کرونومتر Chronometer

دستگاهی برای اندازه‌گیری بسیار دقیق وقت، که مخصوصاً در نجوم و کشتی‌رانی بکار می‌رود. به‌علت حرکت آب، ساعت رقاصک‌دار را نمی‌توان در دریا مورد استفاده قرار داد، به‌ همین جهت …

دستگاهی برای اندازه‌گیری بسیار دقیق وقت، که مخصوصاً در نجوم و کشتی‌رانی بکار می‌رود. به‌علت حرکت آب، ساعت رقاصک‌دار را نمی‌توان در دریا مورد استفاده قرار داد، به‌ همین جهت است که در دریانوردی کرونومتر دریائی جای آن را می‌گیرد. کرونومتر شبیه ساعت‌های دقیق است، ولی ساختمانش با آن متفاوت می‌باشد، و دنگ آن با فنر کار می‌کند، تغییراتی که در نتیجه تغییر دما در کشش فنر ایجاد می‌شود، به‌وسیله اسباب‌هائی که در داخل کرونومتر کار گذاشته‌اند، خنثی می‌شود.

نخستین کسی که کرونومترهای جدید را به‌ وجود آورد (۱۷۶۵) پیرلوروا Pier Lerua و (۱۷۱۷ ـ ۱۷۸۵) ساعت‌ساز فرانسوی، بود. برای اینکه ساعتی کرونومتر شناخته شود باید از عهده امتحاناتی که فدراسیون ساعت‌سازان سوئیسی مقرر کرده برآید [۱۹].

کرونومتر و تنظیم آن

کرونومترهای درون بدن جانوران و گیاهان هنگامی که آنها را از محیط طبیعیشان دور کنیم کار می‌کنند اما نه با نظم معمولی. پروفسور آشوف از انستیتوی ماکس پلانک مدت چند هفته چند موش و جوجه و سهره و سبزقبا را در محلی که در و پنجره نداشت و مرتباً روشن بود نگاهداری کرد. این آزمایش رابا میمون‌ها، زنبورها و گل‌ها و جانداران دیگر بجز انسان می‌توان انجام داد. پس از مدتی ساعت‌ها عقب یا جلو می‌روند. مثلاً شبانه‌روز آنها به‌جای ۲۴ ساعت ۲۵ یا ۲۳ ساعت می‌شوند برای اینکه ساعت هر موجود زنده‌ای میزان باشد باید هر روز آنرا با اطلاعات خود میزان کند. بیشتر اوقات جانوران این اطلاعات را از روی حرکت خورشید می‌گیرند.

در گیاهان نور خورشید داخل کلروفیل می‌شود و به‌طریقی نامعلوم ساعت درونی گیاه را تنظیم می‌کند. این ساعت همه اعمال حیاتی هر سلول را از بالاترین برگ گیاه تا گودترین ریشهٔ آن کنترل می‌کند. این اعمال عبارتند از جریان شیرهٔ گیاه، ساختن مواد حیاتی، وضع قرار گرفتن برگ‌ها بر روی ساقه‌ها، باز و بسته شدن گل‌ها، ترشح شیرهٔ گل و غیره

در بیشتر جانوران شعاع‌های خورشید از چشم به مغز اثر می‌کند. اگر چشم برخی جانوران مثلاً موش‌ها را به بندیم مکانیسم تنظیم زمان کار نمی‌کند. اما در برخی حشرات این‌طور نیست. در حالی که سوسک نور خورشید از سرش به مغز می‌رسد.

مورچه‌های جوان که در تاریکی بسر می‌برد ممکن است تا ۱۲ ساعت جلو یا عقب باشد.

برخی از جانوران ساعت درونی خود را از روی ماه تنظیم می‌کند. خرچنگ‌ها با صدای جزر و نور خورشید و نور ماه ساعت درونی خود را تنظیم می‌کنند [۶۰].

۱۹. دائرهٔ‌المعارف فارسی ـ غلام‌حسین مصاحب

۶۰. کتاب حواس اسرارآمیز جانوران ـ ترجمه اسحق لاله‌زاری