایی مختصر از قتل‌هایی است که در شهرهای دور و نزدیک ایران با بهانه‌های مختلف رخ می‌دهد و آمارهایی را می‌سازد که نشان می‌دهد حدود ۳۰ درصد قتل‌های کشور، خانوادگی است. ۲۰ مهرماه امسال سرهنگ مصطفایی، معاون مبارزه با جرایم جنایی پلیس آگاهی ناجا اعلام کرد که نزدیک به یک‌سوم قتل‌هایی که در ایران به وقوع می‌پیوندد مربوط به مواردی است که در آن متهم و قربانی نسبت نزدیک فامیلی دارند؛ قتل‌هایی که حدود ۶۵ درصد از آنها بدون برنامه‌ریزی قبلی و فقط به خاطر خشونت و درگرفتن نزاع به وجود می‌آیند. مصطفایی می‌گوید سهم وقوع قتل‌های خانوادگی به وسیله سلاح سرد در ۶ ماه نخست سال ۸۹ نزدیک به ۴۷ درصد است در حالی که بیشترین قتل‌ها در این مدت مربوط به قتل زن به دست شوهر بوده و اختلافات خانوادگی و نزاع‌های ناشی از مسائل اخلاقی نیز با سهم ۳۶ و ۲۱ درصدی از علت‌های اصلی آدمکشی‌ها بوده است.

این آمارها نشان می‌دهد که میان اعضای خانواده‌های ایرانی زیر یک سقف به ظاهر آرام خانه‌ها تا چه حد اختلاف وجود دارد؛ همان اختلافاتی که به گفته سرهنگ مصطفایی اعتیاد، روابط غیرمتعارف، برخوردهای غیرمنطقی با مشکلات، ظن و گمان نابه‌جا و تلاش برای حل مشکلات از طریق خشونت به آنها دامن زده و در بدترین شرایط به آن رنگ خون می‌زند.

● غیرت، دفاع از آبرو یا خشونت؟

غیرت باشد یا تلاش برای حفظ آبرو یا ناتوانی در کنترل خشم فرقی نمی‌کند چون می‌تواند یک قتل را رقم بزند. خیلی از قاتلانی که دست خود را به خون عضوی از خانواده‌شان آلوده کرده‌اند، می‌گویند غیرتشان اجازه نداده که کارهای اشتباه مقتول را تحمل کنند و علاقه به حفظ آبروی خانواده چاره‌ای جز برداشتن تن پرزحمت مقتول از روی زمین برایشان باقی نگذاشته است، اما خیلی از روان‌شناسان معتقدند غیرتی بودن و دفاع از آبروی خانواده ۲ بهانه پوسیده برای توجیه قتل‌های خانوادگی هستند.

دکتر مصطفی تبریزی، روان‌شناس و استاد دانشگاه چنین باوری دارد. او به ایسنا می‌گوید: قتل‌های خانوادگی علت‌های سیستماتیکی دارند، به طوری که نمی‌توان فقط یک علت را در بروز آن دخیل دانست. اما فقر می‌تواند یکی از عوامل مهم باشد چون زمینه خشونت را فراهم می‌کند و خشونت نیز پلکانی برای قتل محسوب می‌شود.

این روان‌شناس البته دامنه انگیزه‌های قتل‌های خانوادگی را فراتر از فقر می‌داند و توضیح می‌دهد: وقتی سرانه بودجه برای سلامت روان افراد در ایران نزدیک به صفر است و به آن توجهی نمی‌شود آن وقت اگر فقر، مشکلات اقتصادی، نداشتن مهارت برای کنترل خشم، عقده‌های روانی و فقر فرهنگی دست به کار شوند و با افزایش خشونت همراه شوند بروز قتل در کانون خانواده زیاد دور از انتظار نیست.

تبریزی، غیرتی بودن و دفاع از آبروی خانواده را ۲ توجیه پوسیده از سوی قاتلان می‌داند و می‌گوید: مسائل ناموسی نقش عمده‌ای در بروز قتل‌های خانوادگی دارند در حالی که بسیاری از این ادعاها زاییده تصورات و توهمات افراد است اما هنوز به خاطر ضعف‌های قانونی در حمایت از خانواده بویژه زنان و کودکان قربانی این توهمات می‌شوند.

