صاحبان خودخوانده كردستان

وجود اختلافات قومی و مرزی برای هر دشمنی غنیمت است. دشمنان همیشه سعی می‌كنند چنین اختلافاتی را به‌عنوان یك اهرم فشار در آستین روابط خارجی خود نگاه‌ ‌دارند. در جریان جنگ ایران و عراق شاهد بهره‌برداری غرب از احزاب و تشكلهای كرد علیه جمهوری اسلامی هستیم. مهمترین این موارد، تحریك حزب دموكرات كردستان به رهبری عبدالرحمان قاسملو می‌باشد كه در آبان سال ۱۳۵۷ و به تبع برهم‌خوردن ثبات سیاسی ایران، به‌عنوان دبیركل حزب به تجدید سازمان و تقویت آن پرداخت. البته حزب دموكرات كردستان از حزبهای باسابقه ایران است كه در فضای سیاسی دهه ۱۳۳۰ به‌وجود آمد و با فراز و فرودهایی تداوم پیدا كرد. اما تقویت و تاثیر سیاسی مهم آن بیشتر به‌دوران پس از پیروزی انقلاب و نقش آنها در حركتهای جدایی‌طلبانه و همكاری با رژیم صدام در جنگ علیه ایران مربوط می‌شود. پیوستن این حزب به شورای مقاومت ملی (مخالفان فراری جمهوری اسلامی در خارج از كشور) نیز یكی از نكته‌های مهم درباره آن است. مقاله حاضر پیشینه، تحولات و همكاری حزب دموكرات كردستان با ارتش بعثی عراق را مورد دقت و پژوهش قرار داده است.

از آغاز قرن بیستم، مساله كردها همواره یكی از پرتنش‌ترین مسائل كشورهای خاورمیانه بوده است. در این منطقه، چهار كشور ایران، تركیه، عراق و سوریه به دلیل داشتن جمعیت درخورتوجهی از كردها، مهمترین مناطق پراكندگی این گروه جمعیتی به‌شمار می‌روند. طی سالهای گذشته، برخوردهای بسیاری میان كردها و حكومتهای مركزی كشورهای مذكور روی داده است. همچنین، احزاب و تشكلهایی در مناطق كردنشین این كشورها شكل گرفته‌اند و فعالیت می‌كنند كه بیشتر تحت تاثیر عوامل داخلی و شرایط بین‌المللی، با طرح دیدگاههای استقلال‌طلبانه، به مبارزه مسلحانه متوسل شده‌اند: مبارزات مسلحانه حزب كارگران كرد تركیه (PKK)، حزب دموكرات كردستان عراق، حزب میهنی كردستان عراق، حزب دموكرات كردستان ایران و حزب كومله. حزب دموكرات كردستان ایران باتوجه به فعالیت گسترده حزبی، یكی از مهمترین جریانهای حزبی منطقه كردستان در قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بود. در نتیجه اقدامات این حزب در كردستان مقارن با پیروزی انقلاب اسلامی و نیز در جریان تجاوز نظامی رژیم عراق به خاك كشورمان، بحران گسترده‌ای در منطقه كردستان ایجاد شد كه آسیبهای زیادی به كشور وارد كرد و امنیت ملی كشور را در معرض خطر قرار داد. درواقع، در شرایطی كه ارتش عراق تا دروازه‌های اهواز پیشروی كرده بود، جریانهای ضدانقلاب در كردستان، شهرهای چند استان شمال غربی كشور را ناامن كرده بودند و با انجام اقدامات نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران، بخش زیادی از توان نیروهای نظامی را به‌جای دشمن خارجی، متوجه خود ساخته بودند.

● اوضاع سیاسی كردستان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی

حركتهای تجزیه‌طلبانه در استان كردستان ایران، مدتها پس از آغاز این‌گونه حركت كردها در دو كشور تركیه و عراق آغاز شد. استقلال‌خواهی كردها در تركیه و عراق میراث شكست امپراتوری عثمانی، فروپاشی آن و تعهدی بود كه كشورهای پیروز جنگ جهانی اول، در معاهده لوزان در مورد تشكیل كشور مستقلی برای كردها داده بودند. آغاز حركتهای استقلال‌طلبانه در كردستان ایران درواقع به جنگ جهانی دوم و تسلط نیروهای شوروی بر استانهای آذربایجان و كردستان برمی‌گردد. یكی از مهمترین دلایل تاخیر این‌گونه حركتها در كردستان ایران، آن بود كه برخلاف كردهای تركیه و عراق كه خود را از ریشه، نژاد و فرهنگ ترك و عرب نمی‌دانند، كردهای ساكن ایران خود را ایرانی می‌دانند.

