منابع آماری در ایران

برنامه ریزی های منطقه ای و عمرانی ایجاب می كند كه برای شناخت مسائل اقتصادی و اجتماعی كشور, سنجش عملكرد سیاستها در زمینه تعیین اولویت های مختلف و مطالعه تغییرات اقتصادی و اجتماعی حاصله و اتخاذ تصمیمات اجرائی لازم و بموقع, بررسی هائی چند بر مبنای داده های آماری انجام گیرد

برنامه ریزی های منطقه ای و عمرانی ایجاب می كند كه برای شناخت مسائل اقتصادی و اجتماعی كشور، سنجش عملكرد سیاستها در زمینه تعیین اولویت های مختلف و مطالعه تغییرات اقتصادی و اجتماعی حاصله و اتخاذ تصمیمات اجرائی لازم و بموقع، بررسی هائی چند بر مبنای داده های آماری انجام گیرد. این بررسی ها مبتنی بر اطلاعات آماری دستگاههای مختلف مملكتی انجام می گیرد و انتشارات سازمانهای دولتی كه در سطوح وسیع، اطلاعات و ارقام آماری مورد نیاز را در اختیار قرار می دهد، در انجام بررسی های مزبور نقش اصلی و سازنده را ایفا می كند. اطلاعات و داده های آماری معمولاً از دو طریق سرشماری و آمارگیری نمونه ای و گاهی از طریق ثبت جاری وقایع فراهم و گردآوری می شوند.هر سازمان بنابر وظایف و نیازهای خویش اقدام به جمع آوری، تجزیه و تحلیل و انتشار آمارهای خاصی می كند. طبق قانون تاسیس مركز آمار ایران، كلیه آمارهای جمع آوری شده در سازمانهای مختلف در اختیار مركز آمار ایران قرار گرفته و مركز مزبور با استفاده از آمارهای مربوطه و نیز آمارهائی كه خود تولید می كند بررسی های لازم را برای برنامه ریزیهای اقتصادی و اجتماعی انجام داده و نتایج آنرا در نشریات متعدد در اختیار مقامات مربوطه، پژوهشگران و سایر علاقمندان قرار می دهد.سازمانهای عمده ای كه جمع آوری و نشر آمار از جمله وظایف مهم آنها است عبارتند از:

۱) مركز آمار ایران كلیه اطلاعات و داده های آماری در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی در سطح كل كشور.

۲) بانك مركزی ایران آمارهای اقتصادی شامل شاخص قیمتها، مصرف خانوار شهری، موازنه پرداختها و مسكن.

۳) وزارت اقتصاد آمارهای صنعتی و معدنی و بازرگانی.

۴) وزارت دارائی آمار بازرگانی خارجی ایران.

۵) شركت ملی نفت ایران آمار مربوط به استخراج، تولید، تصفیه، مصرف، و صدور نفت.

۶) وزارت كشاورزی آمار كشاورزی و آمارهای مربوط به دام.

۷) وزارت كار آمار نیروی انسانی.

۸) وزارت بهداری آمارهای بهداشتی از قبیل كادر پزشكی، تاسیسات و تسهیلات درمانی، تنظیم خانواده و مرگ و میر در شهرهای انتخابی.

۹) وزارت علوم و آموزش عالی آمار آموزش عالی.

۱۰) وزارت آموزش و پرورش آمار آموزش ابتدائی و متوسطه.

۱۱) وزارت دادگستری آمار قضائی و ازدواج و طلاق.

۱۲) ثبت احوال كل كشور آمار تولد و مرگ.

۱۳) شهرداریها آمار كشتار دام.

۱۴) شهربانی كل كشور آمار مربوط به اماكن عمومی، جرائم، وسائط نقلیه و تصادفات.

۱۵) وزارت اطلاعات آمار مربوط به جراید، رادیو و تلویزیون.

۱۶) وزارت فرهنگ و هنر آمار كتابخانه ها و موزه ها.