● افراد قربانی ضعف قوانین

ضعف قوانین و نقش آن در دامن زدن به فضای خشونت‌بار چیزی است که دکتر امان‌الله قرایی‌مقدم نیز به آن اشاره می‌کند. این آسیب‌شناس مسائل اجتماعی به خبرگزاری دانشجویان ایران می‌گوید: نبود قوانین و مقررات مشخص و فقدان حمایت‌های قضایی سبب می‌شود تا بسیاری از خشونت‌های خانگی به قتل تبدیل شود. این در حالی است که تفکر سنتی حاکم در کشور ما می‌گوید مشکلات باید درون خانه حل شود به همین جهت بیشتر زنان و کودکان در خانه خشونت‌ها را تحمل می‌کنند و به خاطر همین تفکر سنتی دم نمی‌زنند در حالی که قانون نیز از آسیب‌دیدگان حمایت چشمگیری نمی‌کند.

او البته به عواملی چون فقر، بیکاری، ناتوانی والدین در برآورده کردن نیازهای خانواده، توقعات نامعقول اعضای خانواده و مشکلات روانی که می‌تواند عامل تشدید خشونت باشد نیز به عنوان بستری برای وقوع قتل اشاره می‌کند ولی همچنان معتقد است که ضعف قوانین موجب می‌شود تا فضا برای رفتارهای خشونت بار اعضای خانواده بویژه مردان و پسران باز شود به طوری که خشم فروخورده خود در جامعه را بر سر نزدیکان آوار کنند و از آنها انتقام بگیرند.

● سهم اعتیاد در قتل

شاید اعتیاد دلیل خوبی برای کشتن اطرافیان باشد، اما دکتر قرایی‌مقدم می‌گوید اعتیاد بویژه به روانگردان‌ها نه دلیلی برای قتل که می‌تواند فقط عاملی برای افزایش خشونت در هنگام بروز قتل باشد. این گفته این آسیب‌شناس اجتماعی البته با اظهارات محمدحسین شاملو، بازپرس ویژه قتل تهران که نقش مواد مخدر صنعتی در افزایش قتل‌های خانوادگی را پررنگ می‌داند، تا حدی متفاوت است.

شاملو می‌گوید: اگر پیش از این در پروسه رسیدگی به پرونده‌های قتل عنوان می‌شد که ردپای یک زن در میان است امروز باید به صراحت اعلام کرد رد پای مواد مخدر صنعتی پررنگ‌تر از دیگر فرضیه‌ها است.

او توضیح می‌دهد: در بیشتر پرونده‌های مربوط به قتل‌های خانوادگی شاهدیم افرادی که مرتکب قتل نزدیکان خود از جمله کودکان شده‌اند از مواد مخدر صنعتی استفاده کرده‌اند، همان‌گونه که پرونده قتل سارا دختر ۱۱ ساله نشان داد ـ حدود ۲ سال قبل ـ که چطور پدر معتاد به خاطر توهم ناشی از مصرف شیشه، دخترش را زنده زنده در آتش سوزاند.

● اگر بشود خشم را کنترل کرد

فقر همیشه بوده است و همیشه نیز باقی خواهد بود، مواد مخدر همیشه بوده است و همیشه با تازه‌ترین مدل‌ها خواهد بود، آبروی خانواده مهم بوده و همیشه نیز مهم خواهد ماند، شک و ظن و بدگمانی نیز همیشه در دل‌ها خواهد ماند، قوانین نیز شاید همچنان دست به عصا بمانند پس شاید فقط بتوان به کنترل خشمی که آتش به جان و فکر آدم‌ها می‌اندازد امید داشت.

دکتر غلامرضا علیزاده، آسیب‌شناس مسائل اجتماعی معتقد است برخی افراد به خاطر مشکلات روانی براحتی گرفتار خشم می‌شوند.

پس اگر می‌خواهیم قتل‌های خانوادگی که نماد شدیدترین نوع خشم و خشونت هستند را کنترل کنیم باید مهارت فروخوردن خشم و تسلط بر خویشتن را بیاموزیم هر چند که این مهارت جز با پرورش در خانواده‌ای آرام و منطقی که اعضا در جهت آرامش یکدیگر حرکت نمی‌کنند میسر نمی‌شود.

اما شاید بهتر باشد در شرایط کنونی که آمارهای پلیس جنایی کشور نشان می‌دهد از هر سه قتل واقع شده در ایران یک مورد آن از نوع قتل‌های خانوادگی است این گفته دکتر علی اسلامی‌نسب، روانپزشک که معتقد است قتل‌های خانوادگی نشانگر اوج مشکلات اجتماعی است را جدی بگیریم و باور کنیم تا زمانی که فقر مالی و فرهنگی همچنان پرشتاب می‌تازد، سلامت روان افراد جامعه آخرین چیزی است که به ذهن خطور می‌کند و دست زدن به خشونت‌های خانوادگی هزینه‌ای برای مرتکبان ندارد باز هم تیتر نخست اخبارحوادث کشور مربوط به قتل‌های دلخراش خانوادگی خواهد بود.

مریم خباز