خون بها

قیمت تریاک و هرویین, تعیین کننده میزان گرایش به سمت مواد مخدر جدید است

قیمت در تصمیمات اقتصادی بازارها تأثیر زیادی دارد. مهم است که بدانیم تریاک و به طور عام مواد مخدر تحت تأثیر قیمت‌، به چه نسبتی بر درآمد کشاورزان، تجار، سایر فعالان این حوزه و مصرف کنندگان اثر می‌گذارد.

در سال‌های اخیر، قیمت تریاک در افغانستان از حدود ۸۶ دلار در سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰ دلار در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است. تأثیرات ناشی از حضور طالبان در افغانستان و ممانعت‌های دولتی موجود در زمینه کشت خشخاش در کنار تحولات جهانی ساختار تولید تریاک در دنیا از مهمترین عوامل مؤثر بر این افزایش قیمت‌اند. در عین حال، عواملی نظیر آب و هوای مستعد تولید خشخاش، فقر حاکم بر طبقات مختلف جامعه، دولت ناتوان در ابعاد اقتصادی و اجتماعی، توزیع نابرابر درآمدها، نیروی کار غیرماهر و ده‌ها دلیل دیگر باعث شده‌اند قیمت تریاک در داخل خاک این کشور هنوز از قیمت‌های جهانی آن پایین‌تر باشد.

● سری زمانی قیمت‌های محلی

دوران قیمتی تریاک را در افغانستان می‌توان به دوره‌های زیر طبقه بندی کرد:

- دوره اول تا پیش از حضور طالبان در افغانستان را شامل می‌شود که در این دوره، تریاک در دامنه‌ای در حدود ۳۰ تا ۱۰۰ دلار برای هر کیلوگرم معامله می‌شد (تا پیش از اکتبر ۲۰۰۰).

- با افزایش فعالیت‌های طالبان و ایجاد محدودیت در تولید و کشت خشخاش، دوره دوم آغاز شد که در آن قیمت تریاک به حدود ۷۰۰ دلار در هر کیلوگرم رسید (سپتامبر ۲۰۰۱).

- پس از حادثه ۱۱ سپتامبر و با شروع جنگ‌های مرتبط با آن، قیمت تریاک به حدود ۶۰۰ دلار در هر کیلوگرم رسید و روند کاهشی ماهانه قیمت تداوم یافت.

- پس از پایان سال ۲۰۰۳ و در فاصله سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵، قیمت تریاک به صورت منظم و با ریتمی آرام به حدود ۱۵۰ دلار در هر کیلوگرم رسید.

- در سال ۲۰۰۶ قیمت تریاک به حداقل خود رسیده و به طور متوسط با رقمی در حدود ۸۵ دلار در هر کیلوگرم معامله شد. روند نزولی قیمت تریاک در جهان، تقریباً با بسط تولید و انتشار مواد مخدر جدید و آزمایشگاهی همزمان بود و این موضوع منجر به کاهش تقاضا برای تریاک و کاهش قیمت این محصول شده است.

- در فاصله سال‌های ۲۰۰۶ تا کنون مجدداً قیمت تریاک روندی صعودی به خود گرفته و تا حدود ۲۰۰ دلار در هر کیلوگرم افزایش یافته است. بازگشت تقاضا به سمت تریاک و اثر گذاری تبلیغات گسترده علیه محصولات مخدر آزمایشگاهی نظیر کراک، شیشه و امثالهم که به مرگ و میر گسترده جوانان در جهان دامن زده است، یک عامل افزایش قیمت در سال‌های گذشته است. به علاوه این که در داخل خاک افغانستان، کشت خشخاش با مشکلات شدیدی از ناحیه نیروهای نظامی ناتو و دولت مرکزی افغانستان مواجه شده است.

قیمت تریاک در کل پایین‌تر از حد مورد انتظار است. این موضوع به دلایل مختلفی قابل توجیه است. اولاً تریاک محصولی است که سریعاً به بازار عرضه می‌گردد و با توجه به این که بخش قابل توجهی از عرضه کنندگان و مردم افغانستان فقیرند، فصل عرضه محصول به بازار همان فصل برداشت آن است و این موضوع، فرصتی را برای احتکار و افزایش مصنوعی قیمت‌ها به وجود نمی‌آورد و لذا قیمت بازار، بسیار به قیمت‌های مزرعه نزدیک است. ثانیاً قیمت تریاک تابع مستقیم وضعیت آب و هوایی است. بارندگی‌های منظم و مداوم و یا خشکسالی و کمبود بارش باران، اثرات متفاوتی را بر قیمت تریاک می‌گذارند، کما این که قیمت در نقاط مختلف افغانستان هم متفاوت است.

مسأله دیگر که بر قیمت تریاک مؤثر است تقاضای نهایی مصرف کنندگان است. البته این موضوع به دلیل آن که مصرف مواد مخدر جرم محسوب می‌شود قابل محاسبه نیست، اما تقاضای کل در کشورها و مناطق مختلف جهان بر قیمت مواد مخدر اثر گذار است. آمارها از افزایش تقاضا در کشورهای اروپایی، آمریکای شمالی، آسیای میانه و کشورهای مشترک‌المنافع حکایت دارند.

● ارزش افزوده تریاک!