علاوه بر سازمانهای فوق، موسسات دیگری نیز به امر تهیه و انتشار آمار اشتغال دارند كه از آنها در تدوین سالنامه آماری مركز آمار ایران استفاده شده است بطوریكه با مطالعه سالنامه مزبور می‌توان با نام و نوع آمار تولیدی دستگاههای مختلف مملكتی آشنائی پیدا كرد.

● چگونگی تولید آمارهای مختلف:

جمع آوری و فراهم آوردن آمار معمولاً از طریق انجام سرشماری و یا آمارگیریهای نمونه ای صورت می گیرد كه اینك بشرح آنها می پردازیم:

الف) سرشماری

سرشماری یك نوع آمارگیری است كه با استفاده از آن كلیه واحدهای یك جامعه مورد نظر زیر پوشش آمارگیری قرار می گیرند مانند سرشماری نفوس مسكن كه كلیه افراد كشور را در بر می‌گیرد.

ب) آمارگیری نمونه ای

با استفاده از این روش تعداد معینی از واحدهای یك جامعه زیر پوشش آمارگیری قرار می گیرند مانند آمارگیریهای نمونه ای مصرف خانوار، ساختمان، مسكن و غیره. در این آمارگیری كه بطریق نمونه ای انجام می گیرد اطلاعات مورد نظر فقط از واحدهائی اخذ می گردد كه قبلاً بر اساس نمونه انتخاب شده اند.

● نحوه انجام كار:

برای انجام یك آمارگیری نمونه ای یا سرشماری نیازهای سازمانهای مختلف مصرف كننده آمار، قبلاً تعیین و روشن می شود. بر اساس نیازهای مربوطه، نوع اطلاعاتی كه باید كسب شوند معین می گردد و سپس بر مبنای اطلاعات مورد نیاز پرسشنامه هائی تهیه و سئوالاتی در آنها مطرح می‌شود. ماموران آمارگیر كه قبلاً تحت تعلیم قرار گرفته و با نحوه كار و هدف مربوطه آشنائی كامل دارند با مراجعه به واحدهای آماری مورد نظر پرسشنامه های مربوطه را تكمیل و اطلاعات لازم را كسب می كنند. پس از تكمیل پرسشنامه ها، اطلاعات جمع آوری شده در قالب جداول متعدد آماری استخراج و بعد از تجزیه و تحلیل های لازم بصورت نشریات آماری در اختیار متقاضیان و علاقمندان قرار گرفته و بعنوان منابع آماری مورد استفاده واقع می شوند. در زیر به شرح انواع سرشماریها و آمارگیریهای نمونه ای كه در ایران اجرا می شوند می پردازیم:

الف) سرشماری

۱) سرشماری نفوس مسكن

سرشماری نفوس مسكن طبق قانون سرشماری مصوب مجلسین هر دهسال یك بار انجام می‌گیرد و تا كنون دو بار در سالهای ۱۳۳۵ و ۱۳۴۵ انجام گرفته و نتایج آنها در مجلدات مختلف انتشار یافته است. هدف از این سرشماری دستیابی به تعداد جمعیت و توزیع آن در مناطق مختلف شهری و روستائی بر حسب سن و جنس و سواد و سایر خصوصیات اقتصادی و اجتماعی است كه در طرحهای مختلف عمرانی مورد استفاده قرار می گیرند.

