تاریخچه والیبال

در سال ۱۸۹۵ در شهر هولیوک ایالت ماساچوست ایالات متحده ورزش جدیدی به وجود آمد که امروزه والیبال خوانده می شود و محبوبیتی جهانی دارد این ورزش جدید را شخصی به نام ویلیام جی مورگان که مربی تربیت بدنی در کالج هولیوک بود, ابداع کرد و هدف اصلی او آن بود که مردم عادی در فصل زمستان سرگرم شوند و ورزش کنند نخستین بازیها و مسابقات والیبال که آن زمان مینونت خوانده می شد, در سالنهای ورزشی و باتویی توپ بسکتبال بر روی تور تنیس انجام می گرفت

در سال ۱۸۹۵ در شهر هولیوک ایالت ماساچوست ایالات متحده ورزش جدیدی به وجود آمد که امروزه والیبال خوانده می‌شود و محبوبیتی جهانی دارد. این ورزش جدید را شخصی به نام ویلیام .جی.مورگان که مربی تربیت بدنی در کالج هولیوک بود، ابداع کرد و هدف اصلی او آن بود که مردم عادی در فصل زمستان سرگرم شوند و ورزش کنند. نخستین بازیها و مسابقات والیبال که آن زمان مینونت خوانده می‌شد، در سالنهای ورزشی و باتویی توپ بسکتبال بر روی تور تنیس انجام می‌گرفت.

مینونت در همان گامهای اول به قدری مورد توجه طبقات مختلف مردم آمریکا قرار گرفت که به زودی تبدیل به یکی از پرطرفدارترین فعالیت‌های ورزشی شد. از آنجا که این ورزش در دو طرف یک تور بلند بین دو تیم و بر مبنای ردوبدل کردن توپ از روی تور انجام می‌پذیرفت، دکتر هایسند از کالج اسپرینگ فیلد آن را والیبال نامید.

در سال ۱۸۹۶ اولین مسابقه والیبال در حضور تماشاگران انجام شد. در آن بازی تاریخی، وقت و زمین و تعداد بازیکنان محدود نبود. طرز زدن توپ هم آزاد بود و بازیکنان می‌توانستند هر طور که می‌توانند توپ را بزنند و حتی آنرا بگیرند و بعد پاس بدهند. این شکل از مسابقات والیبال به قدری برای مردم جالب بود که به سرعت گسترش یافت. در سال ۱۹۱۲ اولین مسابقه قهرمانی در سطح ایالات متحده برگزار شد تا برترین تیم والیبال این کشور تعیین شود. شش سال بعد اولین انجمن والیبال ایالات متحده تأسیس شد و این انجمن مقرراتی برای بازی والیبال به وجود آورد که اندازه توپ، تور، زمین بازی و همچنین تعداد نفرات تیم و طرز بازی با توپ را مشخص می‌کرد.

اولین کشور خارجی که از والیبال استقبال نمود، همسایه شمالی ایالات متحده یعنی کانادا بود. طی جنگ جهانی اول که سربازان ارتش آمریکا وارد اروپا شدند، ورزش والیبال را هم به اروپاییان معرفی کردند. از میان کشورهای اروپایی، فرانسه، چکسلواکی، بلغارستان و روسیه اولین کشورهایی بودند که آن را پذیرفتند و رواج دادند. اوود.اس.براون شخصی بود که والیبال را به آسیا آورد و در کشور فیلیپین این بازی را به تماشا گذاشت. برادر وی در سال ۱۹۰۸ والیبال را به ژاپن برد که مورد استقبال ژاپنی‌ها قرار گرفت.

اولین مسابقه بین‌المللی والیبال بین تیم‌های ملی دو کشور لهستان و فرانسه ترتیب یافت و از این تاریخ به بعد ورزش والیبال رفته رفته به صورت یک ورزش شناخته شده بین‌المللی درآمد. با پیشرفت والیبال لازم بود که یک فدراسیون بین‌المللی تشکیل شود تا بتواند مسابقات جهانی را برگزار کند. از سال ۱۹۳۶ کشور لهستان تلاش کرد که این فدراسیون را پایه‌ریزی نماید اما چون جنگ جهانی دوم آغاز شد، لهستان به این هدف نرسید. پس از خاتمه جنگ نمایندگانی از کشورهای فرانسه، شوروی، لهستان، یوگسلاوی و چکسلواکی در شهر پاریس گرد آمدند و فدراسیون بین‌ المللی والیبال را درسال ۱۹۴۷ تأسیس نمودند. یک سال بعد نخستین دوره مسابقات قهرمانی اروپا در کشور ایتالیا برگزار شد.

سال بعد از آن اولین دوره رقابت‌های قهرمانی جهان در پراگ چکسلواکی سابق برپا شد که تیم شوروی سابق به مقام قهرمانی رسید. پل لیبور فرانسوی نخستین رئیس فدراسیون جهانی بود که از سال ۱۹۴۷ تا ۱۹۸۴ مکان رهبری آن را بر عهده داشت و خدمات فراوانی به این رشته ورزشی نمود.

پس از ۱۵ سال از برگزاری نخستین دوره مسابقات قهرمانی جهان، والیبال برای اولین بار در المپیک ۱۹۶۴ توکیو به برنامه بازیها اضافه شد. رقابت‌ های جام جهانی والیبال هم از سال ۱۹۶۵ هر چهار سال یکبار برگزار می‌ شود که ژاپن از سال ۱۹۷۷ تاکنون میزبان دائمی این رقابت‌ها بوده است. لیگ جهانی والیبال هم که رقابتی جذاب و سالانه بین تیم‌ های مطرح والیبال جهان است نخستین بار در سال ۱۹۹۰ برگزار شد که با قهرمانی ایتالیا به پایان رسید.