تبدیل تریاک به هرویین برای این محصول ارزش افزوده ایجاد می‌کند؛ ارزش افزوده‌ای در حدود ۲۰ برابر قیمت اولیه تریاک. پیش از توضیح این مطلب لازم است مجدداً این را یادآوری کنیم که قیمت تریاک در نواحی مختلف افغانستان متفاوت است. به عنوان مثال در منطقه بدخش، قیمت یک کیلو تریاک در حدود ۱۵۰ دلار تخمین زده می‌شود، اما در استان بلخ، این قیمت در حدود ۱۳۰ و یا در قندهار به ۲۱۰ دلار نیز می‌رسد. در عین حال، تبدیل تریاک به هرویین قیمت را افزایش می‌دهد. قیمت یک کیلوگرم هرویین در استان بدخش افغانستان ۲ هزار و ۵۰۰ دلار است و این محصول در قندهار حتی ۴ هزار و ۵۰۰ دلار هم معامله می‌شود. از سویی دیگر، قیمت یک کیلوگرم تریاک در تهران (بر اساس قیمت‌های اعلام شده توسط سازمان ملل)، در حدود ۳ هزار دلار است و این رقم برای سیستان و بلوچستان به هزار دلار هم نمی‌رسد، در حالی که قیمت هرویین در تهران در حدود ۵ هزار دلار و در سیستان و بلوچستان ۲ هزار و ۳۰۰ دلار در هر کیلوگرم گزارش شده است. جالب آن که در پیشاور پاکستان قیمت تریاک زیر ۳۰۰ دلار (در حدود ۲۶۰ دلار) و هرویین در حدود ۴ هزار دلار تخمین زده می‌شود. این ارقام به ترتیب در آذربایجان، تقریباً ۴۰۰ دلار و ۵ هزار و ۵۰۰ دلار گزارش شده‌اند. دوری و نزدیکی به افغانستان، میزان مراقبت‌های قانونی و دولتی و محدودیت‌های قاچاقچیان، استحکام مرزی و امنیت کشورها، مراودات سیاسی بین مسؤولان دولتی و عزم مبارزه با قاچاق مواد مخدر، میزان تقاضا برای مواد مخدر و ترافیک ناشی از حضور قاچاقچیان در نواحی مختلف، عواملی هستند که بر قیمت مؤثرند.

● سهام‌داران

اولین دسته از کسانی که از راه فروش مواد مخدر امرار معاش می‌کنند، کشاورزان هستند که با ابعاد مختلف تولید سر و کار دارند. اغلب این افراد با نرخ‌های بالای بهره ناشی از بدهی‌ها روبه‌رو می‌باشند و کشت خشخاش را به عنوان راه تأمین نیازهای خود انتخاب کرده‌اند. علاوه بر کشاورزان، نیروی کار روستایی که در زمین‌ها به فعالیت مشغول‌اند، مانند هر نوع فعالیت کشاورزی دیگر در فرآیند تولید و کشت حضور دارند. البته دستمزدهای کشت و نگهداری خشخاش بالاتر از سایر فعالیت‌ها هستند. تجار کوچک نیز وجود دارند. وظیفه آنان خرید مقادیر اندک تریاک و فروش آن در بازارهای مختلف و البته پُرسودتر است. این افراد گاهی تریاک را در بازارهای دورتر که قیمت بیشتری دارند به فروش می‌رسانند. علاوه بر فروشندگان خرده پا، عمده فروشان هم سهم می‌برند. این دسته از فروشندگان، منسجم‌تر و به صورتی کاملاً اداره شده فعالیت می‌کنند. آنان حتی به فعالیت‌های برون مرزی مبادرت دارند و در عوض ریسک بالایی که تحمل می‌کنند، اغلب سودهای کلانی عایدشان می‌شود.

آمارهای رسمی دولت افغانستان و ناتو در این کشور، موضوع دیگری را هم مورد بررسی قرار می‌دهند. مسأله این است که در فاصله سال‌های ۲۰۰۱ تاکنون، سهم قاچاق تریاک از افغانستان به سایر کشورها افزایش یافته است، به طوری که این سهم در سال ۲۰۰۱ در حدود ۵۹ درصد بوده و در سال ۲۰۰۸ به ۸۸ درصد رسیده است. در عوض، سهم فروشندگان خرده پای محلی همچنان ثابت مانده است. سهم فروش تریاک به صورت خام نیز کاهش یافته و از ۴۲ درصد در سال ۲۰۰۱ به ۱۰ درصد در سال ۲۰۰۸ رسیده است. این موضوع می‌تواند مبیّن افزایش تبدیل تریاک خام به هرویین و قاچاق آن به سایر کشورهای جهان باشد.

در نهایت، باید گفت قیمت تریاک در ۳ بُعد اثر گذار است. بُعد اول بر فعالیت تولید کنندگان خشخاش که البته سهم بسیار ناچیزی را از کل درآمدها به دست می‌آورند. بُعد دوم، درآمد خرده پاهای قاچاق تریاک است که سهم بیشتری را نسبت به کشاورزان از آن خود می‌کنند. بُعد سوم به قاچاقچیان بین‌المللی برمی‌گردد که با تبدیل تریاک به هرویین و یا قاچاق محموله‌های بزرگ تریاک، سودهای کلانی را کسب می‌کنند. ۶۱۵۰۰;