۲) سرشماری كشاورزی

این سرشماری نیز هر ۱۰ سال یكبار انجام می گیرد. اولین سرشماری كشاورزی ایران در سال ۱۳۳۹ انجام گرفت ولی دومین سرشماری كشاورزی كه قرار بود در سال ۱۳۴۹ انجام پذیرد بعلت اشكالات مربوطه به تعویق افتاد و به سال ۱۳۵۲ موكول شد كه اینك مرحله اول آن كه از آبانماه ۵۲ آغاز شده تا اواخر خرداد ماه ۵۳ طول خواهد كشید و مرحله دوم آن از اول شهریور ۱۳۵۳ بمدت دو ماه آغاز خواهد شد. در این سرشماری كه در دو مرحله انجام می گیرد ابتدا در مرحله اول كه آبادیهای كشور مورد سرشماری قرار گرفته و اطلاعاتی در مورد تاسیسات و تسهیلات موجود در آبادی، سطح زیر كشت انواع محصولات كشاورزی، میزان برداشت محصول و تولید و نیز اطلاعاتی در مورد دام و لوازم مكانیزه مورد استفاده كشاورزی و منابع آب در سطح آبادی جمع‌آوری می شود. هدف عمده انجام مرحله اول سرشماری دستیابی به اطلاعاتی در زمینه آبادیهای كشور بمنظور تعیین چارچوبی برای آمارگیریهای بعدی و نیز شناخت روستاها و امكانات و نیازهای آنها می باشد. در مرحله دوم سرشماری تعدادی از آبادیها مورد آمارگیری واقع شده و اطلاعات تفصیلی در مورد بهره برداریهای كشاورزی از طریق خانوارهای كشاورز جمع آوری خواهد شد.

۳) سرشماری صنعتی

اولین سرشماری صنعتی ایران در سال ۱۳۴۲ انجام گرفت و دومین سرشماری صنعتی در حال حاضر توسط مركز آمار ایران و با همكاری وزارت كار و نیروی انسانی در جریان است. این سرشماری نیز در دو مرحله انجام خواهد گرفت:

▪ مرحله نخست، مراجعه به كلیه اماكن صنعتی و كارگاههای صنعتی و كسب اطلاعات كلی در مورد هر كارگاه است.

▪ مرحله دوم كه از شهریور ماه سال ۵۳ شروع خواهد شد تعدادی از كارگاههای صنعتی را در بر خواهد گرفت و اطلاعات تفصیلی در مورد فعالیت، نیروی انسانی، مواد اولیه، سرمایه گذاری، تولید، پرداخت، دریافت و ارزش افزوده كارگاههای مزبور را در اختیار خواهد گذاشت.

ب) آمارگیریهای نمونه ای

آمارگیریهای نمونه ای معمولاً هر سال انجام می گیرند و بر خلاف سرشماریها كه تمامی یك جامعه را در بر می گیرند پوشش آمارگیریهای نمونه ای فقط شامل تعدادی از واحدهای نمونه در یك جامعه آماری می گردد. اهم این آمارگیریها عبارتند از:

▪ آمارگیری مصرف خانوار

▪ آمارگیری كشاورزی

▪ آمارگیری نفوس

▪ آمارگیری صنعتی

۴) آمارگیری ساختمان و مسكن.

● نشریات آماری

نتایج آمارگیریهای فوق در نشریات مختلف منتشر شده و مورد استفاده برنامه ریزان، سازمانهای مختلف، علاقمندان و دانشجویان (برای نوشتن رساله) قرار می گیرد. نشریات مزبور همراه با نشریات حاوی نتایج سرشماریها و تجزیه و تحلیل های آماری به عنوان منابع آماری مستند هر سال از طرف مركز آمار ایران و سایر سازمانهای صلاحیتدار منتشر و در دسترس عموم قرار می‌گیرند. مهمترین نشریاتی كه بعنوان منابع آماری از طرف مركز آمار ایران منتشر می شود و در امر تحقیق و برنامه ریزیهای عمرانی مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از:

▪ نشریات سرشماری نفوس مسكن به تفكیك شهرستان، استان و كل كشور.

▪ فرهنگ آبادیهای كشور بر حسب استان یا فرمانداری كل.

▪ آمار كشتار دام بر حسب شهر، استان و كل كشور (برای نقاطی كه دارای شهرداری هستند و آمار مورد نیاز توسط شهرداریهای مربوطه جمع آوری می شود).

---