نخستین تشكیلات سیاسی كردی، در سال۱۳۱۹ و به‌نام جمعیت رستاخیز كرد (كومله ژكاف) به‌طورمخفیانه در شهر مهاباد شكل گرفت كه با اشغال كردستان به دست نیروهای روس، فعالیت آن تا اندازه‌ زیادی مختل شد.[i] طی دوره تسلط نیروهای شوروی بر كردستان و آذربایجان، این كشور كوشید زمینه‌های لازم را برای الحاق این مناطق به آذربایجان شوروی فراهم كند. دراین‌باره مقامات شوروی با حمایت از قاضی محمد ــ كه وجهه مردمی در مهاباد داشت ــ به ایجاد تشكلهای همسو با منافعشان اقدام كردند.[ii]

● تشكیل حزب دموكرات كردستان

در سال۱۳۲۴، حزب دموكرات كردستان، به رهبری قاضی محمد موجودیت خود را در شهر مهاباد اعلام كرد. وی پس از مسافرتهایی كه به شوروی داشت، با مجاب‌كردن رهبران جمعیت رستاخیز كرد (كومله ژكاف) توانست زمینه تاسیس حزب دموكرات كردستان را فراهم كند. اساسنامه این حزب به شرح زیر اعلام شد:

۱ــ ملت كرد در داخل ایران در اداره امور ملی خود آزاد و مختار باشد و در حدود دولت ایران، منطقه كردستان را اداره كند.

۲ــ با زبان كردی خود بتواند تحصیل كند و این زبان به رسمیت شناخته شود.

۳ــ انجمن ولایتی كردستان طبق قانون اساسی، به‌فوریت انتخاب و در تمام كارهای اجتماعی و دولتی نظارت و سركشی كند.

۴ــ ماموران دولت در منطقه، باید از اهل محل باشند.

۵ــ تمام درآمد منطقه باید در خود منطقه صرف شود.

۶ــ حزب دموكرات كردستان خواهد كوشید بین ملت آذربایجان و اقوامی‌كه در آنجا زندگی می‌كنند، وحدت و برادری كامل برقرار كند.

۷ــ حزب دموكرات كردستان با استفاده از منابع طبیعی سرشار كردستان و پیشرفت امور كشاورزی، بازرگانی، فرهنگی و بهداشتی برای رفاه اقتصادی و معنوی ملت كرد مبارزه خواهد كرد.[iii]

چهارماه پس از تشكیل حزب؛ در بیست‌وپنجم آذر سال۱۳۲۴، قاضی محمد در میدان چهارچراغ مهاباد تاسیس جمهوری خودمختار مهاباد را اعلام كرد. در این روز، وی خطاب به هوادارانش گفت: «مردم كرد مردمی تنها هستند، سرزمینشان غصب و تقسیم‌ شده است و از ابتدایی‌ترین حقوق، یعنی حق تعیین سرنوشت، بی‌بهره‌اند... .»[iv]

وی سپس، با لباس افسران روسی و درجه ژنرالی، به‌عنوان فرمانده كل قوای كردستان از نیروهای خود سان دید. این جمهوری را از نظر نیروی نظامی، حزب دموكرات كردستان عراق (بارزانیها) و از نظر امكانات مالی و تجهیزات نظامی، شوروی تامین می‌كرد.[v] هنوز یك‌سال از عمر حزب دموكرات و تاسیس جمهوری مهاباد نگذشته بود كه قوام‌السلطنه با دولت شوروی درباره چگونگی ترك نیروهای روس از ایران به توافق رسید.[vi]

با خروج نیروهای شوروی از خاك ایران، نیروهای ارتش در زمستان سال۱۳۲۴ بدون درگیری به مهاباد وارد شدند و پس از سه روز، قاضی محمد و سران حزب دموكرات را دستگیر كردند. صد روز بعد، زمانی‌كه ارتش به‌طوركامل در شمال كردستان ایران مستقر شده بود، قاضی محمد، صدر قاضی و محمدحسین سیف قاضی در همان میدان چهارچراغ مهاباد به دار آویخته شدند.[vii]

پس از سقوط جمهوری مهاباد، اعدام قاضیها، دستگیری تعدادی از اعضای كمیته مركزی حزب دموكرات كردستان و فرار دیگر اعضای حزب به عراق، جنبش كرد در ایران عملا فروپاشید.[viii]

از سال۱۳۲۸ تا پایان دوره نخست‌وزیری دكتر مصدق، حزب دموكرات كردستان، در همكاری با حزب توده، دوباره احیا شد، اما پس از كودتای بیست‌وهشتم مرداد، بار دیگر فعالان حزب دموكرات در كردستان سركوب شدند. نكته درخورتوجه‌آنكه در این دوره، روابط خوبی بین دو حزب دموكرات كردستان ایران و حزب دموكرات كردستان عراق وجود داشت.[ix]

در سال۱۳۳۶، اعضای شورای حزب دموكرات كردستان بار دیگر فعالیتهای خود را با كمك حزب توده آغاز كردند و عبدالله اسحاقی (احمد توفیق)[x] كوشید تا در خارج از كشور به تشكیلات حزب سر و سامان دهد، اما ازآنجاكه درباره خط‌مشی مبارزه، با حزب توده اختلاف‌نظر داشت، نتوانست هیچ حركت چشم‌گیری انجام دهد و از‌این‌زمان‌به‌بعد، حزب دموكرات ارتباطش را با حزب توده قطع كرد. در همین ایام، عبدالرحمن قاسملو و غنی بلوریان ــ از اعضای اصلی حزب ــ دستگیر شدند. البته قاسملو به علت همكاری و انتشار نام عده زیادی از اعضای حزب آزاد شد، اما بلوریان تا سال۱۳۵۷ در زندان ماند.[xi]