● والیبال در ایران

ورزش والیبال در سال ۱۲۹۹ شمسی توسط سیدمهدی ورزنده در ایران معرفی شد. در آن سال، دانشجویان دارالمعلمین ورزش به فرا گرفتن اصول و مقررات والیبال پرداختند.

در سالهای اولیه حضور والیبال در ورزش ایران، بازی در زمینی به ابعاد ۲۰?۱۰ متر انجام می‌ شد و در هر طرف زمین ۹ تا ۱۱ نفر بازی می‌کردند. در سال ۱۳۰۴، سه تیم والیبال در ایران شکل گرفت که عبارت بودند از تیم دارالمعلمین ورزش، تیم باشگاه شایسته (اجتماعیون) و تیم کالج البرز. رقابت میان این سه تیم با استقبال مردم و دوستداران ورزش همراه بود و هیجان بسیاری به راه می‌انداخت. شمس‌الدین شایسته، مربی تیم باشگاه شایسته، در راه شکوفایی ورزش والیبال در ایران تلاش بسیاری کرد و خدمات ارزنده‌ای انجام داد. از بازیکنان سرشناس سالهای اول والیبال در ایران می‌توان به ناصر رفیعا، بدیع‌الله مجذوب، علی کنی، نصرالله مقدم، صادق ریاحی و حسن گوشه اشاره نمود.

نخستین دوره مسابقات والیبال قهرمانی تهران در سال ۱۳۱۴ بین مدرسه‌ها و تیم‌های آزاد و باشگاهی تهران برگزار شد که تیم دربند به مقام قهرمانی رسید. در همین سال،‌ مسابقات قهرمانی ایران نیز برگزار شد که تیم اصفهان در میان دیگر تیم‌های شهرستانی از قدرت بیشتری برخوردار بود.

در سال ۱۳۲۴ یک فدراسیون مشترک برای ?بسکتبال و والیبال? به وجود آمد که این دو ورزش را با هم اداره می‌کرد. اما در سال ۱۳۳۶ توسط کمیته ملی المپیک ایران یک فدراسیون مستقل برای والیبال ایجاد شد تا با اختیارات و آزادی عمل بیشتری به توسعه این ورزش در سطح کشور بپردازد. امیر امین نخستین رئیس فدراسیون والیبال ایران بود که سرپرستی و هدایت تیم ملی والیبال ایران در بازیهای آسیایی توکیو (سال ۱۹۵۸) را نیز به عهده داشت.

بازیهای آسیایی توکیو اولین حضور بین‌المللی والیبال ایران بود که تیم ایران با چهره‌هایی همچون عبدالمنعم کمال،‌سیاوش فرخی، محمود عدل، محمد شریف‌زاده، حسینعلی امیری، اسماعیل اشتری، عباس تهرانی و کمال پورهاشمی با مربیگری فریدون شریف‌زاده به مقام نایب‌قهرمانی آسیا رسید. ورزش والیبال در سال ۱۹۶۴ وارد بازیهای المپیک شد و ایران نیز جزو کشورهایی بود که درخواست حضور در المپیک را داشت. بدین ترتیب روز سه‌شنبه ۲۰ آذر سال ۱۳۴۲ فدراسیون والیبال ایران ۳۰ والیبالیست را به اردوی تدارکاتی مقدماتی المپیک دعوت کرد تا در تالار هفتم تیر امروز (پارک شهر) زیر نظر مربی فقید والیبال ایران، حسین حبازادگان تمرین نمایند. پس از ۳ روز تمرین تیم ملی ایران در روز ۱۶ آذر ۱۳۴۲ انتخاب شد و ۱۴ بازیکن یعنی حسن کرد، اکبر قادری،‌چنگیز انصاری، فاروق فخرالدینی، محمد همت‌یار، خسرو گلستانه، محمود مطلق، سیاوش فرخی،‌مجتبی مرتضوی، اکبر تنها، بیژن روح‌اللهی، جهانگیر قوام، خلیل پاک‌نظر و خسرو نیکو پایان توسط ابراهیم نعمتی، سرگرد حسین سروری، محمد شریف‌زاده و حسین جبارزادگان که مربی تیم بود انتخاب شدند و راهی مسابقات انتخابی در هند گردید. در این رقابت‌ها تیم ایران به مقام چهارم رسید و کره‌جنوبی با قهرمانی در این مسابقات جواز المپیک را دریافت نمود.

سه سال بعد از حضور در مسابقات انتخابی المپیک والیبال ایران برای دومین بار در بازیهای آسیایی ۱۹۶۶ حضور یافت و توانست با رهبری حسین جبارزادگان به مقام سوم و مدال برنز دست یابد. والیبال ایران در سالهای ۱۹۷۰ و ۱۹۹۸ در رقابت‌ های قهرمانی جهان و در سال ۱۹۹۱ در مسابقات جام جهانی والیبال حضور داشته است. مهمترین موفقیت والیبال ایران کسب مدال نقره بازیهای آسیایی ۲۰۰۲ بوسان و کسب مدال برنز مسابقات قهرمانی آسیا در سال ۲۰۰۳ بوده که نتیجه برنامه‌ریزی و مدیریت فدراسیون وقت بوده است.

مسابقات والیبال باشگاههای ایران در ۱۱ مرداد ۱۳۵۴ برای اولین بار با نام جام پاسارگاد برگزار شد که پس از پیروزی انقلاب و توقف آن در سال ۱۳۶۹ با عنوان جام فجر پیگیری شده است.

والیبال ایران در رده نوجوانان و جوانان به افتخارات زیادی در سطح آسیا و جهان رسیده که مدال نقره و برنز نوجوانان جهان در سالهای ۲۰۰۱ و ۲۰۰۳ مهمترین آنهاست.